همشهری آنلاین – گروه سیاسی: پنجاه‌ودومین نمایشگاه دستاوردهای هسته‌ای کشور همزمان با چهل‌وچهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی آغاز به کار کرد. نمایشگاهی که به گفته برگزارکنندگان امسال در مرکز نمایشگاهی برج میلاد و در راستای جهاد تبیین برگزار شده است و تا سالروز پیروزی انقلاب نیز میزبان بازدیدکننده‌ها خواهد بود. در این نمایشگاه دستاوردهای هسته‌ای در حوزه‌های مختلف از چرخه تولید سوخت تا کاربردهای جانبی این صنعت که با زندگی روزمره سروکار دارند به نمایش درآمده است.
نمایشگاه چه بخش‌هایی دارد؟
نخستین بازدیدکنندگان نمایشگاه دانش‌آموزان هستند که از مدارس انرژی اتمی آمدند. آن‌ها قرار است تا در سه بخش با دستاوردهای هسته‌ای آشنا شوند. بخش اول مرور چرخه تولید سوخت هسته‌ای از اکتشاف تا زمانی که به عنوان مجتمع سوخت در قلب نیروگاه اتمی بوشهر قرار می‌گیرد و برق هسته‌ای تولید می‌شود. بخش به کاربردهای نیروگاهی می‌پردازد و شامل شبیه‌سازهای آموزشی و نیروگاه‌های آموزشی می‌شود. بخش سوم سرریز دانش هسته‌ای در صنایع مختلف و کاربرد جنبی صنعت هسته‌ای که شامل رادیوداروها، پلاسما، لیزر و اپتیک، طراحی مدل‌های مختلف سنجشگرهای هسته‌ای، مرکز نظام ایمنی و گداخت هسته‌ای می‌شود. در هر یک از این بخش‌های کارشناسان سازمان انرژی اتمی حضور دارند که البته گفت‌وگو با آن‌ها شرایط خاصی دارد. آن‌ها حتی از گفتن نام خود معذورند اما در گفت‌وگو با همشهری آنلاین حوزه‌های مختلف و کاربردی انرژی هسته‌ای را توضیح می‌دهند.
انرژی هسته‌ای چقدر برق تولید می‌کند؟
نیروگاه اتمی بوشهر سال ۱۳۹۰ تکمیل شد و برای دو سال تا ۱۳۹۲ به صورت آزمایشی فعالیت کرد و از این سال به بعد با بهره‌بردار کاملا ایرانی به شبکه داخلی برق تحویل می‌دهد. به گفته یکی از مهندسان نیروگاه این نیروگاه هزار مگاواتی است و ساعتی هزار مگاوات برق پاک به شبکه سراسری تحویل می‌دهد. پاک بودن به این معناست که در تولید برق ذره‌ای اکسیژن سوخته نمی‌شود و به هیچ عنوان دی‌اکسیدکربن یا آلاینده دیگری به محیط تحویل نمی‌دهد. این نیروگاه حدود یک درصد برق کشور را تامین می‌کند و اگر این نیروگاه از سال ۹۰ تاکنون با سوخت نفت فعالیت می‌کرد ۹۰ میلیون بشکه نفت سوخته می‌شد تا اینکه این مقدار برق تولید شود.
در دنیا ساخت نیروگاه چقدر اهمیت دارد؟
مهندس نیروگاه اتمی بوشهر می‌گوید: «در دنیا به شدت به دنیا به دنبال توسعه مدل‌های جدید نیروگاه‌های هسته‌ای هستند. رییس جمهور فرانسه از رنسانس هسته‌ای صحبت کرده است و در این کشور ۷۶ درصد برق با تکنولوژی هسته‌ای تولید می‌شود. سازنده‌های بزرگ دنیا مثل روسیه نیز به شدت ساخت نیروگاه‌های را افزایش دادند.» نکته دیگر اینجاست که کشورهای همسایه ما نیز به دنبال توسعه نیروگاه هستند از جمله امارات که نیروگاه‌های خود را فعال کرده و ترکیه که در پی ساخت نیروگاه است. مصر نیز اولین کشور آفریقایی است که برای ساخت نیروگاه اقدام کرده است. مهندس نیروگاه اضافه می‌کند: «از هر سویی که نگاه کنیم انرژی هسته‌ای برای گذر از بحران‌هایی مثل آلودگی محیط زیست و گرمایش زمین یکی از راهکارهای مهم و جدی است که در دنیا و در کنفرانس‌های گرمایش زمین بسیار تاکید شده است.»
