به گزارش همشهری آنلاین، حالا علم و تکنولوژی به کمک کارآگاهان آمده تا با آزمایش کوچک‌ترین آثار به جا مانده در صحنه جرم، به نتایجی برسند که مو لای درزشان نمی‌رود و هیچ راهی برای انکار یا زیر بار نرفتن مظنون باقی نمی‌گذارند. از نتایجی حرف می‌زنیم که در آزمایشگاه‌های مرکز تشخیص هویت آگاهی زیر نظر متخصصان مختلف به دست می‌آیند و به عنوان مدارک قابل استناد در دادگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عاملی که این روزها – به‌ویژه در تعیین هویت مجرمان – نقشی اساسی ایفا می‌کند و مورد استناد مراجع قضائی قرار می‌گیرد، نتیجه آزمایش DNA است. دکتر میررحیم فخرز – رییس مرکز تشخیص هویت آگاهی – می‌گوید: «قبلا که این روش‌ها وجود نداشت، درنهایت از روش‌های سرولوژی و تشخیص گروه خونی استفاده می‌شد که چون توزیع فراوانی‌اش در جمعیت زیاد است، شناسایی متهم از روی آن بسیار مشکل بود. مثلا از نمونه‌های صحنه جرم، معلوم می‌شد گروه خونی مجرم (O) است.
خب، ۴۰درصد مردم گروه خونی‌شان (O) است؛ یعنی ۴۰ درصد از ۶۰ میلیون نفر یا حتی اگر مجرم مرد باشد، ۴۰ درصد از ۳۰ میلیون نفر! مثل پیدا کردن سوزن در انبار کاه. اما الان با توجه به DNA تایپینگ و با توجه به منحصربه‌فرد بودن پروفایل‌های افراد، این کار ساده شده است. درواقع کار قاضی هم آسان شده و با استناد به این آزمایش‌ها حکم صادر می‌کند». مرکز تشخیص هویت آگاهی ۴ آزمایشگاه دارد؛ فیزیک، شیمی و بیولوژی به اضافه آزمایشگاه تطبیق آثار انگشتان و بررسی اسناد مشکوک مجعول. در آزمایشگاه‌های فیزیک و شیمی، نمونه‌های فیزیکی و شیمیایی به جا مانده در صحنه جرم آزمایش می‌شوند.
در آزمایشگاه بیولوژی هم نمونه‌های بیولوژیک باقیمانده و در آزمایشگاه اثر انگشت، علاوه بر تطبیق آثار انگشت، کارهایی مثل بررسی دست‌نوشته‌ها و اسناد انجام می‌شود تا مشخص شود یک دستخط به یک شخص تعلق دارد یا نه و یک سند یا گذرنامه و شناسنامه جعلی است یا واقعی. دکتر فخرز می‌گوید: «به هر حال، مجرم همیشه یا یک نمونه به جا می‌گذارد یا یک نمونه با خودش می‌برد. پس همیشه راهی برای کشف هویت مجرم وجود دارد. حالا این نمونه ممکن است بیولوژیک یا غیربیولوژیک باشد».
نمونه‌های بیولوژیک مثل بزاق به جا مانده روی ته‌سیگار یا تار مو و از این قبیل، به آزمایشگاه بیولوژی فرستاده می‌شوند تا DNA مجرم استخراج شود. این روزها حتی اگر مجرم خودش با پای خودش به کلانتری برود و اعتراف کند، برای قاضی کافی نیست چون هیچ چیز جای مدارک تشخیص هویت را نمی‌گیرد. به قول دکتر فخرز، اگر مردی با چاقو و لباس خون‌آلود برود کلانتری و بگوید من نامزدم را کشته‌ام، قاضی دستور می‌دهد خون روی لباس و چاقو را با خون مقتول تطبیق بدهند تا مطمئن شوند همان خون است.
