همشهری آنلاین، فاطمه عباسی؛ نرده‌ای طولانی که بیش از یک قرن است خوراک باکتری‌های فلزخوار شده، در میان آب‌های سیاه ظاهر می‌شود. برای یافتن چنین صحنه‌ای بیش از دو ساعت راه توسط غواصان اعماق اقیانوس اطلس طی شده و حالا که نور چراغ‌قوه‌ها تاریکی فرسنگ‌ها زیر دریا را می‌شکافد و روی بدنه قرمز و نارنجی کشتی می‌چرخد جزئیات بیشتری پدیدار شده است.
بیل پرایس به گاردین می‌گوید: «قلب من با دیدن این صحنه به تپش افتاد. این صحنه ای شگفت انگیز بود. این تایتانیک واقعی بود.» این مرد بازنشسته ۷۰ ساله یکی از ۳۰۰ نفری است که از زمان کشف این مکان در بیش از سه دهه قبل، به ۴ کیلومتری زیر سطح آب سفر کرده و از بقایای کشتی غرق شده تایتانیک بازدید کرده است.
ارزش این بازدید چند ساعته گزاف است و پرایس، رئیس سابق یک شرکت مسافرتی، پس‌انداز زندگی خود را برای پرداخت هزینه ۲۵۰,۰۰۰ دلاری (حدود ۹ میلیارد تومان) آن صرف کرده با این حال معتقد است که «می‌ارزید!» شاید حرفش بی‌راه هم نباشد؛ جیمز دلگادو تاریخ‌دان و باستان‌شناس سرشناس می‌گوید: «کشتی‌های غرق‌شده آینه‌ای هستند که می‌توانیم به آن نگاه کنیم و بیشتر درباره خودمان به عنوان مردم بفهمیم.»
بیش از یک قرن پس از برخورد کشتی لوکس تایتانیک با کوه یخی و غرق شدن آن که جان حداقل ۱۵۰۰ نفر را گرفت گذشته و انواع کتاب، فیلم و موسیقی در رابطه با این فاجعه ساخته شده است. امروزه اما زبالههای پراکنده این کشتی در مرزهای دریایی کانادا، به عنوان ابزاری برای تقویت گردشگری اعماق دریا به کار می‌رود.
از سال ۲۰۲۱، یک شرکت کانادایی، حدود ۶۰ گردشگر و ۲۰ محقق را به روش غواصی عمیق به این سایت منتقل کرده تا بتوانند از فاصله چند سانتی متری، یکی از شناخته شده‌ترین کشتی‌های غرق شده جهان را مشاهده کنند. استاکتون راش، رئیس این شرکت توریستی می‌گوید: «ما کسب‌وکاری را شروع کردیم که ایده محققان و افراد ثروتمند بود. این سفر ماجراجویانه بودجه محققانی که نیاز دارند منابع مطالعاتی خود را تامین کنند فراهم می‌کند.
این خلاقیت به نقش بزرگی که کشتی‌های غرق شده در خاطره جمعی ما ایفا می‌کنند اشاره دارد. اعتقاد بر این است که بیش از ۳ میلیون کشتی در کف اقیانوس پراکنده شده‌اند و داستان‌هایی پر ماجرا از پیروزی‌ها و ناکامی‌های سالیان گذشته روایت می‌کنند.
تعداد زیادی از این کشتی‌های غرق شده در شکل‌گیری زمان حال ما نیز نقش دارند. برخی مانند کشتی ارتش اسپانیا، سن خوزه که در سال ۱۷۰۸ غرق شد، در حالی -در سال ۲۰۱۵ -کشف می‌شوند که مملو از طلا و ثروت هستند. از آن زمان عملیات نجات بقایای این کشتی تحت نظارت دولت کلمبیا در حال انجام است و تا حدودی به حسابرسی‌های استعماری بین دو کشور هم کمک کرده است. برخی مدعی‌اند این کشتی تا ۱۷ میلیارد دلار ارزش دارد.
کشتی دیگری مانند استقامت نوروژی که امسال در حوالی قطب جنوب یافت شد نیز نمونه‌ای درخشان است. استقامت تقریبا به خوبی باقی مانده و توانسته یک قسمت هیجان انگیز را به داستان تراژیک سر ارنست شاکلتون - فرمانده این کشتی- که خدمه خود را پس ازبرخورد با یخ ها نجات داد اضافه کند.
