تاریخ انتشار: ۷ بهمن ۱۳۸۷ - ۰۸:۲۸

محمدعلی توحید: کشور ما هنوز از جمله بزرگترین دارندگان منابع هیدروکربوری جهان است و از این‌رو جایگاه اقتصادی مهم و بالقوه‌ای در اقتصاد جهان دارد.

این جایگاه تنها مزیت اقتصادی کشورمان نیست ولی مهم‌ترین مزیت است و هرگونه تحولی در رویکردهای کشورها به تهدید این جایگاه قابل توجه است.تغییراتی که در سیاست‌های دولت جدید آمریکا رخ داده یا خواهد داد بی‌شک در بخش‌های مختلف، بر آینده تحولات داخلی و روابط این کشور با دیگر کشورها مؤثر است و این تاثیر بر کشور ما نیز آثار خاص خود را‌ خواهد داشت.

یک تحول مهم در دولت جدید آمریکا و مرتبط با کشور ما معرفی  وزیر جدید انرژی آمریکا به کنگره است. وی که یک چینی‌تبار آمریکایی است و در سال 1997 نوبل فیزیک را به‌دلیل کنترل دما و به دام انداختن اتم با لیزر به‌صورت مشترک با دو دانشمند دیگر دریافت کرد «استیون چو» نام دارد. او از طرفداران سرسخت محیط زیست و انرژی ‌اتمی و سوخت‌های غیرفسیلی است.

آنچه مسلم است اینکه توسعه انرژی‌های نو بدون تزریق یارانه‌های فراوان هنوز عملی نیست.

هنوز و با گذشت سال‌ها از تلاش برای یافتن سوختی که بتواند جایگزین نفت و فراورده‌های نفتی شود هیچ جایگزین قابل‌قبولی یافت نشده که به لحاظ اقتصادی توان جایگزینی سوخت‌های فسیلی را داشته باشد.

به‌دلیل نگرانی از تولید انرژی‌های نو در سال‌های اولیه شکل‌گیری اوپک تفکر حاکم بر این سازمان، عرضه نفت ارزان بود. این سیاست برای اقتصادی نبودن سرمایه‌گذاری مصرف‌کنندگان برای تولید انرژی‌های نو در پیش گرفته شده بود و از سوی عربستان سعودی حمایت می‌شد.

این سیاست بر این استدلال استوار بود که دوران مصرف سنگ در تولید کالاهای مورد نیاز انسان‌های اولیه به‌دلیل نایاب‌شدن این ماده پایان نیافت بلکه به‌دلیل کشف آهن، سنگ از مرکز توجه حذف شد.

این ایده که از سوی وزیر نفت آن زمان عربستان سعودی، احمد زکی‌یمانی مطرح می‌شد، در زمانه‌ ما خریداری ندارد.

تلاش‌ها برای یافتن جایگزینی برای نفت هنوز نتیجه قابل‌قبولی نداشته است. در سال‌های اخیر قیمت نفت به بیش از 147 دلار نیز رسید ولی همچنان مهم‌ترین فراورده نفتی یعنی بنزین جایگزینی اقتصادی پیدا نکرده است.

هرچند با تولید الکل از مواد غذایی و اختلاط آن با بنزین، سوختی باکیفیت و با گازهای اندک مخرب تولید شده است ولی هنوز بدون یارانه‌های فراوان و مالیات‌های سنگین بر مصرف سوخت فسیلی امکان تشویق مصرف این سوخت جدید ممکن نیست.

با وجود این شرایط و با توجه به استدلالی که پیش‌تر به آن اشاره شد بدون شک روزی انسان ماده جایگزینی برای سوخت فسیلی خواهد یافت و عقل انسان به تصویر تاریک و سردی که از آینده و هنگامی که جهان از نفت تهی خواهد شد و در اذهان شکل گرفته، خاتمه خواهد داد.با روی‌کارآمدن حزب‌دمکرات در آمریکا پیش‌بینی می‌شد که در سیاست بر پاشنه نفت ارزان بچرخد یعنی مصرف انرژی‌های فسیلی وارداتی در این کشور کاهش یابد ولی به‌نظر می‌رسد که سیاستی بسیار رادیکال‌تر در دولت آینده آمریکا شکل خواهد گرفت.

