همشهری آنلاین، مهم‌ترین تغییرات تاریخی حرم هم به سفارش شاه عباس و به تدبیر شیخ بهایی بنا شده است. نادرشاه افشار و تک و توک شاهان قجر هم باعث و بانی تغییرات ریز و درشت بعدی بودند. این سعی مداوم که با یک چهاردیواری کوتاه‌قد و گنبدی کم‌شیب بر فرازش آغاز شد، پس از کم و زیادهای بسیار حالا تبدیل شده به نمونه‌ای پر و پیمان از مصادیق متنوع و پرشمار هنر این دیار.
آستانه طلایی
بیش از ۲۵۰۰ سال است که قلمزنان با قلم و چکش‌هایشان به جان فلزات سرسخت، خوشرنگ و اغواگر افتاده‌اند و هر نقشی را که اراده کرده‌اند، بر آن حک کرده‌اند. طلا، نقره، مس، برنز و برنج جان سخت در این سالیان در دست طلاکاران و قلمزنان شکل گرفته‌اند تا آثاری بدیع آفریده شود و در اینجا، درگاه حرم سرور این دیار را مزین سازند.
تصویر، در جنوبی رواق‌دارالسیاده را نشان‌می‌دهد و با آنکه طلا در دستان هنرمند طلاکار چون موم بوده، بسیاری از زائران به شوق زیارت دوست از تماشای آن می‌مانند.
آب وآینه
هنرمندان صفوی باخرده آینه‌های دورریختنی که حاصل سفر آینه‌های فرنگی به ایران بود، هنری جدید خلق کردند. خرده‌آینه‌های رواق دارالسیاده، هر زائر مشتاق را به هزار زائر مشتاق تبدیل کرده‌اند تا مقدار و اندازه‌اش را در قیاس با خالق هستی به یادش بیاورند. آینه در فرهنگ ما ایرانیان مثل آب، نشان روشنایی، پاکی و صفای دل است و در اینجاتکثیرکننده نور و روشنایی. آینه‌کاری حرم امام رضا(ع) تقریبا همزمان با آینه‌کاری ایوان آینه حرم خواهرشان در ابتدای سده چهاردهم انجام گرفت.
نقشی بر چوب
منبت‌کاران با ذوق و سلیقه سرشار و ابزار و ادوات نوک تیزشان توی حرم رضوی گشته‌اند و هر شیء چوبی - از رحل و منبر گرفته تا همین در چوبی - را پر از نقش و نگار کرده‌اند. چوب نرم و در عین حال محکم، کم‌گره و خوش خط و خال، باب دندان منبت‌کاران است. با این حساب بیشترین ماده مصرفی آنان چوب درختان گیلاس، گردو و اقاقیاست. هنرمندان این رشته معتقدند هرچه زمینه کار عقب‌تر برود و طرح عمیق‌تر شود، کار زیباتر می‌شود. منبت‌کاران پس از اتمام کار، حاصل هنر و حوصله بسیارشان را با روغن زیتون یا گردو جلا می‌دهند تا این‌چنین چشم‌نوازی کند. اینجا یکی از درهای ورودی صحن جمهوری اسلامی است.
خوشنویسی بر طلا
معمولا مسافران مشهدالرضا(ع) هرجای شهر که باشند، چشمشان به دنبال رنگ طلایی گنبد امام هشتم می‌گردد. چشمگیرترین عضو معماری حرم، محل نمایش کلام الله و اسما حسنی است. کتیبه‌های آن هم سهم مقدس‌ترین هنر مومنان، خوشنویسی است. قد بلند خط ثلث سال‌هاست کتیبه مساجد و مرقد مطهر امامان و امامزادگان را این‌چنین پر کرده است. گنبد و ساقه رعنای مرقد امام رضا(ع) تا قبل از عهد ترکان صفوی با کاشی پوشیده شده بود. در واقع این شاه طهماسب صفوی بود که برای پوشاندن گنبد مرقد امام به هنرمندان دستور تهیه خشت‌های طلایی رنگ را داد. بعدها رنگ طلایی همین خشت‌ها در ضلع جنوبی ساقه گنبد، زمینه‌ای شد برای خط خوش خوشنویسان نامی عهد صفوی.
گل سرسبد کاشی‌ها
بین کاشی‌های حرم که چشم بدوانی، بیشتر از همه اسم علی و جواد را خواهید دید. درست مثل همین ا ثر در ایوان شمالی صحن عتیق که گل و بته‌های معرق نام علی‌ابن موسی‌الرضا(ع) را در بر گرفته‌اند. کاشیکاران مسلمان لعاب معجزه آسایی را که فرمولش را سینه به سینه حفظ کرده بودند، روی کاشی می‌کشیدند و به گرمای کوره می‌سپردند. کوره هم پس از ساعت‌ها، قطعه سفالین براقی را تحویلشان می‌داد خرده‌کاشی‌های رنگی تک‌تک تراشیده می‌شدند و در دل هم جا می‌گرفتند تا مساحت دیوارها را پر کنند از گل وبته‌های لعابی رنگین.
آسمانی زیر گنبد
تکه‌کاشی‌هایی که از سقف رواق گنبد الله‌وردی‌خان آویزانند در واقع تدبیر معماران ایرانی‌اند برای پوشاندن فاصله دیوار و طاق بالای سرشان. مقرنس کم کم چنان مورد توجه کاشیکاران و آینه‌کاران مسلمان قرارگرفت که تبدیل به عنصری کاملا تزئینی و مقرنس‌سازی، تخصصی مستقل در معماری شد. چنین فضای ظریفی را کاشیکاران فقط با خرده کاشی‌های معرق می‌پوشانند و آینه‌کاران با خرده آینه‌هایشان. این رواق در شمال‌شرقی حرم مطهر واقع شده است.
مینا و طلا
قاب‌های رنگی میناکاری آن‌چنان با زمینه فلزی‌شان غریبه نیستند. در واقع رنگ‌های مینایی، حاصل ترکیبات اکسیدفلزی با نمک هستند. قرمز، سبز و زرد مینایی از طلا، مس و گل ماشی به عاریت گرفته شده‌اند تا بر در ورودی دارالسیاده بنشینند.