همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: HPV، یکی از شایع‌ترین انواع بیماری‌های مقاربتی است که از راه‌های مختلفی مثل آمیزش جنسیِ دهانی، مقعدی و واژنی منتقل می‌شود. این ویروس می‌تواند ناحیه تناسلی زنان و ناحیه تناسلی مردان را با بیماری‌های مختلفی از جمله زگیل تناسلی، تبخال تناسلی و انواع سرطان‌ها مثل سرطان دهانه رحم و سرطان واژن در زنان، سرطان پروستات در مردان و سرطان‌های مشترک بین زنان و مردان همچون سرطان دهان، حنجره، مقعد و گردن درگیر کند.
۲۱۱ نوع از ویروس HPV در دنیا شناسایی شده که بیشتر از ۱۰۰ نوع آن می‌تواند در انسان آلودگی و بیماری ایجاد کند. بیش از ۴۰ نوع از این ویروس نیز می‌تواند منجر به ایجاد زگیل در ناحیه تناسلی فرد شود.
متخصصان می‌گویند با توجه به افزایش آمار ابتلا به HPV در دنیا و نیز در ایران، لازم است که افراد به خصوص گروه سنی نوجوانان حتما واکسن آن را تزریق کنند که تا حدودی از شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از این ویروس در امان بمانند.
همشهری‌آنلاین درباره جزئیات راه‌های انتقال HPV، انواع بیماری‌ها و سرطان‌هایی که این ویروس عامل آن است، راه‌های درمان این ویروس و واکسن HPV با دکتر مهران قهرمانی، متخصص پاتولوژی (آسیب‌شناسی) و دبیر انجمن پاتولوژی ایران در دو بخش گفتگو کرده است که بخش دوم این گفتگو را امروز می‌خوانید.
بیشتر بخوانید؛
آماری از ابتلا به ویروس HPV در کشور وجود دارد؟
تا الان آمار دقیقی از ابتلا به این ویروس ندیده‌ام ولی مشاهدات میدانی از مراکز پاتولوژی نشان از افزایش آن دارد. البته آمار وقتی درست است که روی جمعیت عمومی انجام بگیرد. وقتی کسی به مرکز پاتولوژی می‌آید و تست HPV می‌دهد، قطعا یا مبتلا است یا مشکوک است و یا نگران است. پس جزو جمعیت عمومی محسوب نمی‌شود. ما زمانی می‌توانیم بگوییم میزان افراد آلوده به این ویروس دقیقا چه تعداد است که روی یک جمعیت بزرگ عادی، یک غربالگری عادی انجام دهیم. وگرنه بررسی موردی ملاک نیست و نمی‌تواند آمار درستی باشد. این که وزارت بهداشت هم آمار مبتلایان به HPV در کشور را ۸ درصد اعلام کرده، شبیه آمار جهانی است. طبق آمار جهانی، ۹ تا ۱۳ درصد افراد در تمام جهان به ویروس HPV مبتلا هستند. ما تحقیق جداگانه‌ای در این زمینه انجام نداده‌ایم و تا وقتی هم تحقیق روی جمعیت بزرگی انجام شود، نمی‌شود درباره آمار ابتلا به این ویروس قضاوت کرد. اما همچنان می‌گویم که شدت افزایش آمار ابتلا به این ویروس نسبت به سال‌های قبل زیاد شده است.
آیا تزریق واکسن، راه مناسبی برای پیشگیری از ویروس HPV است و آیا تزریق واکسن برای مبتلا نشدن کافی است؟
ببینید بیش از ۴۰ نوع از ویروس HPV در انسان زگیل تناسلی ایجاد کند و واکسن‌های موجود مثل واکسن گارداسیل ۹ تمام سویه‌ها را پوشش نمی‌دهد و فقط ۹ نوع از ویروس‌ها را پوشش می‌دهد. درنتیجه همچنان رعایت خیلی از نکات بهداشتی برای مراقبت و محافظت نیاز است اما این ۹ نوع ویروس که گفتم، انواع شایعِ HPV هستند. پس تزریق واکسن تا حد زیادی می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به ویروس‌های شایع HPV موثر باشد و بهتر است که یک سری افراد حتما این واکسن را تزریق کنند. در کنار تزریق واکسن، همیشه تاکید روی این است که روابط جنسی متعادل، متعارف و حساب‌شده باشد. درضمن روش‌های پیشگیری و محافظت هم حتما باید مورد توجه قرار گیرد. جایی که احتمال آلودگی بالا است، محافظت‌ها باید حتما بیشتر باشد.