دو نیروگاه در دست ساخت سازمان انرژی اتمی
سازمان انرژی اتمی سال‌هاست برنامه ریزی برای ساخت واحدهای جدید نیروگاه بوشهر را آغاز کرده است. واحد دوم و سوم نیروگاه بوشهر را در دست ساخت است که واحد دوم حدود ۱۰ درصد پیشرفت داشته و احتمالا تا هشت سال آینده وارد مدار می‌شود. واحد سوم نیز احتمالا تا ۱۰ سال آینده وارد مدار می‌شود. سازمان انرژی اتمی پیش بینی کرده که ۱۰ هزار مگاوات به ظرفیت برق کشور از طریق ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای اضافه کند که برنامه‌ریزی شده و پیگیری کارهای آن ادامه دارد.
مرکز نظامی ایمنی؛ مهم‌ترین مرکز در حوزه ایمنی هسته‌ای در کشور
مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور تحت نظر دفتر ریاست جمهوری فعالیت می‌کند. این مرکز ناظر بر تمام فعالیت‌ها پرتوی در کشور است. از جمله تاسیسات هسته‌ای در کشور که سازمان انرژی اتمی را پوشش می‌دهد و تمام فعالیت‌های آن تحت نظر این مرکز انجام می‌شود. این مرکز استانداردهای و دستورالعمل‌های مشخص و تعیین شده برای کاهش خطرات کار با پرتو دارد. خطراتی که ممکن است برای شخص پرتوکار و محیط زیست و جامعه وجود داشته باشد.
حوزه فعالیت مرکز نظام ایمنی علاوه بر زنجیره سازمان انرژی اتمی شامل فعالیت رادیولوژی‌ها، رادیوتراپی‌ها، شرکت‌های رادیوگرافی و شرکت‌هایی که دستگاه‌های مرتبط با اشعه دارند یا وارد کشور می‌کنند مثل لیزرها، ماکرویوها و حتی آنتن‌های bts موبایل نیز می‌شود. استانداردها و نظارت‌های این مرکز باعث می‌شود تا هیچ‌یک از این دستگاه‌ها برای جامعه آسیب‌زا و خطرآفرین نباشد.
توسعه کشاورزی، دیگر فعالیت صلح‌آمیز و اثربخش سازمان انرژی اتمی
پژوهشکده توسعه کشاورزی دیگر بخش مهم سازمان انرژی اتمی است. این پژوهشکده روی اصلاح گیاهان زراعی، باغی، زینتی و دارویی کار می‌کند. به گفته کارشناس این پژوهشکده با استفاده از پرتو گاما و ایجاد موتاسیون یا جهس در ماده وراثتی دی‌ان‌ای سلول ایجاد می‌کنند و این کار بیشتر روی گیاهان زراعی مثل گندم و جو و برنج انجام می‌شود و با تغییرات ژنتیکی در آن‌ها تنوع ژنتیکی ایجاد می‌شود و نسبت به تنش‌های محیطی مثل شوری، خشکی، آفت و غیره آن‌ها را ایمن می‌کنند. در علوم دام نیز رادیوواکسن تولید شده که به بیماری‌های ویروسی دامی مرتبط است و آن‌ها کنترل می‌کند.
نکته مهم اینجاست که به گفته کارشناسان توسعه کشاورزی در این زمینه هزینه‌های کشاورزی را کم می‌کند و درآمد و راندمان کار را نیز بالا می‌برد.
پرتوهایی برای بهبود سلامت غذایی
شرکت توسعه پرتوهای سازمان انرژی اتمی دیگر بخشی است که در نمایشگاه غرفه دارد. این شرکت عمدتا در توسعه کاربرد پرتوها فعالیت می‌کند. هدف اصلی این شرکت استفاده از پرتوهای برای بهبود زندگی افراد است. یکی از کاربردهای اصلی پرتوها در زندگی روزمره استریل کردن مواد عذایی است که باعث طولانی‌تر شدن ماندگاری آن‌ها می‌شود. کاربرد دیگر در زمینه پرتویی پلیمری است که باعث بهبود خواص مواد پلمیری می‌شود. کاربردهای دیگر خشک‌کردن آجحیل و حبوبات است که باعث ماندگاری بهتر آن‌ها می‌شود. در زمینه تولید رادیوداروها نیز می‌توان از پرتوها استفاده کرده. کاربرد دیگر آن‌ها در زمینه نفت و گاز است که می‌توان سطح و چگالی را با آن‌ها اندازه گرفت.
به گفته کارشناس این شرکت امروز در دنیا با توجه به اینکه محدودیت‌هایی برای کشور ما اینجا شده استفاده صلح آمیز از پرتوها می‌تواند در حوزه سلامت مواد غذایی کمک زیادی به ما کند.