علت این همه محکم‌کاری هم این است که ممکن است متهم در مراحل بعدی دادرسی، جرم را انکار کند. از طرفی در بیشتر موارد کسی که مظنون به ارتکاب جرم است، حاضر به اعتراف نیست؛ اما وقتی مدارک علمی و معتبر آزمایشگاهی را ببیند، جرم را می‌پذیرد. این روش‌های جدید کشف جرم از حدود ۱۰ سال پیش در ایران استفاده می‌شوند و کار مراجع قضائی را آسان‌تر کرده‌اند. ضریب خطای این روش‌ها هم به گفته رییس مرکز تشخیص هویت آگاهی، کم است؛ «بالاخره در همه آزمایشگاه‌ها – جنایی یا غیرجنایی – میزان استانداردی از ضریب خطا تعریف می‌شود که اگر تکنسین دانش فنی خوبی داشته باشد و تجهیزات به کار گرفته شده و داروهای مورد استفاده استاندارد باشند، ضریب خطا پایین می‌آید. با این حال، سازمان‌های پلیسی بزرگ دنیا هم ممکن است درصدی از خطا را داشته باشند».
در آزمایشگاه بیولوژی، هدف تمام کارها استخراج DNA است. ما ۲جور DNA داریم؛ هسته‌ای و میتوکندری که مستقل از هسته است. میتوکندری را هرکس از مادرش به ارث می‌برد؛ یعنی میتوکندری شما با میتوکندری مادر، خواهر، برادر، خاله، دخترخاله، پسرخاله و دایی‌تان مشابه است؛ ولی با میتوکندری بچه‌های دایی‌تان متفاوت است چون مادر آنها میتوکندری متفاوتی دارد. پس میتوکندری چیزی است که همه انسان‌ها نسل به نسل از مادرها و مادربزرگ‌های مادریشان به ارث می‌برند و یکی از نشانه‌های هویت آنهاست. این میتوکندری در مطالعات قوم‌شناسی و مردم‌شناسی کاربرد زیادی دارد. حتی همین چند وقت پیش ادعای خانمی که می‌گفت دختر تزار کشته شده روسیه است، به وسیله همین آزمایش رد شد.
به این ترتیب که چون همسر تزار با ملکه انگلیس، فامیل مادری بودند و عضو این خانواده هنوز زنده است، ژن میتوکندری او را گرفتند و با میتوکندری آن خانم تطبیق دادند که متفاوت از آب درآمد. از طرفی بقایای استخوان‌های اجساد خانواده تزار را با همین آزمایش بررسی کردند و دیدند میتوکندری به دست آمده با میتوکندری ملکه انگلیس هماهنگی دارد. پس با استفاده از DNA تایپینگ، می‌شود پرونده‌های مربوط به ادعای هویت را حل کرد، اجساد مجهول‌الهویه را شناسایی و حتی والدین بچه‌های نامشروع را نیز مشخص کرد.
میتوکندری از DNA هسته‌ای پرتعدادتر و مقاوم‌تر است و برای همین بیشتر از DNA هسته‌ای در کشف جرم مؤثر است. روش DNA تایپینگ اولین بار در آمریکا مورد استفاده کارآگاهان قرار گرفت و با استفاده از آن، یک راننده کامیون را دستگیر کردند که دختری را بعد از تجاوز به قتل رسانده بود. روی لباس این راننده کامیون، گرده‌های گیاه چسبیده بود که کارآگاهان DNA آن گیاهان را با گیاهان منطقه وقوع جنایت مقایسه کردند و به نتیجه مشابهی رسیدند.
