در اوایل دهه 70، موافقتنامه‌ای بین شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی به امضا رسید. طبق این موافقتنامه قرار بود سازمان میراث فرهنگی، طرح احیا و مرمت بازار تهران را تهیه کند، اجرای این طرح نیز بر عهده شهرداری باشد، با این حال متأسفانه این طرح به اجرا درنیامد.
این دغدغه‌ها و گرفتاری‌ها ادامه داشت تا اینکه سال ۸۳ شهرداری منطقه ۱۲ قرارداد طرح مطالعاتی بهسازی، نوسازی و تجهیز بازار تهران را به امضا رساند.
همزمانی طرح با طرح جامع تهران
یکی از مسائلی که بر سر راه اجرای طراحی و اجرای طرح قرار داشت، بازه زمانی اجرای این طرح مطالعاتی بود. قرارداد این طرح مهرماه ۸۳ نوشته و مهرماه۸۵ کلیات طرح آماده شد و به تایید نماینده شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی رسید، با این حال همزمانی آن با نگارش طرح جامع تهران موجب شد طرح به مرحله اجرا نرسد. طبیعی بود ما از خود بپرسیم که در آینده جایگاه بازار در چشم‌انداز تهران بزرگ به چه صورت خواهد بود. خوشبختانه در این طرح بازار تاریخی تهران به‌عنوان مرکز تجاری ـ تاریخی تهران به تصویب رسید و ما با مشاور طرح جامع به بیانیه و منشور مشترک رسیدیم.
8نظام برای بازار تهران تعریف شده است
اما یکی از مهم‌ترین مسائلی که درباره بازار تهران می‌توان بیان کرد مغفول ماندن بسیاری از وجوه و تاکید صرف بر وجه تجاری و کالبدی بازار است. بازار یکی از پیچیده‌ترین گستره‌های تهران است. در این طرح به تنوع کارکردی بازار تهران توجه و 8 نظام در آن گنجانده شده است؛ نظام کارکرد و فعالیت، نظام حرکت (پیاده، سواره، بارگیری، باراندازی، چرخ دستی‌ها )، نظام زیرساختها (آب، برق، تلفن و...)، نظام محیطی، نظام اجتماعی، نظام اقتصادی، نظام کالبدی- فضایی و نظام مدیریت. در این طرح برای 8نظام بالا هدف راهبردی و سیاستگذاری تعریف کردیم، البته طرح جامع شهر تهران بیشتر معطوف به کالبد است.
یکی دیگر از ضرورت‌های مهم که در طرح دیده شده و بسیار حیاتی است، پالایش کارکردهای بازار همزمان با ضرورت‌های روز و پیشرفت‌های فناوری است. امروز در بازار تهران با طیف وسیعی از کارگاه‌های تولیدی و انبارهای مواد شیمیایی مواجه هستیم که هیچ تناسبی با کارکردهای مورد انتظار بازار ندارد. متأسفانه تا زمانی که سیستم نظارتی مطلوبی برای کنترل و هدایت کارکردهای بازار وجود نداشته باشد شاهد این وقایع خواهیم شد، در حالی که بازار در اصل مجموعه‌ای تجاری - فرهنگی است. البته خروج تولیدی‌ها به‌ویژه تولیدی‌های آلاینده از بازار نیاز به تمهیدات گسترده و مکان‌یابی دارد که قطعاً باید با ظرافت‌های لازم اجرا شود.
ظرافت‌های نوسازی و تجهیز بازار تهران
به‌دلیل نوع بافت تاریخی بازار، الگوهای نوسازی و تجهیز و استفاده از مصالح، تفاوت‌های عمده‌ای با سایر نقاط شهر خواهد داشت. ما بیرون از محدوده بافت تاریخی بازار می‌توانیم از طیف وسیع مصالح استفاده کنیم اما مصالح به کار رفته در بازار باید با فضای تاریخی آن مطابقت داشته باشد، از طرفی در بازار با فضاهای سنتی نظیر سراها، تیمچه‌ها، مساجد و... مواجه می‌شویم که الگوهای ساخت تعریف شده‌ای دارند و هرگونه نوسازی و مرمت باید از این الگوها تبعیت کند.
تفکیک مأموریت‌های بین بخشی
به اعتقاد همه کارشناسان، یکی از ضرورت‌های مهم در نوسازی و مرمت بازار تهران، جلب مشارکت صنوف بازار است. در این ارتباط باید به مرمت مجموعه بازار تاریخی تبریز در چند سال گذشته اشاره کرد که هزینه‌اش از سوی اصناف و بازاریان این شهر تامین شده است.
نکته مهم دیگر هماهنگی‌های بین بخشی است. اجرای طرح نوسازی، تجهیز و مرمت بازار تهران قطعاً بدون همکاری بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌های مرتبط از جمله میراث فرهنگی، شهرداری، نیروی انتظامی، برق، گاز، آب و فاضلاب میسر نخواهد شد. مسئله بعدی تفکیک ماموریت‌ها بین بخش‌های مختلف است. یک وجه از بازار که به کالبد و فضا مربوط می‌شود (شامل شبکه گذربندی، اماکن مرمتی، نوسازی و زیرساختها) باید در کمیسیون ماده5 و شورای شهر تهران بررسی و تصویب شود.
وجه سرمایه‌گذاری و اعمال شاخص‌های تخصصی نیز از سوی شهرداری، مشارکت‌های رفتاری و مالی اصناف و سازمان‌هایی نظیر میراث فرهنگی دنبال خواهد شد.
حفاظت، هدایت و نوسازی
در طرحی که برای نوسازی مجموعه بازار تاریخی تهران تهیه شده 3زمان‌بندی برای طرح‌های فوری، کوتاه مدت (یک تا 3سال) و میان مدت (3 تا 7سال) تعریف شده است، البته با این شرط که ماموریت هر دستگاه تعریف شود و هر دستگاهی به مسئولیت‌هایش عمل کند.
در این طرح 3نوع اقدام برای مرمت، تجهیز و نوسازی بازار تهران پیش‌بینی شده است:
۱- اقدامات حفاظتی و مرمتی در پیکره بازار (مساجد، سراها، تیمچه‌ها و مدارس تاریخی).
۲- فعالیت‌های هدایتی که معطوف به فضاهای خارج از پیکره اصلی بازار است (بخش‌هایی از بازار که ارزش تاریخی ندارد اما جزئی از مجموعه بازار است).
۳- نوسازی در قالب تامین باراندازها و فضاهای عاجل بازار (این فضاها متروکه و مخروبه است اما در پیرامون پیکره اصلی بازار قرار دارد).
*مدیر طرح بهسازی، نوسازی و تجهیز بازار تاریخی تهران