استیون‌چو، وزیر انرژی جدید آمریکا فردی ضد‌انرژی‌های متعارف است. اوباما با انتخاب وی اقدامی شگفت‌انگیز انجام داد که حلقه تحولاتی که با حضور وی در کاخ سفید نوید داده بود را تکمیل کرد. این اقدام - هرچند بی‌سابقه- البته ادامه منطقی راهبرد آمریکا برای کاهش وابستگی به واردات انرژی از خارج است.

انتخاب برنده نوبل به‌عنوان وزیر در دولت‌های پیشین آمریکا تا به حال رخ نداده و همواره وزیرانی از کابینه‌های مختلف در آمریکا به دلایل مختلف جایزه نوبل دریافت کرده‌اند. البته این افراد به‌طور عمده،  جایزه‌های غیرعلمی این بنیاد را به ‌خود اختصاص داده‌اند.

راهبرد کاهش وابستگی به واردات انرژی، سیاست تثبیت‌شده‌ای در آمریکاست و همه دولت‌های منتخب، این سیاست را دنبال کرده‌اند. انتخاب چو به‌عنوان وزیر انرژی از نظر تئوریک می‌تواند گام بلندی برای حل قطعی کاهش وابستگی به واردات انرژی در این کشور باشد. حاکم‌شدن دیدگاه‌های یک فرد محقق و پژوهشگر حرفه‌ای در زمینه انرژی‌های نو که به همین دلیل برنده نوبل فیزیک نیز شده، ناشی از اجرایی‌شدن اندیشه‌های علمی معطوف به تولید انرژی‌های نو در بالاترین سطح در دولت آمریکا به‌عنوان بزرگترین مصرف‌کننده انرژی در جهان است. این مسئله برای کشورهای تولید‌کننده نفت یک مسئله جدی است و باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند.

به‌طور طبیعی همواره هر وزارتخانه‌ای در هر کشوری برنامه‌ها و اهداف خود را برای بررسی و ارزیابی علمی، پیش از اجرا به محققان و پژوهشگران یا دانشگاه‌های معتبر ارائه می‌کند تا پس از بررسی آن را اجرا کند ولی این بار یک محقق، مجری این سیاست‌ها شده که فرصت‌ها و نگرانی‌هایی را در پی دارد؛ نخست اینکه وی تعهد کاملی به حاصل بررسی‌های علمی خواهد داشت و اجرای دقیق سیاست‌های پژوهشی را دنبال خواهد کرد.

این انتصاب تردید‌ها در مورد دخالت مسائل غیرعملی در اجرای برنامه‌های اجرایی را کاهش می‌دهد ولی کم‌تجربه‌بودن وی در امور اجرایی می‌تواند تردیدهایی را در اجرای موفقیت‌آمیز سیاست‌ها درپی داشته باشد. با این وجود برخی از طرفداران چو،  پیشینه وی را در عقد قراردادی با شرکت نفت انگلیس(بی پی) برای اجرای یک طرح پژوهشی در زمینه انرژی‌های نو در دانشگاه برکلی که وی مسئول آن بوده است، نشانه‌ای از تجربه وی در امور اجرایی می‌دانند. این طرح که بزرگترین همکاری مشترک میان دانشگاه و صنعت در آمریکا بود بیش از 500 میلیون دلار ارزش سرمایه‌گذاری داشت.

این اقدام منجر به تشکیل انستیتوی سوخت بیولوژیک دانشگاه برکلی کالیفرنیا شد. مشارکت وی در این طرح‌ با مخالفت هیئت علمی و دانشجویان این دانشگاه نیز مواجه شد. آنان این طرح را چیزی بیش از یک حرکت علمی و طرحی بیش از پیش با اهداف مالی ارزیابی می‌کردند، ولی وی تسلیم این فشارها نشد. به اعتقاد بسیاری مؤسسه‌ای که با پافشاری چو تأسیس شد بزرگترین مؤسسه پژوهشی خصوصی و عمومی‌ای است که در جهان شکل گرفته است.

