همشهری آنلاین: دکتر راحله مهدیان، دکترای علوم تربیتی، مشاور آموزشی و تحصیلی کودکان در همین زمینه با همشهری تندرستی به گفت‌وگو نشسته است.
به کدام کودکان باهوش می‌گوییم؟
دکتر مهدیان می‌گوید: «تعریف کلاسیک هوش همان کیفیت و مهارت‌هایی است که به موفقیت‌های درسی در کودکان معطوف می‌شود. این استعداد شامل فهم مسائل نظری و درک حل مسائل ریاضی است که در شرایط درسی به کمک ما می‌آید؛ البته این استعداد تک‌بعدی است که از بدو تولد تا روز آخر زندگی در یک سطح مشخص باقی می‌ماند اما در روان‌شناسی روز دنیا مدت‌هاست که این تعریف محدود و ناقص از هوش رنگ‌باخته و در سیستم‌های آموزشی پذیرفته نمی‌شود.
هدف اصلی در آموزش‌وپرورش امروز؛ پرورش یک انسان همه‌جانبه و متعادل است. تعادل شاه‌کلید ورود به تعریف جدید هوش است. این روزها ثابت‌شده که همه کودکان به‌غیراز هوش منطقی و ریاضی یا آی‌کیو؛ ۱۰ نوع هوش گوناگون دارند که با شدت ضعف‌های مختلف در هر فرد وجود دارد و به‌راحتی قابل ارتقا هستند.
درواقع؛ امروزه در علم روان‌شناسی به کودکی باهوش یا تیزهوش گفته می‌شود که تمام توانایی‌ها و استعدادها را در خود به شکل متعادل رشد داده و به بهترین شکل با شرایط متغیر محیط خود استعداد و توانایی‌اش را وقف می‌دهد. به این فرد انسان باهوش گفته می‌شود.»
انواع مختلف هوش
روان‌شناسان در حال حاضر هوش‌های مختلفی را در بین کودکان کشف کرده‌اند که با چیزی که ما به‌عنوان یک انسان عادی به آن فکر می‌کردیم کاملا متفاوت است. هوش‌هایی که کودک باهوش را در تمام جوانب به تصویر می‌کشد و موردبررسی قرار می‌دهد. این هوش‌ها شامل هوش دیداری یا فضایی، هوش کلامی یا زبانی، هوش بدنی یا جنبشی، هوش موسیقی، هوش طبیعت‌گرا و هوش هیجانی است.
با این نگاه کلی به هوش می‌توان گفت تمام انسان‌ها دارای هوش هستند که شدت و ضعف آن در کودکان متفاوت است. این هوش‌ها اکتسابی و قابل رشدند. دکتر مهدیان می‌گوید: «ما به‌عنوان والدین و یا متولیان آموزش‌وپرورش باید زمینه را برای کودکان آماده کنیم.
همچنین؛ به‌عنوان والدین نباید درباره هوش کودک پیش‌داوری بکنیم. وظیفه ما فراهم کردن پله‌های موفقیت و کسب هوش برای آن‌هاست. جالب است بدانید؛ هر کودکی روش متفاوتی دارد. بعضی کودکان وقتی اطلاعات را می‌بینند آن را بهتر درک می‌کنند. بعضی با شنیدن راحت‌ترند و بعضی یاد می‌گیرند که از اطلاعات استفاده عملی کنند و آن را لمس کنند.»
هوش دیداری یا فضایی
تقویت این هوش قبل از ورود به مدرسه امکان‌پذیر است. این هوش شامل درک بالایی از تصاویر، رسم نمودار، اشکال هندسی و همچنین ساخت پازل است. پس بهتر است برای تقویت این هوش کودکان را با ساخت پازل و نقاشی‌های فکری به چالش بکشید.
هوش کلامی و زبانی
این هوش در بیشتر کودکان از دوسالگی شکل می‌گیرد و با مرور زمان تا هفت‌سالگی تکامل پیدا می‌کند بنابراین کودک قادر است کلمات را با تلفظ درست بیان کند. این هوش شامل خوب گوش دادن و خوب حرف زدن، قصه‌گویی و توضیح داستان‌ها و اتفاق‌های روزمره است. دکتر راحله مهدیان می‌گوید: «بهترین تمرین برای کودکانی که در آستانه ورود به مدرسه هستند قصه‌گویی‌های شبانه و کتاب‌خوانی است. این امر باعث می‌شود ذهن کودک‌تان تقویت‌شده و به خواندن کتاب عادت کند. فراهم کردن یک محیط غنی برای کودک در این زمینه می‌تواند کمک‌کننده باشد.»
هوش بدنی و جنبشی
دکتر مهدیان می‌گوید؛ «این هوش در اکثریت کودکان وجود دارد. زبان فعال بدن و هماهنگی دست‌وپا از علائم بارز آن است که معمولا در کودکان ورزشکار دیده می‌شود. برای پرورش هوش جنبشی کودک را باید در فضاهای ورزشی و پرتحرک قرار بدهیم. کودکانی مانند آرات حسینی؛ کودک نابغه ایرانی از این دسته از هوش بهره می‌برد.»
