پروین رضایی: گفته شده از امروز با اختیارات ویژه‌ای که به بانک مرکزی داده شده از این پس این نهاد تنها نظاره‌گر نوسان نرخ ارز نخواهد بود، بلکه قرار است بانک مرکزی از موضع ناظر به مداخله‌گر فعال تبدیل شود.
با توجه به اینکه از این پس تمام صادرکنندگان به بازگرداندن ارزهای حاصل از صادرات مکلف هستند، از این پس عرضه حتی یک دلار یا معادل ارزی آن توسط صادرکنندگان در بازار غیررسمی مشمول مجازات‌های قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز خواهد شد. گفته شده از امروز تمام حساب‌های مشکوک ارزی کنترل و رصد می‌شود.
بازارساز بازار ارز، یعنی بانک مرکزی عزم خود را جزم کرده تا بر مبنای اختیارات اعطایی نقش اصلی را در بازار ارز بازی کند. بر همین اساس قرار شده با هرگونه خرید و فروش ارز و طلا خارج از مرکز مبادله ارز و طلا یا بانک‌های عامل و صرافی‌های مجاز برخورد شود.
بانک مرکزی با توجه به اختیاراتی که دریافت کرده قول داده به همه نیازهای ارزی قانونی پاسخ دهد. بانک مرکزی اعلام کرده تصمیم دارد تا نیازهای ارزی تجاری را متناسب با نقشه تجاری تنظیم کند. در نتیجه از این پس هرگونه دادوستد ارزی بر مبنای نرخ فردایی یا نرخ اعلام شده در کانال‌های تلگرامی مستقر در ترکیه، امارات و آلمان و دیگر کشورها، قاچاق قلمداد خواهد شد.
به‌نظر می‌رسد از نظر تدوین‌کنندگان سیاست جدید ارزی، وقت خداحافظی با دوران رهاشدن نرخ ارز فرارسیده و بازار تحت کنترل بانک مرکزی و دولت قرار می‌گیرد. دولت و بانک مرکزی پیش از این بارها اعلام کرده‌اند دست دولت پر است و منابع ارزی بیش از مصارف خواهد بود و قرار نیست تجربه تلخ ارزی سال‌های۹۷و۹۸ تکرار شود. همشهری در گزارش تفصیلی خود به ابهام‌ها و سؤال‌ها و پیامدهای سیاست جدید ارزی پرداخته است.
چرخش ارزی فرزین؛ رژیم لاغری برای نیما
۵۴ روز پس از اعلام سیاست تثبیت نرخ ارز روی قیمت ۲۸۵۰۰تومان، محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی از سیاست‌های جدید ارزی رونمایی کرد که آشکارا از چرخش ارزی حکایت دارد. از امروز و با ایجاد بازار مبادله ارز و طلا، دلار با نرخ ارز ۲۸هزارو۵۰۰تومان تنها به واردات کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی اختصاص می‌یابد.
به این ترتیب نرخ نیما عملا جایگزین همان دلار ۴۲۰۰تومان جهانگیری خواهد شد. به‌گزارش همشهری، از زمان راه‌اندازی اتاق مبادلات ارزی در دوران محمود بهمنی تا رونمایی از سامانه نیما در دوران ولی‌الله سیف و بازار متشکل ارزی علی صالح‌آبادی تا حالا و در عصر ریاست محمدرضافرزین بر بانک مرکزی با راه‌اندازی بازار مبادله ارز و طلا، همواره تلاش‌شده تا از رانت ارزی جلوگیری شود، ایده‌ای که عمدتا شکست خورد.
حالا سؤال این است که چرخش ارزی فرزین پس از ۵۴روز، تا چه میزان از رانت ارزی کم و ثبات را به بازار ارز برمی‌گرداند؟ فرزین دیروز با بیان اینکه در شرایط کنونی بانک مرکزی تلاش خواهد کرد از تمام تجربیات و آموزه‌های گذشته کشور در حوزه ارز استفاده کند تأکید کرد: استفاده از تجارب گذشته به‌منظور به حداقل رساندن نوسانات ارزی است و ان‌شاء‌الله شاهد ثبات در بازار ارز خواهیم بود.
معمای کشف قیمت ارز در سامانه جدید
چالش اصلی پیش روی رئیس‌کل بانک مرکزی، معمای کشف قیمت ارز خواهد بود. هرچند فرزین نرخ کنونی ارز را به‌دلیل آنچه انتظارات خوانده، مورد قبول نمی‌داند اما تلاش دارد تا نرخ بازار آزاد را تابع نرخی کند که در مرکز مبادله ارز و طلا کشف خواهد شد.
در ۲روز گذشته اخبار تأیید نشده نشان داد که به‌احتمال زیاد کف نرخ ارز در سامانه نیما برای پوشش نیاز ارزی واردات تجاری ۳۸هزارو۵۰۰تومان خواهد بود. هرچند اگر این قیمت هم امروز روی تابلو قرار گیرد، بازهم بعید است که شکاف بین نرخ مورد انتظار سیاستگذار و بازار پر شود.