این بقایا در جایی بین زندگی و مرگ قرار دارند. ساختارهای پوسیده آنها اغلب گواهی از تلفات غم‌انگیز جان انسان‌ها است، حتی زمانی که مرجان‌ها، ماهی‌ها و شقایق‌های دریایی به سمت آنها هجوم می‌آورند و صحنه‌ای زیبا و فوتوژنیک در اعماق اقیانوس خلق می‌کنند هم تاریخ تلخ آنها واضح است.
جی هیگلر، یکی از افرادی که بر روی مکان‌یابی و مستندسازی کشتی‌های غرق شده فعالیت دارد، از داستان ناراحت کننده کشتی‌های تجارت انسان می‌گوید و تاکید می‌کند: «یکی از نشانه‌های کشتی‌های حامل بردگان چیزی است که ما آن را لنگر تعادل می‌نامیم، سنگ‌ها یا موادی که وزن محموله انسانی کشتی را متعادل می‌کنند. زمانیکه چنین کشتی‌ای غرق شود، گوشه و کنار این توده‌ها اغلب به کانون حیات دریایی تبدیل می‌شود. بنابراین اگر یک تپه مرجانی دیدید، می‌توانید به یک کشتی واقعی برسید که در قاچاق انسان و تجارت جهانی برده‌ها نقش داشته است.»
هدف محققان این است که میراث دردناک این کشتی‌ها را مطالعه کنند تا با بیان داستان‌های جهان به مردم احترام گذاشته شود. هیلگر در میان کسانی بود که برای کاوش کلوتیلدا، آخرین کشتی شناخته شده‌ای که مخصوص حمل برده‌های آفریقایی به ایالات متحده بود، به اعماق آب سفر کرد.
بیش از ۱۶۰ سال پس از غرق شدن عمدی این کشتی در آب‌های آلاباما، او در محوطه‌ای ۴۶ متر مربعی که زمانی ۱۱۰ مرد، زن و کودک را در خود جای می‌‍داد، به غواصی پرداخت. این محوطه تاریک بیشتر شبیه اسارت‌گاه بود آن هم برای سفری دو و نیم ماهه. واقعیتی که هیلگر را به شدت متاثر کرد.
هیلگر و دیگر محققان با برخی از نوادگان اسیران کشتی ملاقات کردند و تجربیات خود را به عنوان مدرکی ملموس از داستان‌های مقاومت این افراد مظلوم با آنها در میان گذاشتند. داستانی که تا کنون و از طریق تاریخ شفاهی نقل شده و نوادگان اسیران آزاد شده، با وجود ناراحتی خانواده ثروتمند و متنفذ مرتبط با این واقعه، آن را زنده نگه داشته‌اند.
دو کشتی به گل نشسته نیز در جزایر کیش و قشم، باقی مانده‌اند که روایتی از ناکامی استعمار جنوب ایران را به نق می‌کنند. اگرچه دلایل به گل نشستن این کشتی‌ها هنوز هم در حاله‌ای از ابهام قرار دارد، اما داستان‌هایی در میان مردم بومی دارند که بازتابی از فرهنگ ساکنان این مناطق است. از عشق بی سرانجام ناخدا به دختری روستایی تا ماجرای فقر امکاناتی چون فانوس دریایی در مه‌های غلیظ خلیج فارس که ماهیگیران زیادی را هم به کام مرگ برد، همگی بخشی از تاریخ سال‌های دور و جذابیت گردشگری امروز هستند.
جیمز دلگادو، معاون ارشد شرکتی که در جست‌وجوی لاشه کشتی‌ها است، می‌گوید: «از بسیاری جهات، کشتی‌های غرق شده به یک موزه تبدیل شده و داستان قدرتمندی برای گفتن دارند. کشتی‌های غرق‌شده آینه‌ای هستند که می‌توانیم به آن بنگریم و بیشتر درباره خودمان به‌عنوان مردم یاد بگیریم.»
جستجو در این کشتی‌ها، آن هم در اعماق پر رمز و راز اقیانوس‌ها، در حقیقت کاوش در دورترین مرزهای این سیاره هستند. مرزی که ما واقعا چیز زیادی درباره آن نمی‌دانیم.