همشهری - رضا عمویی: حدود ۱۱ماه پس از آغاز جنگ اوکراین، روس‌ها برای سومین بار فرمانده ارشد نیروهای نظامی خود در جنگ را تغییر داده‌اند. والری گراسیموف، جانشین سرگئی سورویکین شده که خود ۳ماه قبل یعنی در اکتبر ۲۰۲۲ به این مقام منصوب شده بود. در شرایطی که نبرد در اوکراین به بن‌بست رسیده، تغییر زودهنگام فرمانده میدان می‌تواند نشانه‌ای از تلاش مقامات ارشد روسیه برای تغییر روند تحولات جنگ باشد.
طی سه‌ماه گذشته که سورویکین فرماندهی نیروهای روسیه در اوکراین را در دست داشت، حجم حملات موشکی و پهپادی روس‌ها در اوکراین چند برابر شد و همزمان نیروهای نظامی شرکت واگنر در کنار ارتش روسیه توانستند تحرکات قابل توجهی در میدان داشته باشند. در واقع سورویکین آزادی عمل قابل توجهی را به نیروهای واگنر در جنگ اوکراین داده بود. گروه واگنر یک شرکت نظامی خصوصی است که در خدمت ارتش روسیه فعالیت می‌کند. نیروهای واگنر طی ۴هفته گذشته در شهر سولدار با نیروهای اوکراینی درگیر بودند. یوگنی پریگوژین، رئیس شرکت نظامی واگنر، روز سه‌شنبه گذشته اعلام کرد که این گروه توانسته به‌صورت مستقل شهر سولدار در استان دونتسک اوکراین را تحت کنترل کامل خود درآورد. از همین رو نیز برخی منابع تغییر فرمانده ارشد نظامیان روسیه در اوکراین را مرتبط با افزایش نقش گروه واگنر در جریان جنگ اوکراین ارزیابی می‌کنند.
مجله فارین پالسی در گزارشی به ارتباط تغییر فرمانده نظامیان روسیه در اوکراین و فعالیت گروه واگنر اشاره می‌کند و می‌نویسد تغییر فرماندهی نیروهای ارتش روسیه در اوکراین می‌تواند نشانه تلاش مقامات کرملین برای تعدیل نفوذ فزاینده گروه واگنر باشد؛ گروهی که ۲ روز پس از تصرف سولدار از تصرف شهرک پودگورودنوی در دونتسک خبر داد و نشان داد با سرعتی بیشتر از واحدهای ارتش روسیه در جنگ اوکراین مشارکت دارد. اگرچه هدف مسکو سلطه بر مناطق مورد مناقشه در اوکراین است، اما به‌نظر می‌رسد که پوتین تمایلی ندارد تا این پیشروی‌ها به جای ارتش به نام نهادهای دیگری از بخش خصوصی مانند گروه واگنر ثبت شود.
به نوشته فارین پالسی، یوگنی پریگوژین، رئیس گروه واگنر اگرچه معتمد پوتین است، اما در روزهای اخیر در خط مقدم جنگ اوکراین ظاهر شد، به خانواده‌های سربازان روسی کشته شده دلداری داد و حتی از مدیریت کرملین در پشت صحنه جنگ انتقاد کرد و این روند چندان مطلوب مسکو نیست. جیم تاونسند، معاون سابق وزیر دفاع در دولت باراک اوباما می‌گوید: «گروه واگنر هر روز بیشتر و بیشتر درگیر جنگ اوکراین می‌شود و وابستگی پوتین به آنها بیشتر و بیشتر می‌شود، تا جایی که به‌نظر می‌رسد که رئیس واگنر و افرادش در حال رقابت با جایگاه ارتش هستند، اما این رقابت به هیچ وجه خوشایند ولادیمیر پوتین نیست.»
تغییر میدان نبرد از آسمان به زمین
هنوز مشخص نیست که عملکرد نظامی ارتش روسیه با ورود گراسیموف دچار چه تغییراتی خواهد شد، اما برخلاف سورویکین که طی ۳ماه گذشته عمده توان خود را روی حملات موشکی و پهپادی متمرکز کرده بود، احتمالا گراسیموف به‌عنوان فرد نظامی شماره ۲روسیه پس از وزیر دفاع، طی ماه‌های آینده بیشتر روی عملیات توپخانه‌ای متمرکز خواهد شد. فارین پالسی نوشته که گراسیموف دارای سابقه فعالیت بیشتری در میان نیروهای پیاده نظام با تاکتیک‌های قدیمی ارتش روسیه روی زمین است و در این صورت احتمال می‌رود که ارتش روسیه تعداد بیشتری از پیاده نظام را در نبردهای آینده به‌کار گیرد.
منابع و کارشناسان روسی نیز احتمال تغییر آرایش ارتش روسیه طی هفته‌های آتی را پیش‌بینی کرده‌اند. ازجمله رویترز نقل قولی از ایگور کوروتچنکو، کارشناس نظامی روسیه آورده است که می‌گوید: «تصمیم پوتین برای تغییر فرماندهی جنگ اوکراین احتمالا تحت‌تأثیر ارسال تسلیحات سنگین دوربرد از سوی غرب به اوکراین صورت می‌گیرد و مقامات مسکو می‌دانند که اوکراین به‌زودی خودروهای جنگی زرهی غربی و احتمالا تانک‌های جنگی را از متحدان غربی خود دریافت خواهد کرد.»
