بسیار شنیده‌ایم که افرادی توانسته‌اند حتی چند روز بدون آب و غذا زنده بمانند اما بیشتر از چند ثانیه کمبود هوا را نمی‌توان تحمل کرد.
تراکم منابع تولید‌کننده آلودگی هوا در تهران و اطراف آن، سکون نسبی هوا، نداشتن باد غالب، محصور شدن تهران توسط رشته کوه البرز، وارونگی هوا و به‌طورکل موقعیت جغرافیایی تهران باعث شده است که در بسیاری از روزهای سال و مخصوصاً روزهایی در فصول پاییز و زمستان با آلودگی هوا مواجه باشیم.
مهم‌ترین آثار آلودگی هوا به خطر انداختن سلامتی انسان و اختلال در رفاه و آسایش او است. کودکان نسبت به اثرات آلودگی هوا حساس‌ترند، چون سیستم ایمنی و ارگان‌های رشدشان هنوز کامل نشده است. به‌طور مثال سرب که فرو داده می‌شود به آسانی در استخوان‌های کودکان که سریعا در حال رشد هستند رسوب می‌کند.
از مهم‌ترین آلاینده‌ها منوکسید کربن (CO)، دی اکسید نیتروژن (NO2)، دی اکسید گوگرد (SO2)، سرب (PB) و ذرات معلق است که تأثیرات مخرب آنها بر سلامتی جسمی و روانی انسان کاملاً مشهود است که از آن جمله: افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی و انواع سرطان‌ها، اختلال در بویایی، تحریک پذیری بینایی، ضایعات مغزی، کبدی، کلیوی و گوارشی در کودکان، تأثیر بر سیستم اعصاب مرکزی، تغییر گلبول‌های قرمز خون و کاهش سیستم دفاعی بدن است.
کودکان، حساس‌ترین افراد جامعه نسبت به آلودگی هوا
مطالعات متعدد اثرات بهداشتی آلودگی هوا را نشان داده است. کودکان و نوزادان از جمله حساس‌ترین افراد جامعه نسبت به آلاینده‌های هوا هستند. مطالعات اخیر علاوه بر ارتباط بین آلودگی هوا و علائم بیماری‌های تنفسی و بدتر شدن آسم ارتباط‌هایی بین آلودگی هوا و تولد زودرس، مرگ و میر نوزادان، کاهش ظرفیت ریه و حتی آسم را نشان داده است. در بیشتر موارد ممکن است کودکان در معرض تماس بیشتری با آلایندهای ناشی از هوا نسبت به بزرگسالان باشند. نوزادان و کودکان معمولا سریع‌تر از بالغین تنفس می‌کنند که این امر تماس آنها را با هر نوع آلایندهای در هوا افزایش می‌دهد. کودکان و نوزادان اغلب از طریق دهانشان و بدون گذراندن هوا از فیلترهای مؤثر بینی نفس می‌کشند، لذا به بیشتر آلاینده‌ها این امکان داده می‌شود، بدون عبوراز مانع خاصی فرو داده شوند.
کودکان نسبت به بالغین( خصوصا زمانی‌که سطح مه دود بسیار بالاست) بیشتر، وقتشان را در فضای بیرون سپری می‌کنند. در معرض قرار گرفتن کودکان با آلاینده‌های سمی هوا در دوره نوزادی و کودکی می‌تواند بر رشد و توسعه سیستم تنفسی، اعصاب، غدد و سیستم ایمنی بدن اثر بگذارد و خطر سرطان‌های بعدی در زندگی را افزایش دهد. چندین آلاینده معمول هوا تحت عنوان قانون هوای پاک تنظیم شده‌اند و به‌عنوان شاخص آلاینده‌های هوا شناخته شده‌اند. دو مورد از گسترده‌ترین آلاینده‌های شاخص هوا، ذرات و ازن هستند. ذرات از منابع مختلف طبیعی و انسان ساخت (مصنوعی) منتشر می‌شوند. ذرات می‌توانند در عمق ریه‌ها جا بگیرند. تحقیقات نشان داده که ذرات ممکن است باعث تشدید آسم، سرفه، گرفتگی گلو و سایر بیماری‌های تنفسی در کودکان شوند.
ازن یکی از تحریک کننده‌های قوی دستگاه تنفسی بوده که می‌تواند باعث التهاب ریه وکاهش ظرفیت انتقال در عمل ریه‌ها و کوتاه کردن تنفس و سایر اختلالات تنفسی شود. دیگر آلاینده‌های شاخص شامل نیتروژن دی اکساید (NO2)، کربن مونوکساید (CO)، سرب، سولفور دی اکساید (SO2) و سولفید ئیدروژن (H2S) است.
