همشهری آنلاین-مهدی تهرانی، طی سال های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۰ روابط دو کشور قطع شد. در سال ۱۳۶۶ در موسم حج زائران ایرانی در مکه مکرمه تظاهراتی براه انداختند که در آن در مورد آزادی فلسطین، رد سیاست آمریکا و اعتراض به موضع عربستان سعودی در حمایت از عراق در جنگ ایران و عراق، دست به اعتراض زدند که حمله نیروهای عربستان به آنها منجر به کشته شدن ۴۰۲ نفر شد.
این اتفاق باعث شد که تظاهرکنندگان ایرانی به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری عربستان در مشهد هجوم ببرند که منجر به قطع رابطه شد. این کشتار در سال ۱۳۶۶ شدیدترین ضربه را به روابط دوجانبه وارد کرد. پس از آن در سال ۱۹۹۰ روابط بهبود پیدا کرد اگرچه تنش‌ها گاهی اجنتباب ناپذیر بود. در سال ۲۰۱۶ پس از اعدام نمر النمر و حمله به نمایندگی‌های دیپلماتیک سعودی در ایران به مدت هفت سال روابط دو کشور به حالت تعلیق درآمد. اما در مارس ۲۰۲۳، پس از مذاکرات با میانجیگری چین، ایران و عربستان سعودی توافق کردند که برقراری روابط مجدداً انجام شود.
نوع حکومت عربستان
حکومت کشور عربستان پادشاهی مطلقه است. در این کشور مجلس قانونگذاری وجود نداشته و هیئت وزیران انتصابی که عمدتا ازمیان شاهزادگان انتخاب می‌شوند نوعی واحد قانونگذاری را تشکیل می‌دهند. شخص پادشاه، خود، نخست وزیر، فرمانده کل نیروهای مسلح، رئیس شورای عالی دانشگاه‌ها، رئیس شورای عالی نفت و رئیس دانشگاه اسلامی مدینه منوره است. کشور عربستان از قسمت‌هایی متشکل شده که هر قسمت زیر نظر یک «امیر» اداره شده و این «امرا» هستند که پاسخگوی پادشاه کشورند. پادشاه رئیس رسمی کشور است که مسئولیت خود را به کمک شورای وزیران به انجام می‌رساند. در سیستم جدید حکومتی کشور، مجلسی تحت عنوان «مجلس الشورای» متشکل از ۶۰ عضو وجود دارد. هر «امیر» نیز از شورای مشاوره ۱۰ نفره برخوردار است که در اتخاذ تصمیمات یاریش می‌کنند.
دهه ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰
عربستان سعودی و ایران در سال ۱۹۲۹ پس از امضای معاهده دوستی ایران و عربستان روابط دیپلماتیک برقرار کردند. این روابط تا سال ۱۹۴۳ ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۹۴۳ یک زائر ایرانی به نام ابوطالب یزدی متهم به ریختن استفراغ خود بر کعبه شد و توسط حکومت عربستان سریعا اعدام شد. ایران دولت عربستان را محکوم کرد و در سال ۱۹۴۴ روابط قطع شد و در سال ۱۹۴۶ ابن سعود نامه ای برای از سرگیری روابط به شاه فرستاد و این روابط دوباره آغاز شد.
با این حال، روابط ایران با عربستان تا دهه ۱۹۶۰ به دلیل تفاوت در اعمال مذهبی و به رسمیت شناختن اسرائیل توسط ایران هرگز پررنگ نبود. در سال ۱۹۶۶، ملک فیصل عربستان سعودی با هدف تحکیم بیشتر روابط دو کشور همسایه به ایران سفر کرد. محمدرضا پهلوی نیز متقابلاً سفر رسمی به عربستان سعودی داشت که در نهایت به حل و فصل مسالمت آمیز بین دو کشور و تاثیر بر منطقه انجامید. محمدرضا از تلاش‌های فیصل در زمینه همبستگی اسلامی حمایت کرد و دو کشور در تأسیس نهادهای چندملیتی اسلامی از جمله سازمان کنگره جهانی اسلام، اتحادیه جهانی مسلمانان و سازمان کنفرانس اسلامی مشارکت فعال داشتند.
