همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: ۶ فروردین امسال یک یوزپلنگ آسیاییِ ماده که باردار بود، در جاده میامی - سبزوار که بخشی از قلمرو این حیوان است، براثر تصادف با خودرویی در حال گذر کشته شد. این در حالی است که نسل یوزپلنگ آسیایی در خطر انقراض قرار دارد و فقط شماری از آنها در ایران و آفریقا زیست می‌کنند. این یوزپلنگ که «ماجراد» نام داشت، نهمین یوزی بود که از سال ۱۳۸۹ تاکنون بر اثر تصادف با خودروهای عبوری در جاده تهران - مشهد کشته شده‌اند.
زیستگاه یوزپلنگ آسیایی، زیستگاه کویری و دشتیِ تپه‌ماهور است. پارک ملی توران در سمنان، پارک ملی کویر گرمسار، جنوب شاهرود، سمنان، دامغان و طبس زیستگاه‌های اصلی یوز هستند.
پارک ملی توران در استان سمنان، یکی از زیستگاه‌های اصلی یوزپلنگ‌های آسیایی است اما از بخشی از آن جاده‌ای رد می‌شود که جان یوزها را به خطر می‌اندازد. محدوده میاندشت به ویژه جاده میامی - سبزوار وقع در جاده تهران - مشهد در محدوده استان سمنان در سال‌های اخیر شاهد تصادف تعداد قابل‌توجهی یوزپلنگ بوده است.
حصارکشی جاده به طول ۸ کیلومتر و کاهش سرعت خودروها توسط پلیس از ۱۱۰ به ۸۰ کیلومتر در ساعت در بخشی از این جاده، برخی از اقدامات انجام‌شده برای کاهش تلفات جاده‌ای یوزپلنگ و دیگر حیوانات بوده است. اقدامی که به گفته احمد رادمان، سرپرست اداره پارک ملی توران که مسئولیت حفاظت یکی از مهم‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران را بر عهده دارد، «موثر بوده اما کافی نیست. چراکه ناامن بودن جاده میامی - سبزوار، تنها یکی از دلایل مهم کشته شدن یوزها است و علت اصلیِ تصادفات جاده‌ایِ یوزها زیاد شدن جمعیت آنها و کوچک بودن قلمرو آنها است.»
رادمان به خبرنگار همشهری‌آنلاین می‌گوید: ما سال گذشته، بهترین سال مشاهده و ثبت یوز را داشتیم؛ ۷ یوز ماده در توران به اضافه چند یوز نر. ثبت ۷ یوز ماده در منطقه توران بی‌سابقه است. خود ما قبلا هیچ وقت نشنیدیم که ۷ یوز ماده در منطقه ثبت شده باشد.
رئیس اداره پارک ملی توران درباره دلایل کشته شدن گونه‌ی در معرض انقراض یوزپلنگ آسیایی توضیح می‌دهد: مشکلِ ایمن نبودن جاده، رانندگی با سرعتِ بالای راننده‌ها، روشنایی نامناسب در بخش‌هایی از جاده و مشکلات دیگر هست ولی کل مشکل این نیست. به هر حال جاده از منطقه‌ای عبور می‌کند که دو طرف جاده، زیستگاه یوز است. مساله اصلی این است که زیستگاه یوزها کم وسعت است. یوزپلنگ قبلا در همه نقاط ایران مثل کرمان، یزد و اصفهان زیست می‌کرد، اما الان دیگر به هر دلیلی در بعضی از این مناطق وجود ندارد و به سمت نواحی شمالی کشیده شده است؛ یعنی در توران واقع در استان سمنان و میاندشت در استان خراسان شمالی.
قلمروطلبی یوزها؛ عامل اصلی تصادفات جاده‌ای!
رئیس اداره پارک ملی توران ادامه می‌دهد: یوزها بسیار قلمروطلب هستند. یک یوز نر به نام «هومینو» که در یزد زیست می‌کند، مدتی پیش ۲۰۰ کیلومتر از اصفهان تا یزد را طی کرده است. فقط چون قلمرو زیادی برای خود می‌طلبد. یوز به دلیل قلمروطلبی، خیلی مسافت‌ها را باید راه برود. حالا اگر یوز ماده باشد، باید توله‌های خود را جابجا کند، همه مرزها را نشان‌شان بدهد، کل قلمرو و منابع آبی را به آنها نشان بدهد، نحوه شکار کردن را به آنها یاد بدهد. خب اگر این یوزها زیستگاه‌شان توران باشد، مجبورند از عرض جاده هم رد شوند که متاسفانه گاهی اتفاق تلخی مثل تصادف با خودروهای عبوری برایشان رخ می‌دهد. پس یکی از دلایل تصادف یوزها قلمروطلبی خود یوز است.
