همشهری آنلاین – گروه سیاسی: اولین اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران با کشورهای غرب آفریقا امروز برگزار شد. اجلاسی که در آن تعدادی از وزرا و معاونین کشورهای غرب آفریقا حضور داشتند و سید ابراهیم رئیسی درباره عزم ایران برای گسترش همکاری‌ها با کشوری های آفریقایی صحبت کرد و گفت که گسترش روابط با آفریقا را با هدف پیشرفت ملت‌های آفریقایی دنبال می‌کنیم. در چنین شرایطی سوالات بسیاری درباره وضعیت فعلی مناسبات ایران با کشورهای آفریقایی و فرصت‌ها و موانع در این مسیر وجود دارد.
جعفر قنادباشی کارشناس مسائل آفریقا در گفت‌وگو با همشهری آنلاین در این باره می‌گوید: دولت سیزدهم برای گسترش روابط اقتصادی و سیاسی با آفریقا اقدامات متعددی انجام داده است که نتایج آن را در سال‌های آینده می‌بینیم. قنادباشی در ادامه چگونگی گسترش مناسبات با کشورهای آفریقایی را توضیح می‌دهد.
در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
عملکرد دولت در حوزه گسترش روابط با کشورهای آفریقایی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
دولت سیزدهم برای گسترش روابط اقتصادی و سیاسی با آفریقا اقدامات متعددی انجام داده است که نتایج آن را در سال‌های آینده می‌بینیم. البته مجموعه کاری که انجام شده نسبت به چیزی که باید انجام شود کم است و این به عملکرد ضعیف دولت‌های پیشین در این حوزه برمی‌گردد. در واقع می‌توان گفت که در دوره پیشین روابط ایران با آفریقا تخریب شد. اگر پیش از آن تا اندازه روابط و زمینه‌های گسترش همکاری‌ها آماده شده بود در دولت پیشین از رونق افتاد.
آنچه به دولت سیزدهم به ارث رسیده فقط وجهه انقلاب اسلامی ایران و جایگاه مردم و فرهنگ ایران در میام مردم کشورهای آفریقایی است. غیر از این متاسفانه دولت سیزدهم از صفر کار خود را در این حوزه آغاز کرده و پیش رفته است. حتی مجموعه‌ای از وزارت خارجه که متخصص حوزه آفریقا بودند نیز در این سال‌ها بازنشست شدند و دست دولت حتی از نیروهای متخصص نیز خالی بود.
تحریم‌ها در این بین چه تاثیری داشته؟ به طور کلی روابط ایران با کشورهای آفریقایی چقدر تحت تاثیر تحریم‌ها قرار دارد؟
بخشی از تخریب روابط ایران با آفریقا قطعا به تحریم‌ها برمی‌گردد. وقتی آمریکایی‌ها ایران را تحریم می‌کنند بسیاری از کشورهای آفریقایی جرات برقراری و گسترش روابط با ایران را ندارند. برخی از کشورهای آفریقایی به حدی به اروپا و آمریکا وابسته هستند که در بعضی از قراردادها پیش از امضا مستقیما از آن‌ها چراغ سبز می‌گیرند.
از سوی دیگر امروز برای انتقال پول با مشکل روبه‌رو هستیم و حتی اگر نفت بفروشیم نمی‌توانم پول آن را به راحتی بگیریم. اما نکته اینجاست که تحریم‌های امروز آمریکایی است و سازمان مللی نیست و امروز شجاعتی در برخی کشورهای به آمده است. مثل ونزوئلا یا برزیل که اخیر کشتی‌های ما را با اینکه تحت فشار بود پذیرش کرده است. بنابراین می‌توان از قابلیت کشورهایی که خود با آمریکا مشکل و اختلاف دارند برای دور زدن تحریم استفاده کردیم. از سوی دیگر برخی کشورهای آفریقایی مثل بورکینافاسو و مالی به شدت علیه فرانسوی‌های موضع گرفتند. روسیه نیز در برخی کشورهای آفریقایی نفوذ پیدا کرده و فرصت خوبی است که ایران بتواند از اختلافات روسیه و غرب و اختلافات کشورهای آفریقایی با غربی‌ها استفاده کند.