عالی‌ترین مقام بانک مرکزی می‌گوید: در تالار حواله مرکز مبادله ارز و طلا، بخشی از فروش ارز صنایع مختلف ازجمله پتروشیمی، فولاد و صنایع غذایی در مرکز مبادله عرضه خواهد شد و به نیازهای مختلف اختصاص می‌یابد و نرخی که در مرکز مبادله ارز و طلا شکل می‌گیرد براساس منابع و مصارف ارزی و متغیرهای بنیادین اقتصاد کلان خواهد بود.
فرزین تأیید کرده تامین ارز کالاهای اساسی و تجهیزات پزشکی و سایر نیازهای قبلی با نرخ ۲۸هزارو۵۰۰تومان ادامه می‌یابد و ارز آنها را از محل فروش نفت و میعانات نفتی و گازی تامین می‌کنیم.
مبادلات اوراق ارزی در مرکز مبادله ارز و طلا
یکی از کارکردهای مرکز مبادله طلا و ارز امکان مبادله اوراق بهادار مبتنی بر طلا و ارز است با این حال این امکان هنوز در این بازار فعال نیست و طبق اعلام بانک مرکزی قرار است در آینده معاملات اوراق ارزی مبتنی بر سلف و سواپ نیز در این بازار انجام شود. هنوز مشخص نیست امکان مبادله این اوراق ارزی برای چه کسانی فراهم خواهد شد اما به‌نظر می‌رسد بانک مرکزی در تلاش است از طریق انتشار این اوراق سایر مصارف ارزی که برای پوشش نوسان‌های نرخ تورم انجام می‌شود را نیز پاسخ دهد.
کارشناسان اعتقاد دارند تنها راه‌حل کنترل قیمت ارز در بازار آزاد استفاده از اوراق ارزی است و چنانچه بانک مرکزی برنامه دارد از این طریق نوسان‌های بازار آزاد را متعادل کند باید به برنامه‌های خود سرعت بدهد.
چرخش ارزی چراغ بورس را سبز کرد
نخستین اثر تغییر سیاست ارزی بانک مرکزی در مورد سامانه نیما و دلار ۲۸هزارو۵۰۰تومانی، واکنش مثبت بازار سهام بود که رشد بیش از ۶۰هزار واحدی را ثبت کرد. دلیل اصلی رشد شاخص بورس تهران در روز گذشته خروج منابع ارزی شرکت‌های فولادی، پالایشی و پتروشیمی از حصر ۲۸هزارو۵۰۰تومان بود زیرا با تصمیم جدید، منابع ارزی ناشران بورسی، ازجمله ناشران حاضر در صنایع شیمیایی، فلزی و نفتی، از این پس براساس مکانیزم جدید مبتنی بر منابع و مصارف (عرضه و تقاضا)، کشف قیمت می‌شود.
به‌گفته احمد مهدوی‌ابهری، دبیر کل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی عرضه ارز پتروشیمی‌ها در سامانه نیما حذف شده و کشف قیمت از طریق مزایده در مرکز مبادله صورت خواهد گرفت و این اقدام باعث کاهش رانت و فساد در بازار ارز خواهد شد.
به گزارش همشهری، شاخص کل بورس در روز با ۶۰هزارو۸۹۷ واحد افزایش تا رقم یک‌میلیون‌و۵۹۴ هزار واحد صعود کرد و ۹۵درصد از نمادهای بورسی مثبت شدند که نوسان سهام شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان، ملی صنایع مس ایران و صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس نسبت به سایر نمادها بیشترین تأثیر مثبت را روی بورس گذاشتند.
۶۸قلم خدماتی که در سامانه جدید ارز می‌گیرند
حالا که تکلیف ارز کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی و ارز تجاری روشن شده، سؤال اینجاست که ارزهای خدماتی چگونه تامین می‌شود؟ بانک مرکزی می‌گوید: روش تامین ارز خدمات کمی متفاوت خواهد بود و ۶۸قلم نیاز خدماتی شناسایی شده که شامل ارز مسافرتی، پزشکی و دانشجویی می‌شود.
به‌گفته فرزین در سامانه ویژه فروش ارز خدماتی، مردم می‌توانند با مراجعه به این سامانه، نیازهای ارزی خود را ثبت کنند که در ادامه مستندات آنها در نهادهای ذیربط بررسی می‌شود و پس از تأیید مستندات، ارز به آنها فروخته می‌شود.
بنابراین اگر کسی برای درمان یا تحصیل در خارج از کشور به ارز نیاز داشته باشد باید مدارکی که به تأیید وزارت بهداشت یا علوم رسیده باشد را ارائه کند تا بتواند ارز با نرخ مورد تأیید بانک مرکزی دریافت کند.
مرکز مبادله ارز و طلای ایران چگونه کار می‌کند
طبق اعلام بانک مرکزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران، دارای چندین تالار معاملاتی و عرضه ارز و طلا خواهد بود. در مرحله نخست تالار ارز خدماتی و تالار حواله مرکز مبادله ایران در آن آغاز به‌کار خواهد کرد. هرکدام از این تالارها کارکردهای خاص خود را دارند.
