همشهری آنلاین: همین تصویر دردناک به طور ناخودآگاه به ما یادآوری می‌کند که سزارین روش کم دردسرتری برای وضع حمل خانم‌هاست اما از طرف دیگر وقتی می‌شنویم که این روزها در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته خانم‌های باردار کمتر از روش سزارین استفاده می‌کنند و پزشکان دنیا زایمان طبیعی را به سزارین مقدم می‌دانند کمی دچار تردید می‌شویم. در این مطلب درباره فرایند سزارین و روش طبیعی توضیح می‌دهیم و برایتان شرح می‌دهیم که در چه شرایطی یک خانم می‌تواند با روش طبیعی وضع حمل کند.
شرط‌های لازم برای زایمان طبیعی
زایمان طبیعی فرایند طبیعی به دنیا آمدن نوزادها در همه موجودات از جمله انسان است و در بسیاری از کشورهای پیشرفته این روزها مادرها بیش از پیش به این شیوه زایمان تشویق می‌شوند اما زایمان طبیعی به این معنی نیست که خانم در منزل وضع حمل کند بلکه مادر و جنین در همه مراحل وضع حمل باید تحت کنترل و مراقبت باشند.
برای داشتن یک زایمان طبیعی خوب و بی‌خطر باید به یکسری نکات توجه شود. واقعیت این است که زایمان برای مادر و جنین فرایندی استرس‌زاست و یکی از دلایل مهم آن انقباض‌های رحم است که باعث کم شدن جریان خون می‌شود. تنها در صورتی که جنین و مادر سالم، جفت طبیعی و جریان خون خوب و کافی باشد مادر و جنین می‌توانند همه این فشارها و استرس‌ها را تحمل کنند و فرایند زایمان طبیعی به خوبی طی خواهد شد. برای داشتن یک زایمان خوب و مطمئن مادر حتما باید تحت مراقبت مداوم یک پرستار و فرد متخصص باشد.
به عبارت دیگر در تمام مدت زایمان طبیعی یک پرستار یا ماما باید در کنار مادر بوده و به طور مداوم ضربان قلب جنین را ثبت کند تا در صورت ایجاد هر مشکلی بلافاصله اقدامات لازم انجام شود؛ بنابراین به هیچ وجه توصیه نمی‌شود که یک پرستار یا ماما همزمان مسوولیت رسیدگی به چند مادر در حال وضع حمل را برعهده داشته باشد.
مراحل مختلف تولد نوزاد به شیوه طبیعی
زایمان طبیعی به طور کلی دارای سه مرحله است:
مرحله اول: این مرحله معمولا یکی، دو روز طول می‌کشد و در این مدت دهانه رحم مادر حدود ۳ تا ۴ سانتی‌متر باز می‌شود. در این مرحله مادر کمی درد دارد.
مرحله دوم: در این مرحله مادر باید حتما در بیمارستان بستری شود و مرتب قلب جنین کنترل شود. در این مرحله مادر دردهایی شبیه دردهای عادت‌های ماهانه خواهد داشت؛ دردهایی که به طور مرتب می‌روند و می‌آیند. این مرحله مدت محدودی دارد و براساس اینکه بارداری چندم مادر است اغلب بین ۴ تا ۷ ساعت طول می‌کشد. در این مدت انتظار می‌رود دهانه رحم ۱۰ سانتی‌متر باز شود.
مرحله سوم: این مرحله از زمان باز شدن کامل رحم تا خروج نوزاد را شامل می‌شود. این مرحله نباید بیشتر از یکی، دو ساعت طول بکشد و تمام مدت باید ضربان قلب جنین تحت کنترل باشد. گاهی ممکن است لازم شود برای تسریع وضع حمل با استفاده از وسیله‌ای به نام وکیوم (فورسپس) به خارج شدن سر جنین کمک شود؛ البته استفاده از این وسیله تبحر و تجربه زیادی لازم دارد. بعد از به دنیا آمدن نوزاد هم نوبت به خروج جفت می‌رسد.
اپی‌دورال و کاهش درد زایمان
شایع‌ترین روش برای کاهش درد زایمان طبیعی بی‌حسی «اپی‌دورال» است. در این روش متخصص بیهوشی سوزنی را وارد کمر مادر کرده و یک کاتتر(لوله پلاستکی توخالی و قابل انعطاف) را در مسیر لوله قرار می‌دهد و سوزن را خارج می‌کند. از طریق کاتتر داروی بی‌حسی هر یک یا چند ساعت یک‌بار وارد بدن مادر می‌شود.
از این روش در مرحله دوم وضع حمل استفاده می‌شود چرا که استفاده از آن در مرحله نخست باعث طولانی شدن این مرحله خواهد شد. این روش باعث بی‌دردی می‌شود اما حرکت مادر را مختل نمی‌کند و خانم می‌تواند حرکت داشته باشد و حتی راه برود که این امر خیلی به فرایند زایمان طبیعی کمک می‌کند.
در ضمن اپی‌دورال اگر چه باعث بی‌دردی می‌شود اما مادر همچنان انقباض‌ها و انبساط‌های رحمش را احساس می‌کند؛ بنابراین می‌تواند خودش هم به تسریع فرایند زایمان کمک کند.
