به گزارش همشهری آنلاین، وقتی طالبان قدرت را در کابل به‌دست گرفت، بسیاری در داخل و خارج افغانستان این گروه را نیروهای نیابتی و دست‌نشاندگان دولت پاکستان توصیف کرده و از رابطه بسیار نزدیک طالبان با سیاستمداران حاکم در اسلام‌آباد سخن گفتند. ۱۵ماه پس از جلوس فرماندهان طالبان در ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان، نشانه‌های روشنی از ایجاد فاصله میان رهبران طالبان و اسلام‌آباد به چشم می‌خورد.
تازه‌ترین تنش جدی میان دوطرف در اواخر مهرماه امسال و در نتیجه یک درگیری مرزی رخ داد. براساس گزارش رسانه‌های افغانستانی، دوطرف در این درگیری از سلاح‌های سنگین علیه یکدیگر استفاده کردند. کمتر از ۲هفته پس از این تنش مرزی، حنا ربانی، معاون وزیر خارجه پاکستان با هدف آنچه رایزنی با مقامات طالبان اعلام شد، به کابل رفت. این سفر اما شکاف رو به گسترش طالبان با همسایه جنوبی را بیش از پیش آشکار کرد. در جریان این سفر، سرپرست وزارت دفاع طالبان درخواست حنا ربانی برای انجام دیدار دوجانبه را رد کرد. ۳روز پس از سفر ربانی به کابل، سفیر پاکستان در افغانستان هدف یک سوءقصد قرار گرفت، اما جان سالم به در برد. این عملیات درست یک روز پس از آن اتفاق افتاد که پاکستان رسما از طالبان خواسته بود تا از حملات مسلحانه‌ای که از خاک افغانستان علیه پاکستان صورت می‌گیرد، جلوگیری کند.
توالی این رویدادها نشان داد که روابط دوطرف برخلاف تصورات اولیه در زمان قدرت‌گیری طالبان در کابل، دیگر چندان گرم و نزدیک نیست. از سوی دیگر، طالبان افغانستان همواره برچسب وابستگی به پاکستان را بر پیشانی داشته است و شاید به زعم رهبران طالبان، افزایش تنش‌ها با اسلام‌آباد بتواند تا حدودی این گروه را مستقل و غیروابسته به اسلام‌آباد نشان دهد.
تنش‌های تاریخی مرزی
اختلافات مرزی یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین زمینه‌های اختلافی میان پاکستان و افغانستان حتی پیش از روی کارآمدن طالبان بوده است. مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن در گزارشی می‌نویسد از زمانی که طالبان در تابستان ۲۰۲۱بر افغانستان مسلط شد، تعداد درگیری‌های مرزی با پاکستان افزایش یافته است. خودداری همیشگی کابل از پذیرش «خط دیورند» به‌عنوان مرز بین‌المللی بین پاکستان و افغانستان، عامل اصلی تنش‌ها و تضعیف روابط دوطرف بوده است.
ارتش پاکستان از سال ۲۰۱۷عملیات حصارکشی مرزهای مشترک خود با افغانستان را آغاز کرد و تا به امروز حدود ۹۰درصد حصارکشی ۲۶۰۰کیلومتر مرز مشترک تکمیل شده است، اما در آن سوی مرز، طالبان مانند دولت‌های پیشین افغانستان با این حصارکشی به‌شدت مخالف است.
حاکمان افغانستان همواره خط مرز دیورند را عامل جدایی پشتون‌ها در ۲سوی مرز می‌دانسته‌اند و خواستار یکپارچگی پشتون‌های شمال پاکستان و جنوب افغانستان هستند. طی ۲۰سالی که افغانستان تحت اشغال آمریکا قرار داشت، دولت‌های روی کارآمده در این دوره هیچ‌کدام از خط دیورند به‌عنوان مرز رسمی یاد نکردند و آن را نپذیرفتند، بلکه همیشه از عبارت «خط فرضی» پیش از کلمه «دیورند» استفاده می‌کردند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان نیز پیش‌تر در گفت‌وگویی در فوریه ۲۰۲۲گفته بود: «حصار مرز دیوربند به‌معنای تقسیم یک ملت است.»
نگرانی پاکستان از برادرخوانده طالبان
طی چند ماه گذشته بارها مقامات اسلام‌آباد نسبت به تحرکات گروه «تحریک طالبان پاکستان» در مرزهای جنوبی افغانستان هشدار داده‌اند. تحریک طالبان پاکستان از هفته گذشته نیز آتش‌بس خود با اسلام‌آباد را پایان داد و همزمان فرمان حمله به اهداف دولت اسلام‌آباد را اعلام کرد. با توجه به جنبش‌های طالبان در افغانستان و پاکستان که ریشه‌هایی در ناسیونالیسم پشتون هم دارند، دولت اسلام‌آباد بارها از طالبان حاکم در کابل خواسته تا مانع حملات و فعالیت‌های تحریک طالبان در مرزهای جنوبی افغانستان شوند.
از سوی دیگر، پس از به قدرت رسیدن طالبان در کابل، گروه تحریک طالبان پاکستان هم برای به چالش کشاندن دولت مرکزی پاکستان و به قدرت رسیدن در اسلام‌آباد امیدوارتر شده است. اکنون که تحریک طالبان پاکستان رسما به آتش‌بس خود با دولت مرکزی پایان داده، انتظار می‌رود حملات مرگباری از سوی این گروه در داخل پاکستان انجام شود.