بوی جنایت می‌دهی
کارآگاهان می‌گویند امروز دیگر ۹۵ درصد جرایم با نمونه‌هایی که در صحنه جرم پیدا می‌شوند، قابل کشف است. یک گروه ویژه پلیس به نام گروه بررسی صحنه جرم وجود دارد که هم آموزش‌های تخصصی دیده‌اند و هم تجهیزات فنی لازم برای آشکار کردن مواد پنهان را دارند. بعد از هر جرم و جنایتی اعضای این گروه به محل حادثه می‌روند و مواد به جا مانده را جمع‌آوری می‌کنند و بسته به نوع نمونه‌های به دست آمده، آنها را بین آزمایشگاه‌های مختلف توزیع می‌کنند.
البته درباره کشف جرم به روش DNA تایپینگ حتما باید مظنونی توسط کارآگاه معرفی شود تا بتوان DNA او را با DNA به جا مانده در صحنه جرم تطبیق داد. اگرچه در حال حاضرپلیس آگاهی مشغول تکمیل کردن بانک اطلاعاتی DNA برای مجرمان خاص و حرفه‌ای است تا بعد از این اطلاعات مربوط به DNA هر مجرم مثل آثار انگشتان او در پرونده موجود باشد و بتوان حتی بدون معرفی مظنون هم بعضی پرونده‌ها را گره‌گشایی کرد. در ضمن تجهیزات بیولوژی در دنیا به سمت پیشرفت‌های عجیب و غریبی می‌رود؛ تا جایی که در آینده می‌شود مجرمان را از روی بوی خاص بدنشان شناسایی کرد.
بخش های مختلف آزمایشگاه بیولوژی تشخیص هویت آگاهی چه وظیفه‌ای دارند؟
در به در به دنبال حقیقت
بخش سرولوژی: نمونه‌های مایعات حیاتی مثل خون، بزاق و... در این قسمت بررسی می‌شوند؛ یعنی اول کارشناسی می‌شوند تا نوع ماده مشخص شود؛ مثلا ممکن است یک مایع قرمز خون نباشد، یک ماده رنگی باشد اما اگر خون باشد، کار به تعیین گروه خونی کشیده می‌شود.
بخش مو و الیاف: ممکن است در صحنه جرم، مو و الیاف پیدا شود که لازم باشد با موی مظنون یا لباس او تطبیق داده شود یا حتی روی لباس مظنون مو و الیافی پیدا شود که باید در این قسمت از آزمایشگاه مورد بررسی قرار بگیرد و مقایسه‌های مقدماتی میکروسکوپی روی آنها انجام شود.
DNA تایپینگ(آزمایش DNA ) : نمونه‌هایی را که احتیاج به بررسی بیشتری داشته باشند به این قسمت می‌فرستند تا DNA آنها استخراج شود و بعد ژن‌های آنها را با ژن‌های مظنون مقایسه می‌کنند. درواقع، کار شناسایی و تعیین هویت در این قسمت آزمایشگاه انجام می‌شود. این کار را تکنیسین‌ها با استفاده از ژل الکتروفورز انجام می‌دهند؛ به این ترتیب که مقایسه ژن‌ها توسط این ژل در ۵ جایگاه جداگانه صورت می‌گیرد که اگر ۵ جایگاه مشابه باشد، جواب را به مراجع قضائی رد می‌کنند ولی اگر حتی در یک جایگاه جواب متفاوت باشد، نمونه‌ها را برای مقایسه دقیق‌تر به بخش دیگری می‌فرستند.
DNA سکونسر: این دستگاه درواقع مخصوص اصلی‌ترین بخش کار DNA تایپینگ است که ژن‌ها را در ۱۶ جایگاه مقایسه می‌کند. نتایج این دستگاه بسیار دقیق‌تر از مرحله قبل است و به علت پرهزینه‌بودن مواد مصرفی، در همه موارد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. البته اگر جواب مقایسه نمونه‌ها در ۱۶ جایگاه، مشابه باشد، نتیجه به‌طور کامل قابل اعتماد است اما اگر حتی یک جایگاه متفاوت باشد، مسؤولان آزمایشگاه به مراجع قضائی و کارآگاه مربوطه گزارش می‌دهند که یک جایگاه تفاوت دارد و شما سعی کنید راه‌های دیگر را هم امتحان کنید؛ مثل اعتراف‌گیری از مظنون یا پیداکردن مدارک و مستندات دیگر.