در همین حوزه دستگاهی نیز به شکل کاملا بومی و داخلی برای اولین بار ساخته شده که مثل یک ماکرویو آفات حبوبات، مواد غذایی و انوع خشکبار را از بین می‌برد که باعث ماندگاری و طولانی شدن مواد غذایی می‌شود. هزینه تولید این دستگاه ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان بوده و با رایزنی‌های انجام شده در آستانه تجاری سازی است. این دستگاه حتی مشابه خارجی هم ندارد.
توسعه فناوری پلاسما؛ از درمان سرطان تا خودروسازی
شرکت توسعه فناوری پلاسما در حوزه‌های گوناگونی فعالیت می‌کند. این شرکت با استفاده از فناوری پلاسما در حوزه‌های مختلف از جمله تولید سامانه‌های پلاسمایی فعال است. سامانه پلاسماجت برای درمان سرطان، سامانه پلاسمایی تبدیل نفت سنگین به نفت سبک، تصفیه پساب‌های دارویی و سامانه پلاسمایی برای مقابله با سموم و آفات و در صنعت خودروسازی نیز از فناوری پلاسما استفاده شده است.
به گفته کارشناس این شرکت تسویه شیرابه فاضلاب‌های صنعتی برای محیط زیست فواید بسیار زیادی دارد. در زمینه بهداشت و درمان نیز برای درمان سرطان‌ها و انواع زخم‌ها از جمله زخم‌های دیابتی از پلاسما استفاده می‌شود.
نکته مهم نیز اینجاست که برخی از محصولات نیز پس از پژوهش‌ها و گذارندن مراحل تحقیقاتی وارد مرحله تجاری سازی می‌شوند و در زندگی روزمره مردم اثرگذار هستند.
رادیودارو؛ علمی که جایگزین شیمی‌درمانی می‌شود
مجموعه رادیودارو تنها تولیدکننده رادیودارو در کشور است که زیر نظر سازمان انرژی اتمی کار می‌کند. رادیودارو به این معنی است که یک ماده رادیواکتیور با ماده شیمیایی خاص نشان‌دارسازی شود. ماده رادیواکتیو برای تشخیص و درمان انواع سرطان‌ها از جمله سرطان تیروئید، کلیه، پروستات، کبد و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند. به گفته کارشناسان مرکز رادیودارو سازمان اکنون در کشور ۱۹۰ مرکز پزشکی هسته‌ای وجود دارد که این مجموعه به آن‌ها خدمات می‌دهد. در مجموع سالانه نیز حدود یک میلیون نفر از خدمات رادیوداروها استفاده می‌کنند.
کارشناس غرفه رادیو دارو در نمایشگاه می‌گوید که در کنار تولیدات داخلی مجموعه رادیودارو سازمان انرژی اتمی به کشورهای آسیایی و بعضی از کشورهای اروپایی صادرات نیز دارد. تمام رادیوداروها نیز به همراه مواد شیمیایی در کنار آن‌ها وجود دارد در ایران تولید می‌شوند.
اهمیت رادیوداروها وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم رادیودارو علمی است که می‌تواند جایزگین مناسبی شیمی‌درمانی باشد. این علم هم اثرگذاری بیشتری از شیمی درمانی دارد هم هزینه‌های کمتری بر بیمار تحمیل می‌کند.
سوخت هسته‌ای چگونه تولید می‌شود؟
شاید یکی از سوالاتی که بسیاری پاسخ آن را نمی‌دانند چرخه تولید سوخت هسته‌ای است. این چرخه چگونه است و از کجا آغاز می‌شود؟
اولین حلقه اکتشاف و استخراج سنگ معدن اورانیوم است. غنی‌سازی با اورانیوم سروکار دارد. اکتشاف این سنگ به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که دو معدن فعال آن در یزد و بندرعباس هستند. سنگ استخراج شده به کیک زرد تبدیل می‌شود. کیک زرد در کارخانه فرآوری در اصفهان طی فرآیندی تبدیل به گاز می‌شود. برای اینکه بتوان غنی‌سازی را انجام داد حالت جامد کیک زرد را به فاز گاری تبدیل می‌شود و به سانتریفیوژها تزریق می‌شود.
گاز تولیدشده در مخازنی به نام ۴۸ایکس به سایت نطنز منتقل می‌شود و از اختلاف جرمی که ایزوتوپ‌های اورانیوم وجود دارد غنی‌سازی انجام می‌شود. بعد از غنی‌سازی اورانیوم به کارخانه اصفهان منتقل می‌شود. در این کارخانه تولید غلاف سوخت و آلیاژهای نوین در دستور کار است. ۳۱۱ غلاف سوخت یک مجتمع سوخت را تشکیل می‌دهند و ۱۶۳ مجتمع سوخت در مجتمع بوشهر قرار می‌گیرند و از طریق انرژی گرمایی انرژی الکتریسیته تولید می‌شود.