کورتچنکو در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی روسیه همچنین این پیش‌بینی را مطرح کرده که ورود گراسیموف به فرماندهی جنگ اوکراین احتمال استفاده روسیه از سلاح‌های هسته‌ای در نبرد را افزایش می‌دهد. این کارشناس روس می‌گوید: «انتصاب گراسیموف به این معنی است که می‌توان از همه نوع سلاح مخرب موجود در زرادخانه نیروهای مسلح روسیه، بدون استثنا استفاده کرد.» کارشناسان دیگری مانند مارک گالئوتی، تحلیلگر امنیتی روسیه نیز در توییتر خود در واکنش به تغییر فرماندهی نظامیان روسیه در اوکراین نوشته است: «این تغییر به‌معنای آن است که نبردهای جدی در راه است.»
پیام سیاسی پوتین
تردیدی نیست که انتصاب فرمانده جدید میدان جنگ از سوی پوتین دارای پیام‌های سیاسی نیز هست. رویترز در گزارشی می‌نویسد که پوتین با قرار دادن گراسیموف در فرماندهی مستقیم جنگ، سیگنال مشخصی در مورد عزم خود برای پیروزی در نبرد اوکراین به غرب ارسال کرده است. در عین حال، آمدن گراسیموف به‌معنای حذف سورویکین نیست؛ چرا که او با یک پله تنزل، به‌عنوان یکی از ۳ معاون فرمانده ارشد جنگ به‌کار خود ادامه دهد. سورویکین به‌خاطر شدت عمل در جنگ به «فرمانده آرماگدونی» معروف بوده است. با این حال، عملکرد نه چندان موفق او طی ۳ماه اخیر، بی‌تأثیر در جابه‌جایی‌اش نبوده است.
البته این را نیز باید درنظر داشت که دست گراسیموف برای اهداف موردنظرش در جنگ اوکراین چندان هم باز نیست. استفن هال، کارشناس روسیه در دانشگاه باث انگلیس معتقد است که حتی اگر گراسیموف بخواهد شیوه‌های عملیاتی ارتش روسیه را اصلاح کند، با محدودیت تجهیزات و نیروی انسانی روبه‌رو خواهد بود و این چالشی نیست که به آسانی بتوان آن را نادیده گرفت.
گراسیموف، از جنگ چچن تا اوکراین
والری گراسیموف ۶۷ساله، رئیس ستاد کل ارتش روسیه اکنون سومین فرماندهی است که از زمان شروع جنگ در اوکراین، نبرد روسیه را رهبری خواهد کرد. او در شهر کازان به‌دنیا آمد و تحصیلات خود را در آکادمی نظامی دنبال کرد. او اکنون دارای بالاترین رتبه در ارتش و سومین نفر در سلسله مراتب نظامی روسیه پس از پوتین، و سرگئی شویگو، وزیر دفاع است. گراسیموف همچنین رکورد طولانی‌ترین حضور در پست ریاست ستاد کل ارتش روسیه، بعد از فروپاشی شوروی را در دست دارد. او در کارنامه خود موفقیت‌هایی در میدان‌های نبرد چچن و شبه جزیره کریمه و همچنین جنگ سوریه را ثبت کرده است. فرمانده جدید ارتش روسیه در اوکراین همچنین یکی از سه نفری است که کیف کدهای حمله اتمی را در دست دارد. وزارت خارجه آمریکا یک روز پس از حمله به اوکراین گراسیموف را تحریم کرد و گفت که او یکی از ۳مقام ارشد روسیه در کنار پوتین است که به‌صورت مستقیم مسئول جنگ به‌شمار می‌آید.
افزایش هماهنگی در ارتش روسیه گراسیموف
تیم لیستر، کارشناس سی‌سی‌ان: گراسیموف بیش از یک دهه رئیس ستاد کل ارتش بوده و اکنون مسئول نظارت مستقیم بر اردوگاه جنگ اوکراین هم خواهد بود. گراسیموف یک چهره کلیدی در برنامه‌ریزی برای آغاز جنگ بود، اما از آن زمان تاکنون فقط یک‌بار از جبهه‌های جنگ در داخل خاک اوکراین بازدید داشته است. ساختار جدید حاکی از آن است که مقام و موقعیت برتر گراسیموف به‌عنوان رئیس ستاد کل ارتش روسیه و همزمان فرمانده نیروهای نظامی در اوکراین باعث بهبود هماهنگی در شاخه‌ها و بخش‌های مختلف ارتش روسیه خواهد شد. این هماهنگی میان نیروهای روسی تاکنون کمتر به چشم آمده است. گراسیموف قبل‌تر از استراتژی براندازی داخلی برای آماده‌سازی میدان جنگ قبل از مداخله، دفاع می‌کرد و این استراتژی را در سال ۲۰۱۴در اوکراین مورد استفاده قرار داده بود. شکستن زنجیره فرماندهی، برانگیختن شورش‌های محلی، ایجاد اختلال در ارتباطات حرکات کلاسیکی هستند که در کریمه بکار گرفته شد؛ اما اکنون ژنرال گراسیموف ناچار است که مستقیم وارد یک جنگ واقعی شود.