به گفته رادمان، وسعت منطقه توران که همه کارشناسان هم با آن موافقند، به دلیل قلمروطلبی یوزها گنجایش این تعداد یوز را ندارد و زیستگاه این حیوان باید تا نقاط دیگر هم کشیده شود و گسترش پیدا کند. البته با همه این اوصاف، یکی از عوامل مهم عبور یوزها از جاده این است که زیستگاهش توسط دام ناامن می‌شود. چه در نواحی شمالی و چه در نواحی جنوبی. گاهی هم دنبال جایی امن برای زادآوری می‌گردد و برای همین از عرض جاده عبور می‌کند و در این میان ممکن است با خودروهای عبوری تصادف کند. مثل ماجراد؛ یوز بارداری که ۶ فروردین امسال در جاده میامی در تصادف با خودرو کشته شد.
رئیس اداره پارک ملی توران معتقد است برای این که این اتفاقات برای یوزپلنگ آسیایی رخ ندهد، کریدور این حیوان باید تغییر کند. او می‌گوید: باید به سمت و سویی پیش برویم که زیستگاه‌های جنوبی و جنوب شرق توران را هم برای زیست یوزها امن کنیم. مرکز توران که نواحی جنوبی‌اش به دشت بزرگ کویر ایران می‌خورد، اصلا محل زیست این حیوان نیست. جنوب شرقی منطقه توران می خورد به بردسکن؛ منطقه‌ای حفاظت‌شده که زیستگاه یوز است. از آنجا هم درنهایت به طبس می‌رسد که کلا از زیستگاه‌های خوب یوز است و قبلا هم یوز داشت. این مناطق هرچه بیشتر امن شوند و به سمت خراسان رضوی و خراسان جنوبی و یزد گسترش پیدا کنند، برای حیات یوزها بهتر است.
توران برای یوزها امن است ولی کافی نیست
رادمان می‌گوید: منطقه توران برای تعداد یوز فعلی امن است ولی کافی نیست. چون همان‌طور که گفتم، یوزها بسیار قلمروطلب هستند. بنابرین کریدور زیستیِ آنها باید کمی عوض شود که یوز نخواهد از نواحی شمالی عبور کند. اگر کاری کنیم که یوزها به سمت طبس یا خراسان جنوبی بروند، این مناطق جاده‌های پرتردد ندارند و به همین دلیل احتمال وقوع تصادف و مرگ یوزها در آنجا بسیار پایین است. متاسفانه این حرف‌ها در حد طرح است و هنوز کاری انجام نشده است. ما همه تلاش خود را کردیم که نواحی جنوبی و مرکزی منطقه توران را امن کنیم که یوزها بروند آنجا بمانند. ولی واقعیت این است که یوز قلمرو زیادی را می‌طلبد و باید به این واقعیت توجه داشته باشیم.
به گفته سرپرست پارک ملی توران، قسمت دیگری که برای ایمن‌سازی زیستگاهی یوزها باید مد نظر قرار گیرد، نواحی غربی توران است. غرب توران می‌شود جنوب شاهرود، جنوب دامغان تا سمنان که منطقه چهارشیرین است. یعنی دقیقا نواحی کویری ِ دامغان، شاهرود و سمنان. این نواحی زیستگاه‌های یوز هستند که جاده‌های پرتردد و خطرناکی هم ندارند و درنهایت به پارک ملی کویر در گرمسار می‌رسد. اگر همه این نواحی از لحاظ طعمه، آب، وجود دام و ... امن شوند، این حیوان مجبور نمی‌شود که کریدور خود را تغییر بدهد و از جاده پرتردد و شلوغ تهران - مشهد رد بشود و تصادف کند و کشته بشود.
رادمان می‌گوید: ما بارها این موضوع را مطرح کرده‌ایم. اما متاسفانه همه فقط تاکید دارند که فقط نواحی شمالی منطقه ایمن‌سازی شود.
یوزپلنگ آسیایی در آستانه انقراض است/ زودتر دست بجنبانیم
سرپرست پارک ملی توران ادامه می‌دهد: بالاخره در نواحی شمالی منطقه توران، جاده وجود دارد و جاده هم استانداردهای لازم را ندارد و تا بخواهیم به استانداردهای دنیا مثل ساخت روگذر و زیرگذر مناسب و ...، برسیم، دیر می‌شود. این کار زمان‌بر و هزینه‌بر است و با سرعت انجام نمی‌شود. همه کارها در کنار هم باید انجام شود. مطمئنا تا ۵ سال دیگر این جاده عریض‌تر و پرترددتر می‌شود و خطراتش هم بیشتر و بدتر خواهد شد. بنابراین نباید کل تمرکز را روی جاده گذاشت. درضمن باید حواس‌مان به این موضوع باشد که یوزپلنگ آسیایی در آستانه انقراض است. پس زودتر باید دست بجنبانیم. باید آن قدر وسعت زیستگاهی یوز را زیاد و گسترده کنیم که یوزپلنگ مجبور به تردد از عرض جاده نشود. آن هم در نواحی مرکزی و جنوبی توران. نه به سمت شمال. این نواحی به دلیل فضای امنیتی و نظامی بودنش امنیت خوبی دارد. فقط بحث حفاظتی و حضور دام و اینها باید مدیریت شود. یوز تا بخواهد خود را به نواحی شمالی توران مثلا به میاندشت برساند، ممکن است تصادف کند.
