همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: چند روز پیش ویدئویی با موضوع کشف یک معبد ۲ هزار ساله در شهر فهرج کرمان منتشر شد که در آن، یکی از مسئولان محلی میراث فرهنگی منطقه، توضیحاتی درباره اتاقی در دل کوه می‌دهد و عنوان می‌کند که این سازه مربوط به دوران پیش از اسلام است.
بر اساس توضیحات داخل ویدئو، این سازه در نزدیکی قلعه تاریخی فهرج قرار دارد که در مواقع خاصی مانند جنگ با کاربردهای مختلف یا بنا به برخی ادعاها به عنوان پرستشگاه استفاده می‌شده است.
پس از انتشار این ویدئو، رییس حوزه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان در گفتگویی موضوع معبد یا پرستشگاه بودن این سازه را رد کرد و گفت: شواهد نشان می‌دهد که سازه کشف‌شده در بستر رودخانه فهرج، کاربرد مسکونی داشته و ادعای وجود معبد در این مکان درست نیست.
رضا ریاحیان این را هم گفت که اغلب بناها مانند آتشکده، معبد یا مسجد در دل روستاها قرار گرفته اند، اما چنین بنایی در حاشیه رودخانه‌ای خشک در شهرستان فهرج، کاربردی برای سکونت افراد داشته است.
بیشتر بخوانید؛
- در جست‌وجوی معبد گم‌شده
-
عکس | ماجرای کشف معبد ۲ هزارساله در کرمان! | بنای کشف شده متعلق به دوران ساسانیان است
همشهری‌آنلاین در این رابطه با دکتر لیلا فاضل، مسئول ثبت ملی آثار میراث فرهنگی شرق استان کرمان و باستان‌شناس که خود ساکن شهر بم است، گفتگو کرده است. دکتر فاضل، ادعای رییس حوزه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی کرمان مبنی بر مسکونی بودن این سازه را رد کرده و می‌گوید: این سازه به هیچ وجه نمی‌تواند مسکونی باشد. با توجه به ابعاد و اندازه این سازه، جزئیات معماری و مکان قرارگیری آن بعید به نظر نمی‌رسد که مسکونی باشد.
این پژوهشگر باستان‌شناسی به این نکته اشاره می‌کند که استفاده از واژه «معبد» برای این گونه فضاها شاید درست نباشد. چون در ایران خیلی مصطلح نیست. از نظر لغوی اشکالی ندارد اما در ایران رایج نیست. ما بیشتر واژه‌های نیایشگاه، فضای آیینی و یا کاربری آیینی را برای این گونه فضاها استفاده می‌کنیم. اما درمجموع این سازه‌ی کشف‌شده می‌توانسته نیایشگاه باشد یا کاربری آیینی داشته بوده باشد. ما نمونه‌های فراوانی از این سازه‌ها در منطقه داریم و اولین بار، اولین نمونه‌های آن توسط مرحوم پروفسور شهریار عدل (باستان‌شناس، ایران‌شناس و کارشناس پرونده‌های ثبت جهانی در ایران؛ ۱۳۲۲ - ۱۳۹۴) در محوطه هخامنشی- اشکانیِ گسل بم که به آن افراز هم گفته می‌شود، شناسایی شد. پروفسور عدل برای اینها کاربری آیینی قائل هستند و توضیحاتی هم داده‌اند و مطالبش هم منتشر شده و رفرنسش هم موجود است.
دکتر فاضل ادامه می‌دهد: ابعاد این دست‌کندی که در بدنه یا همان دیواره جنوبی رودخانه فهرج واقع شده، حدودا ۲.۵ در ۱.۷۰ است و تعدادی هم طاقچه کوچک در اطراف فضا تعبیه شده است. به لحاظ مکان قرارگیری هم کلا رودخانه فهرج یک بستر عریض با دیواره‌های بلند دارد. مثلا در آن قسمت که این دست‌کند در آن قرار دارد، دیواره رودخانه شاید به ۲۰ متر هم برسد. جنس دیواره رودخانه هم رُسی است. این دست‌کند در میانه این ارتفاع کنده شده و دسترسی به آن سخت بوده است. اما چون صخره ریزش کرده و در دهانه دست‌کند یک تپه ایجاد شده، الان راحت می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. اما زمانی که ریزش بدنه رودخانه اتفاق نیفتاده بود، دسترسی به آن آسان نبود. برای همین نمی‌شود گفت این دست‌کند کاربری مسکونی داشته است.
به گفته این باستان‌شناس، نمونه های مشابهی از این سازه در شهرستان بم داریم و طبق گفته پروفسور عدل، این فضا می‌تواند مکان چله‌نشینی یک عارف بوده باشد. چون فضای آن همان طور که گفتم، خیلی کوچک است و فقط یک نفر می‌توانسته در آن جا شود. با همه ویژگی‌هایی که گفتم، این که این فضا کاربری آیینی داشته باشد، خیلی محتمل‌تر است و موضوعی غیرمنطقی نیست. اما این که مسکونی باشد، به نظر من صحیح نیست.
دکتر فاضل می‌گوید: این دست‌کند در بدنه رودخانه کنده شده و ما تعداد بی‌شماری از این دست نیایشگاه‌ها در اطراف بم داریم و فهرج هم جزو منظر فرهنگی بم محسوب می‌شود و با آن فاصله‌ای ندارد. بنابراین اگر نخواهیم حتی با صراحت، کاربری آن را تعیین کنیم، این که بگوییم کاربری آینی داشته، منطقی‌تر است. چون تمام جزئیات بنا مسکونی بودن آن را تایید نمی‌کند. البته ممکن است رییس حوزه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان هم دلایل بیشتری برای نظرات خود داشته باشند.
به گفته این پژوهشگر باستان‌شناسی، این دست‌کند به تازگی کشف نشده و اولین بار در تابستان ۱۳۹۲ در جریان مطالعات باستان‌شناسی منظر فرهنگی بم توسط پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن و تحت سرپرستی خود من شناسایی شد. البته با توجه به این که هنوز مطلبی درباره آن منتشر نشده، می‌تواند به نوعی خبری تازه باشد اما این که امروز و دیروز شناسایی شده باشد، این طور نیست. گزارش‌های آن هم موجود است. ما در گزارش‌هایی که سال ۱۳۹۴ به پایگاه میراث جهانی بم ارائه کردیم، این اثر را معرفی کردیم. در گزارشی هم که در سال ۱۳۹۶ به پژوهشکده باستان‌شناسی تهران ارائه شد، این اثر معرفی شده است. همچنین در کتاب مطالعات باستان‌شناسی منظر فرهنگی بم هم که سال ۱۳۹۹ منتشر شد، ما این فضای دست‌کند را مجددا معرفی کردیم.
این دکترای باستان‌شناسی می‌گوید: این بنای دست‌کند، یک اسم محلی هم دارد و آن «کُت گرگ» است و دلیل نام‌گذاریش هم کوچکی و تاریکی این فضا است. کت یعنی کوچک. مردم از کاربری چنین فضاهایی اطلاعی ندارند. فقط چون فضایی تنگ و تاریک است، بین مردم محلی به کت گرگ معروف است.