براساس گزارش مؤسسه خاورمیانه، امروز اتحاد بین طالبان افغانستان و پاکستان قوی‌تر از همیشه است و نیروهای طالبان افغانستان که حاضر به پذیرش حصارکشی مرزی پاکستان نیستند، با همراهی اعضای تحریک طالبان پاکستان در حال برداشتن حصار سیم خاردار در بسیاری از نقاط در امتداد مرز دیورند هستند.
به گزارش رسانه‌های پاکستانی، از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، مناطق مرزی پاکستان شاهد افزایش نگران‌کننده در تعداد اخاذی‌ها، آدم‌ربایی‌ها برای باج‌گیری و سایر اشکال دزدی بوده است. درواقع اگرچه در ابتدای روی کارآمدن طالبان در کابل، رهبران پاکستان امیدوار بودند که طالبان افغانستان برای مدیریت تحریک طالبان پاکستان همراهی خواهند کرد، اما اکنون این انتظار برای اسلام آباد برآورده نشده است. شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان نیز ۳ماه پیش در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر ۲۰۲۲ به روشنی خاطرنشان کرد: «پاکستان نگرانی‌های جدی در مورد تهدید گروه‌های تروریستی فعال در افغانستان، به‌ویژه داعش خراسان و تحریک طالبان پاکستان دارد.»
اندیشکده آتلانتیک حتی به روابط نزدیک‌تری میان تحریک طالبان و حاکمان فعلی کابل اشاره می‌کند و می‌گوید که فرماندهان طالبان افغانستان بلافاصله پس از به‌دست گرفتن قدرت در سال گذشته، بیش از ۲هزار تن از اعضای تحریک طالبان پاکستان را که توسط اشرف غنی و حامد کرزی، روسای جمهور قبلی افغانستان زندانی شده بودند، آزاد کردند. آزادی این افراد باعث شد تا پس از ۶سال ثبات نسبی در پاکستان، حملات در این کشور در سال ۲۰۲۱ به میزان ۵۶درصد افزایش یابد.
افول جایگاه منطقه‌ای پاکستان
پس از خروج کامل آمریکا از افغانستان، پاکستان احساس می‌کند که وزن و جایگاهش در سیاست‌های منطقه‌ای واشنگتن در مقایسه با گذشته کمتر شده است. درواقع وابستگی آمریکا به پاکستان در زمان اشغال نظامی افغانستان، به‌دلیل عبور کاروان‌های نظامی و مسیر لجستیکی و پشتیبانی از نظامیان آمریکایی حاضر در افغانستان بود، اما واشنگتن پس از خروج از افغانستان دیگر به این مسیر نیازی ندارد. مؤسسه واشنگتن در این ارتباط معتقد است که پاکستان دیگر برای آمریکا کشور خط مقدم در مبارزه با تروریسم در منطقه نیست.
از سوی دیگر، آمریکا به‌صورت مستقیم مذاکرات موردنظر خود را با طالبان از طریق دفتر دوحه دنبال می‌کند و تلاش‌های دیپلماتیک اسلام‌آباد برای میانجیگری مذاکرات طالبان و آمریکا حذف شده است. توماس وست، نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان نیز پیش‌تر هرگونه امکان ایفای نقش پاکستان در تسهیل گفت‌وگو بین واشنگتن و کابل را رد و اعلام کرده بود که برنامه آمریکا برای تعامل با طالبان افغانستان به‌صورت مستقل انجام خواهد شد. نماینده آمریکا حتی درباره لزوم استفاده از حریم هوایی پاکستان برای انجام عملیات‌های ویژه در داخل افغانستان گفت: «آمریکا بر سازماندهی مجدد توانمندی‌های خود تأکید دارد.»
این موضع‌گیری به‌صورت شفاف مشخص نکرده که آیا بعد از این آمریکا به حریم هوایی پاکستان نیاز خواهد داشت یا خیر، اما تأکید نماینده آمریکا بر سازماندهی توان خود می‌تواند حکایت از برنامه‌های دیگری از سوی واشنگتن فراتر از استفاده از حریم هوایی پاکستان داشته باشد. مسئله افول جایگاه پاکستان در سیاست منطقه‌ای آمریکا موضوعی است که مؤسسه واشنگتن آن را مورد بررسی قرار داده و نتیجه‌گیری کرده است که برخلاف انتظار مقامات اسلام‌آباد، روی کارآمدن طالبان در کابل چندان هم وضعیت مطلوبی را برای رهبران پاکستان در سیاست‌های منطقه‌ای ایجاد نکرده است.
چالش سیاست منطقه‌ای برای پاکستان به‌ویژه آنجا بیشتر خود را نشان می‌دهد که طالبان به‌صورت غیرمنتظره‌ای از گرمی روابط با هند، به‌عنوان رقیب دیرینه پاکستان، استقبال کرده است. در خردادماه امسال، ملا یعقوب، وزیر دفاع پرنفوذ طالبان و فرزند ملاعمر، رهبر سابق این گروه، در بیانیه‌ای اعلام کرد که کابل مایل است تا ارتش هند نیروهای افغان را آموزش دهد. این موضع‌گیری وزیردفاع طالبان هم پیامی به اسلام آباد بود که حکایت از فاصله گرفتن طالبان از پاکستان داشت و هم نشان می‌داد همه پازل‌ها در افغانستان پس از قدرت‌گیری طالبان، به دلخواه اسلام آباد چیده نشده است.