به گزارش همشهری آنلاین، سازمان بهداشت جهانی سال گذشته و در روز جهانی پیشگیری از خودکشی اعلام کرد: سالانه ۷۰۳هزار نفر در جهان، جان خود را به‌دلیل خودکشی از دست می‌دهند. به ازای هر خودکشی، احتمالاً ۲۰نفر اقدام به‌خودکشی کرده و بسیاری دیگر هم به طور جدی به فکر خودکشی هستند.
بی‌شک هر مرگ ناشی از خودکشی یک نگرانی جدی اجتماعی و فرهنگی است و تأثیر عمیقی بر اطرافیان دارد. گزارش‌های رسمی هم عوامل مختلفی را در بروز خودکشی در کشورهای دنیا دخیل می‌دانند؛ از جمله وضعیت مالی شخص، وضعیت عمومی اقتصادی، سطح سواد، جنسیت، جغرافیا، میزان فشار کاری، اعتیاد به موادمخدر و الکل، رنگ باختن معنویت، بیماری و سطح دسترسی به اسلحه.
- چرا سلبریتی‌ها و هنرمندان معروف خودکشی می‌کنند؟ | نحوه انتشار اخبار خودکشی افراد معروف آمار خودکشی را بالا می‌برد |زنان بیشتر خودکشی می‌کنند یا مردان؟
- خودکشی یک پدیده پیچیده و چند عاملی اما قابل‌پیشگیری است
رتبه ایران در میان کشورها از نظر خودکشی در گزارش‌های مختلف متفاوت است و از ۵۸ تا ۱۲۸ گزارش شده، اما آخرین رتبه ایران در فهرست سازمان جهانی بهداشت (WHO) ۱۲۸ است. پس از شیوع پاندمی کرونا آمارهای خودکشی در کشورهای جهان به‌روزرسانی نشده اما در این میان برخی عنوان می‌کنند که عواملی از جمله مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ایران به کاهش شادی، افزایش افسردگی و یأس در جامعه و روند صعودی خودکشی منجر شده، اما آنچه مشخص است، ایران هنوز در جمع کشورهای با نرخ خودکشی بالا قرار ندارد.
این درست که مشکلات اقتصادی و فقر یکی از شایع‌ترین دلایل اقدام به‌خودکشی مطرح می‌شود و بالاترین نرخ خودکشی در جهان هم به کشور آفریقایی «لسوتو» اختصاص دارد (۷۲.۴مرگ ناشی از خودکشی در هر ۱۰۰هزار نفر) اما در سوی دیگر کره‌جنوبی به‌عنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان هم نرخ بالای خودکشی را ثبت کرده است. این کشور در رتبه چهارم کشورهای با بیشترین آمار خودکشی (۲۸.۶مرگ ناشی از خودکشی در هر ۱۰۰هزار نفر) قرار دارد.
از سوی دیگر با وجود اینکه گفته می‌شود کشورهای با امتیاز شادی بالاتر، باید از میزان خودکشی کمتری برخوردار باشند اما بررسی وضعیت برخی کشورهای شمال اروپا با وجود نمرات شادی بالاتر نشان می‌دهد که نرخ خودکشی در کشورهایی مانند نروژ (۱۱.۸مرگ ناشی از خودکشی در هر ۱۰۰هزار نفر) و فنلاند (۳/۱۵مرگ ناشی از خودکشی در هر ۱۰۰هزار نفر) بالاتر از میانگین جهانی است.
میانگین خودکشی در جهان براساس آخرین اعلام WHO (۲۰۰۰هزار تا ۲۰۱۹میلادی) ۹مرگ از هر ۱۰۰هزار نفر (۱۲.۶در مردان و ۵.۴در زنان) است. یا کشور ژاپن که یکی از پایین‌ترین نرخ‌های افسردگی در جهان را دارد، اما این کشور هم دارای یکی از بالاترین نرخ‌های خودکشی به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان ۱۰تا ۱۹سال است.
به هر روی واقعیت این است که با هر آماری، مرگ ناشی از خودکشی یک تراژدی است و تحقیقات هم نشان می‌دهد که با درک و حمایت بیشتر می‌توان این آمارها را کاهش داد.
افزایش نرخ جهانی خودکشی
کیانوش جهانپور پزشک و سخنگوی سابق وزارت بهداشت معتقد است پدیده جهانی خودکشی، خانواده‌ها، جوامع و کشورها را تحت‌تأثیر قرارمی‌دهد و تأثیرات طولانی‌مدتی بر افراد جامانده دارد. او به همشهری می‌گوید: «سال ۲۰۱۹خودکشی چهارمین عامل مرگ‌ومیر در بین گروه سنی ۱۵تا ۲۹سال جهان بود و با توجه به روند افزایشی آن در جهان، ایران هم از این پدیده جهانی در امان نمانده است.»