فکر می‌کنید کدام اقدامات دولت به بازسازی روابط با آفریقا کمک کرده است؟
در وهله نخست اولویت دادن به رابطه با کشورهای اروپایی اهمیت دارد. بعد از همسایگان اولویت برقراری ارتباط ما با کشورهای اسلامی است. دومین موضوع دسته‌بندی و اولویت‌بندی در میان خود کشورهای آفریقایی است. یعنی به رابطه با کشورهای آفریقایی که مواضع هم‌راستایی با ما دارند را اولویت دهیم. چرا که ضرورتی ندارد با همه ۵۴ کشور آفریقایی ارتباط برقرار کنیم و باید دید کدام کشورها ظرفیت‌های بیشتر و بهتری برای همکاری دارند.
کشورهای شرق آفریقا مثل کنیا و تانزانیا و کشورهای جنوب مثل زیمباوه دسترسی آسانی به ایران دارند. یعنی به راحتی از بندرعباس با ارزان‌ترین شیوه می‌توان به این کشورها دسترسی پیدا کرد. به طور مثال در ایران مصرف کاکائو، موز و نارگیل بالاست و این اقلام را می‌توان در ازای مواد غذایی دیگری مثل سیب از آفریقا تامین کرد.
علاوه بر این فرآورده‌ها نفتی نیز وسیله خوبی برای گسترش همکاری‌ها با آفریقاست. سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه کشاورزی نیز فرصت خوبی است و حتی قبلا جهاد سازندگی در کشورهایی مثل کنیا و تانزانیا کار کرده و تجربیات خوبی در این زمینه دارد.
اگر به غرب آفریقا برویم نیز کشورهایی مثل سنگال، نیجریه و غنا ظرفیت‌های خوبی برای همکاری دارند. حتی زمانی در سنگال خط تولید سمند هم راه‌اندازی شد اما پیگیری نشد و در شرایطی که رقابت زیادی در صنعت خودروسازی وجود دارد نتوانستیم در این حوزه به فعالیت ادامه دهیم.
کشورهای کوچکی مثل توگو و سیرالئون نیز ظرفیت‌های اقتصادی مهمی دارند. ساحل عاج نیز یکی دیگر از کشورهای آفریقایی است که امروز نیز برخی کارخانه‌های کاکائوسازی در کشور با ساحل عاج روابط اقتصادی دارند.
در مقابل کالاهای ایران نیز در آمریکا تقاضا و فروش دارد اما روند همکاری‌های اقتصادی طولانی است و به طور مثال یک برند شاید هفت سال زمان ببرد که تبدیل به کالای مورد قبول و پرفروش مردم یک کشور شود.
در این راستا فکر می‌کنید مهم‌ترین قدم‌ها چیست؟
باید ابتدا روابط خود را با آفریقا نهادینه کنیم. در این مسیر ابتدا باید زمینه‌های اقتصادی از جمله وضعیت گمرکی و تعرفه‌ها درست شود و سپس زمینه‌های فرهنگی را ایجاد کنیم. یعنی تجار خود را با حوزه آفریقا آشنا کنیم و بخش خصوصی ظرفیت‌های آفریقا را بشناسد و ظرفیت‌های ایران را به آن‌ها معرفی کند. چرا که ظرفیت بسیار زیاد است و امروز باید روی زیربناها کار کنیم.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت دیربازده بودن این تبادلات اقتصادی است. شاید مردم عزیز انتظار داشته باشند که به طور مثال وقتی ریس جمهور به آفریقا سفر کرد پس از آن باید به سرعت اثرات اقتصادی در کشور نمایان شود. اما اینطور نیست و ساختن روابط راهبردی و استراتژیک زمان‌بر است.
موضوع دیگر فرصت‌یابی است که مهم‌ترین مسئله است و کار سفارت‌هاست. باید سفارت‌خانه‌های ایران در کشورهای آفریقایی به ستادی تبدیل شوند که به طور پیوسته فرصت‌ها را رصد کنند تا بتوان واکنش‌های سریع برای همکاری و بهره‌برداری داشت.