هوش موسیقی
این هوش همان‌طور که از نامش پیداست از هنر موسیقی نشأت می‌گیرد. این هوش می‌توانند در آستانه مدارس برای کودکان بسیار کاربردی باشد و ذهن ریاضی کودک را تقویت کند. ریتم، شناخت آلات موسیقی، آواز خواندن یا گفتن شعر از مشخصه‌های این هوش کاربردی است.
آماده‌سازی محیط برای رشد غنی هوش
دکتر مهدیان به همشهری تندرستی می‌گوید: «تعریف محیط غنی برای هوش در هر سنی متفاوت است؛ مسلما آن فضایی که کودک سه‌ساله نیاز دارد تا آن فضایی که یک کودک هفت‌ساله به آن نیازمند است، کاملا متفاوت است. گاهی بازی، گاهی مشارکت و گاهی واگذاری مسئولیت‌های کوچک می‌تواند در پرورش و تقویت هوش بسیار موثر باشند.
فضای خانه را با موسیقی کلاسیک یا آرام در ساعاتی از روز پرکنید. بازی کردن را فراموش نکنید فکر نکنید حال که کودک‌تان هفت‌ساله شده دیگر نیازی به بازی ندارد بلکه بازی‌های هوشی می‌تواند او را برای یک سال درسی به‌خوبی آماده کند. به حرف‌هایی که می‌زنید، دقت کنید؛ کودکان مانند ضبط صوت عمل می‌کنند. به او نگویید که چیزی نمی‌فهمد زیرا کودک شما هر آن چیزی که والدین‌شان به او بگویند را به‌راحتی باور می‌کنند.»
نقش موادغذایی در پرورش هوش
موادغذایی که باعث افزایش هوش می‌شود متعدد است فقط باید در برنامه غذایی کودک گنجانده شوند. محققان بر این باورند که ساکنان سواحل مدیترانه و جنوب شرقی از درصد هوش بالاتری بنا به تغذیه‌ای که دارند بهره‌مندند. برنامه غذایی آن‌ها براساس اسیدهای چرب امگا ۳ طراحی‌شده این اسیدها می‌توانند به تکامل بیشتر مغز، افزایش هوش و عملکرد مغز و تقویت حافظه کمک شایانی بکنند. روغن ماهی، ماهی‌های چرب مانند سالمون، قزل‌آلا، کیلکا، ساردین، میگو، روغن‌زیتون و روغن‌های گیاهی مانند، بذر کتان و کونالا از این قبیل هستند. تخم کدو؛ سرشار از ویتامین A، E و روی است و در افزایش قدرت ذهنی کودک شما، تاثیر فراوانی دارد.
تقویت تمرکز در کودکان را
دکتر مهدیان به همشهری تندرستی می‌گوید: «فرایند توجه و تمرکز در کودکان به تکامل سیستم عصبی، حواس و هوش بستگی دارد. پس باید والدین توجه داشته باشند که می‌توانند با انجام دادن کارهای مشخصی تمرکز درسی را در کودکان بالا ببرند. ازآن‌جاکه کودکان در هنگام بازی، مطالب زیادی را یاد می‌گیرند، بهتر است کاری کنیم فعالیت‌هایشان بیشتر شبیه بازی کردن باشد.
تلفن هوشمند، تبلت و رایانه را از آن‌ها دور نگه‌دارید و اجازه دهید کودکان، با اسباب‌بازی‌های معمولی بازی کنند و همچنین بازی‌هایی که تمرکز آن‌ها را بیشتر می‌کند، انجام دهند و تمرکز کردن را تمرین کنند. تحقیقات نشان داده است تلفن‌های هوشمند می‌توانند مدت‌زمان تمرکز کودکان را کاهش دهند. بنابراین اصلا تلفن هوشمند را در اختیار آن‌ها قرار ندهید یا به‌ندرت اجازه بازی با آن را به او بدهید. یادتان باشد که موسیقی بی‌کلامِ آرامش‌بخش است و نور کم می‌تواند کودک‌تان را برای درس خواندن آماده کند.»
حواس پنج‌گانه در کنار هم
ما، معمولا بیشتر از یکی از حواس پنج‌گانه‌مان را به کار می‌گیریم تا محیط پیرامون‌مان را درک کنیم. با این حال، به کار انداختن عمیق دو یا سه حس از این حواس، در کودکان، مثل گوش دادن به موسیقی، وقتی مشغول گل‌بازی یا خمیربازی هستند، در بهبود عملکرد مغزی‌شان نقش مهمی دارد. به‌عنوان‌مثال اگر کودک در حال خمیربازی است می‌تواند موسیقی ملایم هم در حال پخش کردن باشد یا می‌توانید از بازی قایم باشک استفاده کنید و به نفرات مختلف کاسه‌های جدا با بوهای مختلف بدهید تا فردی که چشم‌هایش بسته است بتواند با استفاده از بو فرد موردنظر را پیدا کند. این بازی‌ها در تقویت عملکرد مغز بسیار موثر است.