از هر3 نفرتهرانی، یک نفر آسم دارد
بالغ بر صدها میلیون دلار صرف درمان این بیماری می‌شود و از هر سه نفر، یک نفر در تهران مبتلا به آسم است. آسم، بیماری‌ای است که هزینه‌های سنگین اجتماعی و اقتصادی دارد و این هزینه‌ها به تمامی آحاد جامعه تحمیل می‌شود. این بیماری طی 3 دهه گذشته رو به افزایش بوده و همچنان نیز ادامه دارد. این وضعیت در کشورهای جهان سومی و به‌خصوص در شهرهای پرترافیک و حاشیه شهرها که از سطح فرهنگی پایینی برخوردارند، شایع است.
گزارش‌ها حاکی از شیوع 35 درصدی علائم بالینی آسم در شهر تهران است. این آمار به ما می‌گوید که از هر سه نفر، یک نفر علائم ابتلا به آسم دارد. این وضعیت در تهران می‌تواند برای مسئولان هشدار‌دهنده باشد. تلفات آسم در دنیا تا سال 2020 به 10 میلیون نفر می‌رسد که 90 درصد آن مربوط به کشورهای جهان سومی است.
چه باید کرد؟
مسئله آلودگی هوا اگر یکی از حادترین مسائل ناشی از تمدن صنعتی نباشد، بدون شک بغرنج‌ترین آنهاست و باید فارغ از تمام جنبه‌های سیاسی، تمام دستگاه‌ها و نهادهای مسئول خود را مکلف کنند تا با نهایت همکاری برای این معضل بزرگ راهکاری بیندیشند. اما توجه به این موضوع بسیار مهم است که با وجود تمام بسترها و امکانات موجود، بدون مشارکت آحاد جمعیت و همکاری و هماهنگی تمام دست اندرکاران و مسئولین، این مهم امکانپذیر نخواهد بود. اعمال طرح ترافیک و طرح زوج و فرد خودروها، ترویج فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه عمومی و برخورد با خودروهای تک سرنشین و... همگی تدابیری مقطعی و موضعی است و اما حل این معضل عزمی ملی می‌طلبد و باید احساس مسئولیت پذیری در بین تمام مسئولان، دستگاه‌ها، نهادها و مردم ایجاد شود.
شهرداری تهران، با توجه به منابع آلوده‌کننده هوا (منابع ثابت و منابع متحرک)، در لایحه برنامه پنج ساله شهرداری تهران استراتژی‌هایی را پیش‌بینی کرده است.
- انتقال کارخانه‌ها و کارگاه‌های آلوده‌کننده هوا و مزاحم به خارج از شهر تهران با هماهنگی دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط، توسعه فضای سبز و تقویت ریه‌های تنفسی شهر تهران و توسعه فضاهای سبز با مقیاس عملکردی شهری، منطقه‌ای، ناحیه‌ای و محلی برای تعیین حداقل 7 متر مربع سرانه فضای سبز در شهر تهران با توزیع متعادل در سطح شهر برای کاهش و رفع منابع ثابت آلوده‌کننده هوا.
- توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی (مترو، اتوبوس ) با همکاری دولت، تشویق شهروندان به استفاده از حمل‌ونقل عمومی و تسریع در جایگزینی خودروهای فرسوده شهری، گسترش مراکز معاینه فنی خودروها، توسعه جایگاه‌های سوخت‌گیری CNG اتوبوسرانی، پیگیری و تعامل با سازمان‌های ذی‌ربط برای بهینه‌سازی مصرف سوخت و ارتقای کیفیت سوخت و استفاده از سوخت‌های گازی جایگزین برای کاهش و رفع منابع متحرک آلوده‌کننده هوا.
این تفکر که برای حل مشکل آلودگی هوا کاری از دست شهروندان بر نمی‌آید و وظیفه پیشگیری در حل این بحران صرفاً بردوش مسئولان است، تصور اشتباهی است. اگر چه بخش عمده رفع این مشکل بر عهده مسئولان است اما نمی‌توان منکر نقش و سهم بسزای مردم در این میان شد. با یک مدیریت واحد شهری حل این مشکل تحقق‌پذیر خواهد بود؛ اگر تمام دستگاه‌ها، سازمان‌ها، نهادها، مسئولان و مردم به وظایفی که کارشناسان امر برنامه‌ریزی و پیش‌بینی می‌کنند عمل کرده و به‌عنوان یک دغدغه آن‌را در اولویت برنامه‌ها قرار دهند. توجه به معضل آلودگی هوا یک ضرورت است؛ ضرورتی برای ایجاد هوایی پاک و سالم، برای ایجاد شهری شاد و سالم برای شهروندان، بیماران، سالمندان و به‌خصوص کودکانمان؛ کودکانی که آینده ساز مملکت ما خواهند بود.