گاهی‌وقت‌ها مقایسه یک نمونه را برای اطمینان بیشتر چندین‌بار تکرار می‌کنند. نکته دیگر اینکه تمام قسمت‌های این آزمایشگاه باید استریل باشد و از رفت و آمد افراد به این بخش‌ها جلوگیری شود؛ چون اگر آلودگی وارد محیط شود، ممکن است DNA آن هم استخراج شود و روی جواب نهایی آزمایش DNA تاثیر بگذارد.
ایرانی‌ها هویت کشته‌شده‌های هواپیما را مشخص کردند
کارشناسان آگاهی در قرقیزستان
مدتی قبل یک هواپیمای مسافربری بوئینگ۷۳۷ در قرقیزستان سقوط کرد و ۶۳نفر از سرنشین‌های آن کشته شدند که ۴۴نفرشان ایرانی بودند. جسدها به خاطر سوختگی شدید قابل شناسایی نبودند و مرکز تشخیص هویت ناجا یک گروه ۵نفره از کارشناسان تشخیص هویت را به محل حادثه فرستاد.
آنها از جسدهای ایرانی نمونه‌برداری کردند و به درخواست اینترپل از ۱۴جسد اتباع کانادایی، چینی و قرقیزستانی هم نمونه‌برداری کردند و از خانواده‌هایشان هم نمونه خون گرفتند. گروه ایرانی تشخیص هویت حالا به ایران برگشتند و نمونه‌ها را به آزمایشگاه بیولوژی ناجا آوردند تا از طریق ژنوتایپ قربانیان و مقایسه‌اش با DNA خانواده‌ها، هویت آنها را شناسایی کنند. نتیجه بررسی این نمونه‌ها حدود یک هفته پس از سقوط هواپیما اعلام شد که طی آن هویت تمامی اجساد ایرانی حاضر در پرواز به دست آمد.
کارشناسان اداره تشخیص هویت آگاهی همچنین موفق شدند با استفاده از نمونه‌های جمع‌آوری شده از محل سقوط هواپیما، هویت مسافران خارجی پرواز را هم شناسایی کنند. نتایج به دست آمده در آزمایشگاه بیولوژی مرکز تشخیص هویت بعدا در اختیار اینترپل قرار گرفت. این اولین باری بود که متخصصان ایرانی با استفاده از تکنولوژی روز دنیا موفق به شناسایی اجساد کشته‌شده در سانحه شدند.
تشخیص هویت، اصلی‌ترین خاصیت DNA
تودیگه کی هستی؟
یکی از فایده‌های روش DNA تایپینگ، تشخیص هویت اجساد غیرقابل شناسایی است. وقتی یک جسد با هویت نامعلوم پیدا می‌شود، نمونه‌ای از آن را به آزمایشگاه بیولوژی می‌آورند. از این نمونه، DNA متوفی استخراج می‌شود.
آزمایشگاه به کلانتری خبر می‌دهد که DNA جواب داده و از کلانتری می‌خواهد خانواده‌هایی را که اخیرا گزارش مفقودی داده‌اند، به آنها معرفی کند. بعد نمونه خون از اعضای خانواده از قبیل پدر و مادر، فرزند یا خواهر و برادر گرفته می‌شود و پس از مشخص‌شدن ژن‌های آنها، با ژن‌ها جسد مقایسه می‌شود که اگر مطابقت داشته باشد، آزمایشگاه اعلام می‌کند جسد ازنظر ژنتیکی متعلق به این خانواده است. البته گاهی اوقات بعضی جسدها را آتش می‌زنند که در این حالت بافت‌ها می‌سوزند و ازبین می‌روند و دیگر امکان استخراج DNA وجود ندارد.