در سال ۱۹۶۸، عربستان سعودی و ایران قرارداد مرزی امضا کردند. هنگامی که بریتانیا در اواخر دهه ۱۹۶۰ اعلام کرد که از خلیج فارس خارج خواهد شد، ایران و عربستان سعودی مسئولیت اصلی صلح و امنیت در منطقه را بر عهده گرفتند. در اواخر دهه ۱۹۶۰، شاه یک سری نامه به ملک فیصل فرستاد و از او خواست که عربستان سعودی را مدرن کند و گفت: "خواهش می کنم، برادرم، مدرنیزه کن. کشورت را باز کن. مدارس را با زن و مرد مخلوط کن. بگذار زنان دامن بپوشند. دیسکو داشته باش، مدرن باش. در غیر این صورت، نمی توانم تضمین کنم که روی تخت خود بمانی. "
ملک فیصل پاسخ داد: اعلیحضرت، من از نصیحت شما قدردانی می کنم، ممکن است به شما یادآوری کنم، شما پادشاه فرانسه نیستید شما اهل الیزه نیستید شما اهل ایران هستید ۹۰ درصد جمعیت شما مسلمان هستند این مهم را فراموش نکنید. "
در طول دهه ۱۹۷۰، نگرانی اصلی عربستان سعودی با ایران، نوسازی ارتش ایران و تسلط نظامی آن در منطقه بود. دوم، اشغال جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در سال ۱۹۷۱ توسط ایران که ادعای امارات در مورد جزایر را به چالش کشید. این اختلاف تا امروز ادامه دارد، اما روابط ایران و عربستان هرگز به اندازه سال های ۱۹۶۸ و ۱۹۷۹ دوستانه نبوده است.
روابط دو کشور در اواسط تا اواخر دهه ۱۹۷۰ بدون تنش نبود. در حالی که شاه در تلاش برای ایجاد یک معماری امنیتی ایرانی در منطقه بود، سعودی ها در برابر این تلاش ها مقاومت کردند. در عوض، ملک خالد تلاش کرد تا روابط امنیتی دوجانبه با کشورهای کوچکتر همسایه خلیج فارس برقرار کند که تا امروز ادامه داشته است. سعودی ها همچنین در سال های ۱۹۷۶ و ۱۹۷۷ استدلال کردند که قیمت های اوپک کمتر از آنچه ایران می خواست است.
۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳
«علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی نیمه اسفند ۱۴۰۱ با هدف پیگیری توافقات سفر بهمن ماه آیت‌الله رئیسی به پکن، مذاکرات فشرده‌ای را به‌منظور حل و فصل نهایی موضوعات دوجانبه با همتای سعودی خود در چین آغاز کرد. در پایان این مذاکرات، بیانیه سه‌جانبه‌ای برای «حل و فصل اختلافات»، «پای‌بندی به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی» به امضای «شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین رسید.
در این بیانیه که نوزدهم اسفند امضا شد، آمده بود که جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانهها و نمایندگی‌ها را بازگشایی و قرار شد وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات کنند.
در متن این بیانیه سه‌جانبه آمده است: در پاسخ به ابتکار جناب شی جین پینگ رییس جمهوری خلق چین و همچنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تأکید بر پای‌بندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی، هیأت‌های جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی از تاریخ ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه سال ۱۴۰۱ خورشیدی در پکن با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند و دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸ خورشیدی و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی توافق کردند. همچنین دو کشور با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفت‌وگوهای انجام شده بین دوطرف در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفت‌وگوهای انجام شده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند. سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان در نامه‌ای به آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران ضمن استقبال از توافق دو کشور برادر، از ایشان برای سفر رسمی به ریاض دعوت کردند و خواهان تقویت همکاری‌های اقتصادی و منطقه‌ای شدند. رئیس جمهور ایران با استقبال از این دعوت، بر آمادگی ایران برای تقویت همکاری‌ها تاکید نمودند.» .
به همین منظور حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه چهارشنبه ۱۶ فرودین در صدر هیاتی وارد پکن شد و پس از دیدار با فیصل بن فرحان همتای عربستانی خود بیانیه‌ای مشترک به امضا رساندند.
وزیران خارجه ایران و عربستان در حضور وزیر خارجه چین برای گسترش روابط و همکاری دوجانبه بیانیه مشترک امضا کردند؛ طبق این بیانیه به زودی بازگشایی سفارتخانهها و برقراری خطوط هوایی بین دو کشور انجام خواهد شد.
در همین راستا، شنبه اولین سفر یک هیات سعودی به ایران پس امضای توافق دو کشور صورت گرفت. همچنین طبق اعلام «علیرضا عنایتی» مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه، قرار است هیات ایرانی به عربستان سفر کند.
آخرین بروزرسانی Apr ۱۹, ۲۰۲۳ - چهارشنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۲