جهانپور ادامه می‌دهد: «میزان خودکشی بین سال‌های ۲۰۰۰تا ۲۰۱۸در ایالات متحده ۳۰درصد افزایش یافته اما در سال‌های ۲۰۱۹و ۲۰۲۰و مقارن با سال نخست همه‌گیری کووید-۱۹ کاهش یافت. با این حال در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۲.۲میلیون بزرگسال آمریکایی به‌طور جدی به‌خودکشی فکر کردند، ۳.۲میلیون نفر برای اقدام به‌خودکشی برنامه‌ریزی و ۱.۲میلیون نفر هم اقدام به‌خودکشی کردند. البته خودکشی خاص هیچ گروه سنی هم نیست و در همان سال، خودکشی در میان ۹علت اصلی مرگ افراد ۱۰تا ۶۴ساله، دومین عامل مرگ‌ومیر در افراد ۱۰تا ۱۴و ۲۵تا ۳۴ساله بوده است. در ایران هم یک نگرانی درباره روند رو به رشد طی سال‌های اخیر وجود داشته است؛ طبق آمار بیشتر افرادی که در ایران دست به‌خودکشی می‌زنند بین ۱۵تا ۳۵سال سن دارند.»
او درباره اینکه آیا می‌توان مشکلات اقتصادی را در افزایش آمار خودکشی‌ها مؤثر دانست، بیان می‌کند: «خودکشی فقط مختص کشورهای پردرآمد و توسعه‌یافته نیست و یک پدیده جهانی در تمام مناطق جهان به شمار می‌رود. در واقع، به لحاظ عددی بیش از ۷۷درصد از خودکشی‌های جهانی در سال ۲۰۱۹در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ داده اما به تناسب جمعیت این آمار در کشورهای پردرآمد بیشتر است. به‌صورت کلی هم خودکشی در مردان بیشتر است، در ایران هم آمار خودکشی در استان‌های غربی بیش از شرق کشور گزارش شده است.»
این پزشک ادامه می‌دهد: «مثل هر جای دیگر مجموعه‌ای از عوامل زیستی، روانی و اجتماعی نظیر مشکلات اقتصادی، بیماری‌های روانی، عوامل فرهنگی، مسائل سیاسی و فشارهای خانوادگی و اجتماعی از عوامل اصلی خودکشی در ایران هستند. مطالعات انجام شده در کشور هم نشان‌دهنده روند کلی افزایش مرگ ناشی از خودکشی است. نرخ خودکشی هم ۶.۲در هر ۱۰۰هزار نفر در سال ۲۰۰۳گزارش شده است. نرخ خودکشی جهانی هم در سال‌های اخیر بیش از ۹.۹در هر ۱۰۰هزار نفر براساس تفسیر داده‌ها برآورد شده است. درصورت اعتماد به آمار سایر کشورها ظاهراً ایران در دهه‌های اخیر بیشترین افزایش مرگ ناشی از خودکشی در میان کشورهای منطقه مدیترانه شرقی (EMR) و کشورهای اسلامی را داشته است. این امر نشان از آن دارد که سیاست‌های ملی برای جلوگیری از خودکشی در ایران به اندازه کافی کارآمد نبوده و نیاز به مداخله احساس می‌شود.»
اطلاع‌رسانی بدون رعایت پروتکل
جهانپور البته تأکید می‌کند که ۳۷ کشور در جهان برنامه‌هایی برای پیشگیری از خودکشی دارند و ایران هم جزو این کشورهاست و در سال‌های اخیر اقداماتی در این خصوص کلید خورده است: «به هر حال خودکشی یک مشکل جدی بهداشت عمومی و سلامت است. با وجود اینکه ایران هنوز در جمع کشورهای با نرخ خودکشی بالا قرار ندارد، اما نباید از روند رو به رشد خودکشی در کشور غفلت کرد. با مداخلات بموقع، مبتنی بر شواهد و اغلب کم‌هزینه تا حد زیادی قابل پیشگیری است. برای مؤثر بودن اقدامات ملی هم یک استراتژی جامع پیشگیری از خودکشی چند بخشی با مشارکت بین بخشی مورد نیاز است. باید به این مسئله توجه داشت که عوامل زیادی می‌توانند ریسک خودکشی را افزایش دهند. به‌عنوان مثال، افرادی که خشونت‌هایی ازجمله کودک‌آزاری، قلدری یا خشونت جنسی را تجربه می‌کنند، بیشتر در معرض خطر خودکشی قرار می‌گیرند. ارتباط مطلوب با خانواده و جامعه و دسترسی آسان به مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند افکار، رفتارها و ریسک خودکشی را کاهش دهد.»
او نحوه اطلاع‌رسانی در مورد خودکشی و نحوه انتشار اخبار این حوادث و وقایع آن را هم مورد نقد قرار می‌دهد و می‌گوید: «در این‌باره پروتکل‌های رسانه‌ای تدوین شده، اما کماکان شاهد رفتار غیرحرفه‌ای برخی رسانه‌ها در این خصوص هستیم. این موضوع روشن است که انتشار خبر خودکشی و نحوه غلط پرداختن به آن بر سرایت خودکشی مؤثر است. در کنار همه اقدامات پیشگیرانه، باید توجه ویژه به آموزش رسانه‌ها و نظارت بر نحوه اطلاع‌رسانی آنها در این خصوص وجود داشته باشد. در این مورد گاهی با فاجعه در اطلاع‌رسانی و رفتارهای مخربی روبه‌رو هستیم که حتی مستلزم برخورد قانونی با منتشرکنندگان این اخبار است».