وی پیش از این اقدام در اجرای طرح پژوهشی مشابهی با بودجه 125 میلیون دلاری وزارت‌انرژی آمریکا و با مشارکت چند شرکت خصوصی نیز مشارکت داشت.

بدون شک وی با این سابقه و صرف بودجه، در راه کاهش مصرف انرژی‌های فسیلی خواهد کوشید. وی در جلسه کنگره آمریکا برای بررسی تشکیل مؤسسه پژوهش انرژی با صراحت تاکید کرد که با ادامه اتکای شدید به مصرف انرژی فسیلی، خطر تغییرات آب‌وهوایی را تشدید می‌کنیم.

طرفدار محیط زیست

با نگاهی به پیشینه چو، می‌بینیم وی یک طرفدار جدی محیط زیست محسوب می‌شود. او پژوهش‌های متعددی را در زمینه انرژی‌های نو انجام داده است. وی از طرفداران استفاده بیشتر از انرژی هسته‌ای است و در عین حال و بی‌شک بر اجرای سیاست‌هایی که به اقتصادی‌ترشدن طرح‌های تولید انرژی‌های نو کمک می‌کند، تاکید خواهد کرد.

با افزایش قیمت انرژی، طرح‌های متعددی برای تولید انرژی‌های نو اجرایی شد و در حال اجراست. این سیاست‌ها با کاهش قیمت انرژی در آمریکا با مشکلاتی مواجه خواهد شد که بی‌شک چو، از وقوع چنین رویدادی جلوگیری خواهد کرد.هرچند استراتژی حاکم بر بخش انرژی در آمریکا این امر را تشویق می‌کند ولی اجرایی‌شدن این اهداف و شدت و ضعف آن، به وزیری که در این بخش، امور اجرایی را در دست خواهد داشت بستگی دارد.

البته فشار افکار عمومی نیز در این زمینه مؤثر خواهد بود. اینکه دولت اوباما به نارضایتی عمومی بر اثر افزایش قیمت سوخت تن‌ خواهد داد یا نه، باید در آینده روشن شود ولی آنچه مسلم است اینکه استیون چو در سال‌2007 یک بار در مصاحبه‌ای با خبرگزاری رویترز اعلام کرده است که اگر وی امپراتور بود- که به نوعی به ملیت وی که چینی است ارتباط دارد و به این معنی است که اگر قدرت در دست وی بود- پدال مصرف با بهره بالا و مبتنی بر حفظ منابع طبیعی را تا به آخر می‌فشرد.

این سخن در زمانی که چو تنها یک محقق و پژوهشگر بود و با کسب نوبل فیزیک در واقع به‌عنوان امپراتور فیزیک سخن می‌گفت، کمی ایده‌آلیستی است ولی بدون شک او پدال مصرف انرژی‌های نو را بسیار بیشتر از اسلاف خود خواهد فشرد.آنچه مهم است اینکه علاوه بر سرمایه‌گذاری جدی در تولید انرژی‌های نو و انرژی اتمی، دولت جدید آمریکا از سیاست‌های گذشته‌اش که مانع تولید نفت در مناطقی به دلایل محیط زیستی می‌شد نیز فاصله خواهد گرفت.

این تغییر عمده در سخنان باراک اوباما هنگام معرفی استیون چو به‌عنوان وزیر انرژی مشهود بود.وی در پاسخ به سؤالی در مورد اینکه آیا احتمال دارد منع تولید نفت در آب‌های ساحلی را لغو کند گفت: وی در چارچوب خودکفایی انرژی آمریکا، با هرگونه طرحی همراهی خواهد کرد.با این وجود همه در انتظار تحقق وعده انتخاباتی اوباما برای صرف یک هزینه کلان 150‌میلیارد دلاری در زمینه انرژی‌های نو هستند؛ طرح بزرگی که مشاغل مرتبط با حفظ محیط زیست یا مشاغل سبز را در آمریکا به شکل گسترده‌ای گسترش خواهد داد.