در تالار حواله ارزی منابع لازم ارزی از محل صادرات شرکت‌های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر و سایر صادرکنندگان تامین می‌شود و واردکننده‌ها می‌توانند در قالب حواله‌های ارزی منابع مورد نیاز خود را برای واردات تامین کنند. در واقع این تالار برای پوشش نیازهای تجاری یعنی واردات کالاها و خدمات است. با این تغییر در سیاست ارزی، واردات کالاهای اساسی و دارو و تجهیزات پزشکی خارج از مرکز مبادله ارزی و به‌صورت مستقیم توسط بانک مرکزی از کانال بانک‌ها با اتکا بر دلارهای نفتی دولتی تامین ارز می‌شود.
آنطور که بانک مرکزی اعلام کرده قرار است نحوه معاملات در این تالار برمبنای میزان منابع و مصارف ارزی باشد یعنی از این پس شرکت‌های صادرکننده می‌توانند منابع ارزی خود را براساس عرضه و تقاضا در این بازار قیمت‌گذاری کنند و بفروشند. معنای دیگر آن این است که فروش ارز حاصل از صادرات شرکت‌ها به نرخ ۲۸هزارو۵۰۰تومانی انجام نمی‌شود و منابع لازم برای واردات کالاهای اساسی به‌گفته رئیس‌کل بانک مرکزی قرار است از محل صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی تامین شود.
تالار دوم این سامانه تالارخدمات ارزی است که قرار است اسکناس مورد نیاز مردم برای انجام کارهای خدماتی در ۶۸ سرفصل تامین شود. با آغاز به‌کار این تالار متقاضیانی که نیاز ارزی دارند می‌توانند با مراجعه به سامانه مرکز مبادله ارز و طلا مستندات خود را به‌طور مثال برای سر فصل‌هایی مانند ارز دانشجویی، مسافرتی و دانشجویی ثبت کنند و درصورت تأیید نهادی مرتبط و تأیید مدارک آنها ارز مورد نیاز آنها تامین خواهد شد. طبق برنامه اعلام شده تمام نیازهای واقعی ارزی مردم در این سامانه تامین خواهد شد.
بانک مرکزی اعلام کرده است نرخ معاملات ارزی در هر دو تالار نقد و حواله ارز بر مبنای متغیرهای بنیادی اقتصادی و منابع و مصارف ارزی کشور انجام خواهد شد؛ از این رو در تالار خدماتی نیز که مبنای اصلی عرضه و تقاضای بازار است معاملات بر اساس نرخ‌های مرکز مبادله انجام می‌شود.
بخشی از فهرست ارز خدماتی
هنوز مشخص نیست که فهرست ارزهای خدماتی مدنظر بانک مرکزی دقیقا شامل چه سرفصل‌هایی خواهد شد اما به‌گفته فرزین این فهرست ۶۸ قلم نیاز ارزی خدماتی را پوشش خواهد داد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:
ارز درمانی و پزشکی
ارز دانشجویی و تحصیلی
ارز مسافرتی
ارز شرکت‌های هواپیمایی
حق بیمه هواپیما و کشتی
حقوق و مزایای کارکنان خارجی
پرداخت به رانندگان حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت
ارز فرصت‌های مطالعاتی و بورسیه
ارز شرکت در دوره‌های آموزشی و پژوهشی خارجی
هزینه ارزی دوره‌های آموزشی داخل کشور
حق عضویت و ثبت‌نام در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی
هزینه چاپ مقالات علمی در خارج از کشور
هزینه ثبت نام شرکت در امتحان‌ها و آزمون‌های تخصصی
حق‌الوکاله دعاوی خارجی و سایر هزینه‌های حقوقی
حمل جنازه و هزینه‌های وابسته به آن به اتباع ایرانی
اجاره و حق اشتراک شبکه‌های اینترنتی و...
پرداخت ارزی بابت برگزاری همایش‌ها و اعطای جوایز جشنواره‌ها
هزینه انجام آزمایش‌های علمی و فنی، انتشار آگهی در خارج و دریافت گواهی‌های بین‌المللی
حق استفاده از واگن‌ها، مطالبات راه‌آهن سایر کشورها
هزینه‌های دفاتر نمایندگی خارجی در ایران
ارائه خدمات کنسولی سفارتخانه‌های خارجی داخل کشور
شرکت‌های خدمات مسافرتی و گردشگری دارای مجوز
تامین ارز صندوق ضمانت صادرات ایران بابت پرداخت هزینه‌های بیمه اتکایی
پرداخت خسارت بیمه‌نامه‌ها و ضمانت‌نامه‌های اعتباری ارزی
انتقال ارز بابت اصل، سود و عواید حاصل از سرمایه‌گذاری خارجی
هزینه‌های حمل، ترانزیت و توزیع محموله‌های پستی بین‌المللی
پرداخت ارز به اتباع خارجی (جهانگردان خارجی)
تأمین ارز بابت کارمزد کارگزاران (اعم از بانکی و یا صرافی)
تأمین ارز جهت بازپرداخت تسهیلات اعطایی
تأمین ارز جهت آورده و بازپرداخت تسهیلات ری‌فاینانس