این محصولات که در حوزه‌های مختلف ازجمله کشاورزی، پزشکی، خودروسازی و محیط‌زیست کاربرد دارند اکنون به حدی از کارآمدی و بلوغ رسیده‌اند که به سراسر دنیا صادر می‌شوند.
اگرچه کشورهای آسیایی واردکننده‌های اصلی محصولات و تجهیزات نانوساخت ایران به شمار می‌آیند، اما سایر قاره‌ها هم از این محصولات استقبال می‌کنند. ایران در زمینه تولید علم نانو در جایگاه چهارم دنیا قرار دارد، اما بدیهی است که کشورهای پیشرو فعلا سهم بیشتری از بازار محصولات نانو را به‌خود اختصاص داده‌اند. یکی دیگر از نکات جالب آخرین گزارش ستاد توسعه فناوری نانو افزایش شرکت‌های فعال در این فناوری است.
کشورهای وارد کننده
براساس گزارش ستاد نانو کشورهای لبنان، ترکیه، عراق، پاکستان، گرجستان و افغانستان، ۶ کشوری هستند که از محصولات نانوساخت ایران در حوزه‌های مختلف استفاده کرده‌اند. گزارش بازار محصولات نانوساخت ایران در سال گذشته نشان می‌دهد که در حوزه ساخت‌وساز، عراق، ترکیه و لبنان بیشترین مقاصد صادراتی محصولات نانویی ایرانی بوده و پس از آن، گرجستان و افغانستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
در بخش الکترواپتیک هم عراق به‌عنوان مقصد اصلی صادرات محصولات نانوساخت ایرانی قرار دارد. در بخش نساجی اما به‌ترتیب عراق، پاکستان و افغانستان قرار دارند و این در حالی است که در حوزه دارو، بهداشت و سلامت، ترکیه و سوریه واردکننده اصلی محصولات ایرانی بوده‌اند و عراق در رتبه سوم قرار دارد. بعد از عراق، افغانستان بیشترین محصولات نانو ساخت ایرانی را در حوزه دارو دارد. با این حال، در حوزه خودرو ترکیه بیشترین سهم نانو محصولات صادراتی ایرانی را به‌خود اختصاص داده است. همچنین سهم صادرات محصولات نانو ایران به تفکیک قاره‌ها، آسیا را دارای بیشترین سهم با ۹۷درصد می‌داند. پس از آن، اروپا ۱.۶درصد، آفریقا ۰.۷درصد، آمریکا ۰.۶درصد و اقیانوسیه ۰.۱درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
مسیر رو به توسعه
سعید سرکار، دبیر وقت ستاد توسعه فناوری نانو در گفت‌وگو با همشهری به زنجیره تبدیل توسعه علمی، تبدیل علم به فناوری، تبدیل فناوری به محصول و درنهایت تجاری‌سازی محصول و همچنین تربیت ۴۰هزار نیروی متخصص اشاره می‌کند.
سرکار چنین توسعه‌ای را «رشد انفجاری» می‌داند و می‌گوید: این در حالی است که وارد آمدن چند شوک به این تکنولوژی، روند توسعه آن را از چند سال پیش با کندی روبه‌رو کرده است.
آخرین گزارش ستاد نانو هم گویای همین مطلب است، به‌طوری که روند روبه رشد تولید محصولات و تجهیزات نانوساخت ایران نشان می‌دهد که تعداد ۱۷۱ محصول و تجهیزات در سال ۱۳۹۲ اکنون به ۱۲۶۶ محصول تا پایان۱۴۰۱ رسیده است. این در حالی است که تعداد تجهیزات تولید شده نانوساخت ایران از ۷۶ عدد در سال ۱۳۹۲ به ۲۲۶ عدد در پایان ۱۴۰۰ رسیده است.
در این مسیر تعداد شرکت‌های تولیدی فناوری نانو از ۱۰۴ شرکت در سال ۱۳۹۴ به ۳۲۴ شرکت تا پایان ۱۴۰۰ رسیده است. از این میزان ۲۶۳ شرکت تولیدکننده محصولات نانو و ۶۱ شرکت سازنده تجهیزات نانو بوده‌اند. این اعداد به این معنی است که طی ۶سال گذشته، تعداد شرکت‌های فعال در حوزه نانو رشدی بیش از ۲۱۰درصد را تجربه کرده‌اند. همچنین فروش ۷۹۲میلیارد ریالی ایران در سال ۱۳۹۲ اکنون به ۲۰۳هزارو۴۶۲میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. ارزش دلاری فروش محصولات هم از ۲۴میلیون دلار در سال۱۳۹۲ به ۸۸۸ میلیون دلار در سال۱۴۰۰ رسیده است.
بیشترین محصولات و تجهیزات
ساخت‌وساز، اپتوالکترونیک، نساجی و دارو را می‌توان به‌عنوان ۴ حوزه اصلی دانست که بیشترین صادرات محصولات نانوساخت ایران را شامل می‌شوند.
نساجی با حجم صادرات نزدیک به ۴ میلیون دلار بیشترین تنوع را از نظر کشورهای مقصد صادرات دارد و محصولات نانو در این حوزه به بیش از ۲۰ کشور صادر شده‌اند.
پس از نساجی بیشترین تنوع در مقاصد صادراتی در صنعت تجهیزات نانو مشاهده می‌شود ولی در حوزه‌های اپتوالکترونیک، خودرو و نفت و گاز کشورهای مقصد صادرات به یک یا ۲ کشور محدود هستند.
گزارش: عمادالدین قاسمی‌پناه