رادمان می‌گوید: اگر کارهایی مثل فنس‌کشی (حصارکشی)، تامین روشنایی جاده، کنترل سرعت خودروها، نصب دوربین و کارهای دیگر هم انجام شود، مسیر میامی تا سبزوار، مسافتی طولانی است و هرکسی هم که در این مسیر براند، ممکن است خسته بشود و به همین دلیل امکان تصادف هم بالا است. پس علاوه بر ایمن‌سازی جاده، باید کاری کنیم که یوز اصلا به سمت نواحی شمالی کشیده نشود. جاده را هرچقدر هم فنس‌کشی و ایمن‌سازی و غیره کنیم، ممکن است یک یوز پیدا بشود که از یک قسمت وارد جاده شود و تصادف کند. فنس‌کشی جاده هم فقط در حد ۸ کیلومتر است؛ یعنی دو تا ۴ کیلومتر در دو لاین جاده. زیرگذری هم که الان وجود دارد، ایمن و استاندارد نیست. اینها دست به دست هم می‌دهد تا تصادفی رخ بدهد. اما اگر قلمرو یوز را گسترش بدهیم و این نواحی ایمن‌سازی هم بشوند، خطرات و تصادفات و مرگ یوزها دیگر وجود نخواهد داشت.
جاده میامی - سبزوار؛ قتلگاه یوزپلنگ آسیایی
سرپرست پارک ملی توران با اشاره به این نکته که مسیر میامی تا سبزوار بدترین و پرخطرترین مسیر در محور تهران - مشهد است، می‌گوید: به این موضوع هم باید توجه داشت که یوزپلنگ آسیایی، بدقلق‌ترین گربه‌سان دنیا است و تا نسلش منقرض نشده، باید کاری کنیم. تا زمانی که ایمن‌سازی صددرصدی جاده انجام نگیرد و تا وقتی زیستگاه طوری ایمن نشود که این حیوان مجبور شود از عرض جاده عبور کند، این تصادفات همچنان رخ خواهد داد.
رادمان می‌گوید: ما در خط مقدم مجموعه داریم کار می‌کنیم؛ بیش از ۹۵ درصد مدیریت آب منطقه را انجام داده‌ایم تا این حیوان اصلا مشکل آب پیدا کند. پوشش گیاهی هم دست ما نیست و دست خدا است. مردم منطقه هم مردم بسیار خوب و درجه‌یکی هستند که کمک‌های بسیار بزرگی به ما کرده‌اند. ولی یک جاهایی هم همت مسئولان را می‌خواهد و می‌طلبد.
به گفته سرپرست پارک ملی توران، از سال ۱۳۸۹ تاکنون ۹ یوز بر اثر تصادف با خودرو در جاده میامی کشته شده‌اند. در سال ۱۴۰۱ یک یوز در مردادماه کشته شد و امسال هم تا الان یک یوز که باردار هم بود، روز ۶ فروردین در جاده میامی - سبزوار تلف شد. از سال ۱۳۸۹ تاکنون، این نهمین یوز بود که کشته شد. البته امیدواریم با خبررسانی رسانه‌ها، مسئولان بالادستی به خودشان بیایند و کاری بکنند.
حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، یک پروژه ملی است/ همه باید کمک کنند
بهرام‌علی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگار همشهری‌آنلاین می‌گوید: کارهای زیادی برای ایمن‌سازی جاده میامی انجام شده اما موضوع این است که همه کارها باید با هم و همزمان انجام شود تا جلوی تلفات جاده‌ای یوزپلنگ آسیایی گرفته شود. مثلا سرعت حرکت خودروها در جاده میامی ۱۱۰ بود که با پیگیری ما و با همت پلیس راه به ۸۰ کیلومتر در ساعت رسیده اما با این حال، هنوز تصادفات خودروها با یوزها به صفر نرسیده است. چون همان‌طور که گفتم، هم تمام اقدامات باید همزمان انجام بگیرد و هم این که همه دستگاه‌های مربوط و مردم باید کمک کنند. چون این پروژه یک رویکرد ملی می‌طلبد و از عهده استان سمنان به تنهایی خارج است.
ظاهری درباره دلایل عبور یوزها از جاده که گاه به کشته شدن آنها منجر می‌شود، می‌گوید: یک دلیل عبور یوز از جاده این است که به لحاظ غریزی، تردد زیستگاهی دارد. چون قلمروطلب است. یک دلیل هم این است که یوزهای جوان که می‌خواهند از مادر جدا و مستقل شوند، دنبال تعیین قلمرو برای خود هستند و به دنبال قلمرو ممکن است از جاده هم عبور کنند. یک دلیل دیگر، به دنبال طعمه بودن است. یک دلیل مهم هم ترددهای زیاد و بی‌ضابطه دام‌ها در زیستگاه یوزها است که آنجا را ناامن می‌کند و یوز مجبور می‌شود که زیستگاه را بالا و پایین کند تا بتواند جای امن‌تری برای خود پیدا کند. دور از دام‌ها. گاهی هم یوزها در حمله سگ‌های گله کشته می‌شوند که این ربطی به جاده ندارد اما تهدیدی برای نسلِ در معرض انقراض آنها محسوب می‌شود.