یکی دیگر از محاسن روش اپی‌دورال این است که اگر به هر دلیلی پزشک تشخیص دهد ادامه زایمان طبیعی برای مادر و جنین خطرناک است می‌تواند از طریق کاتتر ماده بی‌حسی بیشتری وارد بدن مادر کرده و با ایجاد بی‌حسی موضعی(بدون بیهوشی) با روش سزارین نوزاد را به دنیا بیاورد. اپی‌دورال برای خانم‌هایی که به دلیل بیماری‌هایی مانند مشکلات قلبی یا ریوی نباید درد شدیدی را تجربه کنند مفید است و به کاهش استرس آنها کمک می‌کند.
چه وقت سزارین لازم است؟
سزارین روش سریعی برای به دنیا آوردن بچه است. در واقع هنگامی که سلامت مادر و جنین در خطر باشد پزشک از روش سزارین استفاده می‌کند، این موارد و موقعیت‌ها عبارتند از:
اگر جفت کنده شود: اگر جفت کنده شده و ارتباط خونی بین مادر و جنین قطع شود جنین می‌میرد؛ بنابراین در چنین شرایطی برای نجات جان جنین باید خیلی سریع با استفاده از سزارین جنین را به دنیا آورد. از نشانه‌های کنده شدن جفت خونریزی و درد شکم است.
اگر مادر به بیماری‌های قلبی مبتلا باشد: هنگام زایمان فشار زیادی به سیستم قلب و عروق مادر وارد می‌شود؛ بنابراین در صورتی که مادر به بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی مبتلا باشد، ممکن است توانایی تحمل درد و تغییرات حین زایمان طبیعی را نداشته باشد.
اگر پا یا باسن جنین پایین باشد: در یک زایمان طبیعی ابتدا باید سر جنین و بعد سایر اعضا خارج می‌شوند اما اگر پا و باسن جنین پایین باشد چون این اعضا کوچک‌تر از سر هستند هنگام تولد احتمال خفگی نوزاد زیاد است. معمولا جنین از ۸ ماهگی به بعد حرکت نمی‌کند؛ بنابراین در این ماه می‌توان مشخص کرد که آیا مادر می‌تواند زایمان طبیعی داشته باشد یا نه.
اگر جفت پایین باشد: در چنین شرایطی به جای سر جنین، جفت بعد از باز شدن دهانه رحم روی آن قرار می‌گیرد که می‌تواند باعث پارگی جفت و عروق شود و خونریزی شدیدی ایجاد کند که این امر جان مادر و جنین را به مخاطره می‌اندازد.
ابتلای مادر به مسمومیت بارداری: در شماره‌های گذشته درباره مسمومیت بارداری به تفصیل توضیح دادیم. این عارضه با فشارخون بالای مادر، ورم زیاد و دفع پروتئین در ادرار همراه است. اگر مسمومیت بارداری شدید باشد احتمال آسیب به مغز، کلیه‌ها و کبد مادر وجود دارد؛ بنابراین باید با سزارین زودتر نوزاد را خارج کرد اما در صورتی که مسمومیت بارداری به خوبی کنترل شود و در حد قابل قبولی باشد می‌توان با استفاده از داروهای خاص در زمان مناسب، درد زایمان را برای مادر به وجود آورد تا این مادر به صورت طبیعی وضع حمل کند.
اگر جنین بعد از ۴۲ هفتگی به دنیا نیامد: بهترین زمان برای تولد نوزاد بین هفته ۳۸ تا ۴۲ بارداری است به هیچ مادری بعد از هفته ۵/۴۱ اجازه ادامه بارداری داده نمی‌شود چرا که مایع و فضای اطراف جنین کم شده و او تحت فشار قرار دارد. در این زمان خطر مرگ جنین وجود دارد.
گاهی هم ممکن است پزشک با توجه به شرایط مناسب مادر و جنین اجازه زایمان طبیعی را بدهد اما این زایمان به خوبی پیش نرود و در اواسط زایمان طبیعی پزشک مجبور شود با روش سزارین بچه را به دنیا بیاورد. در صورتی که به دلیل افت ضربان قلب، خون کافی به مغز جنین نرسد هم باید وضع حمل را با سزارین خاتمه داد.
مراقبت‌های بعد از زایمان
بعد از وضع حمل (سزارین یا زایمان طبیعی) باید بیشتر از گذشته حواس‌تان به رعایت بهداشت فردی باشد. برای پیشگیری از عفونت‌ها توصیه می‌شود روزانه سه بار در لگن بتادین بنشینند و بعد از هربار شست‌وشو و دستشویی رفتن خودشان را با سشوار به طور کامل خشک کنند چرا که خشک کردن با سشوار نه‌تنها از ایجاد عفونت پیشگیری می‌کند بلکه گرمای حاصل از سشوار باعث بهتر شدن جریان خون شده و بهبودی را تسریع می‌کند.
جای زخمی که محو می‌شود
در سزارین یکی از دغدغه‌های خانم‌ها ماندن جای بخیه‌هاست. اگر شما هم نگران این موضوع هستید بد نیست بدانید برش‌های سزارین در قسمت پایین شکم و به صورت عرضی زده می‌شود؛ به همین دلیل این برش‌ها منطبق با خطوط پوست طبیعی انسان است و بعد از مدتی جای آنها محو می‌شود. البته این امر تا حدود زیادی بستگی به نوع پوست افراد هم دارد. خانم‌هایی که پوست‌شان مستعد گوشت اضافه است و یا به طور کلی جای زخم‌هایش دیر از بین می‌رود نباید انتظار داشته باشند که جای زخم‌شان زود از بین بروند.