آیا زگیل تناسلی و تبخال تناسلی هر دو واکسن دارند؟
HSV یا همان ویروس تبخال تناسلی واکسن ندارد و فردی که مبتلا شده، دیگر مبتلا شده است. مگر این که سیستم ایمنی بدنش بتواند او را درمان کند. برای HPV یا زگیل تناسلی، چندین واکسن موجود است که یکی از آنها واکسن گارداسیل ۹ است که در سه دوز/نوبت تزریق می‌شود و بسیاری از سویه‌های ویروس HPV را پوشش می‌دهد و می‌تواند یک جور پیشگیری باشد.
واکسن HPV بهتر است در چه سنی تزریق شود؟
توصیه این است که در دخترها از ۹ سالگی به بعد تزریق شود. البته توصیه‌های متفاوتی وجود دارد. در بعضی توصیه‌ها گفته می‌شود از ۹ تا ۲۶ سالگی تزریق شود و در بعضی توصیه‌ها هم گفته می‌شود تا ۴۵ سالگی هم اگر فردی روابط جنسی دارد، این واکسن را استفاده کند. در آقایان هم توصیه این است که از ۱۲ سالگی تا ۲۶ سالگی تزریق شود.
گارداسیل فقط مختص خانم‌ها است؟
متاسفانه این تصور وجود دارد که واکسن گارداسیل فقط برای زنان ساخته شده است. در حالی که گارداسیل هم برای خانم‌ها است و هم برای آقایان و فقط مخصوص خانم‌ها نیست.
غیر از گارداسیل، چه نوع واکسن دیگری وجود دارد؟
واکسن دیگری هم هست با نام واکسن سرواریکس که دو نوع ویروس پرخطر ۱۶ و ۱۸ را پوشش می‌دهد و در پیشگیری از ابتلا به سرطان دهانه رحم هم خیلی موثر است. اما خوبی واکسن گارداسیل ۹ این است که از ۹ تیپ و نوع ویروس HPV ازجمله انواع ۶، ۱۱، ۱۶ و ۱۸ جلوگیری می‌کند. در مجامع علمی دنیا روی گارداسیل ۹ خیلی تاکید می‌شود و امیدوارم قشر نوجوان ما واکسینه شوند تا نسل آینده در امان باشند. ایران هم گارداسیل را ساخته و البته مقایسه گارداسیل ایرانی با نوع خارجی آن نیازمند مطالعه است و من هنوز چنین مطالعه‌ای ندارم و نمی‌توانم درباره اثربخشی نوع ایرانی به طور قطعی نظر بدهم اما آنچه در دنیا مورد تاکید است، فعلا همان واکسن گارداسیل ۹ است.
واکسن HPV هر چند سال یک بار باید تمدید شود یا یک بار تزریق کافی است؟
تزریق این واکسن تنها یک بار توصیه شده و استمرار آن نیاز نیست. فقط لازم است که در ۳ نوبت تزریق شود. البته واکسن پرهزینه‌ای هم هست و قیمتش نسبت به قبل بالاتر رفته است.
اگر فرد زگیل تناسلی بزند و بعد از آن واکسن HPV تزریق کند، آن واکسن اثربخشی دارد؟
اگر پروتکل ACOG (American College of Obstetricians and Gynecologists/ کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان) را به عنوان یک پروتکل مهم برای بررسی سرطان دهانه رحم در نظر بگیریم، اگر شما مبتلا هم شوید، چون ممکن است فقط به یک یا دو نوع از ویروس HPV مبتلا شده باشید، مسلّما تزریق واکسن دیگر روی آن دو نوع اثری ندارد. مثلا فردی که ویروس HPV نوع ۱۶ و نوع ۱۸ را گرفته، تزریق واکسن سرواریکس دیگر روی او اثری ندارد. اما از آنجا که هرکس در اکثر موارد فقط به یک نوع از این ویروس مبتلا می‌شود و در کشور ما هم بیشتر انواع کم‌خطر(Low Risk) مشاهده می‌شود، بنابراین واکسن گارداسیل بسیار موثر است. البته این بررسی تحقیقی نیست و میدانی است. مثلا ممکن است فرد نوع ۱۶ را گرفته و در آینده روابط جنسی هم داشته باشد و اگر واکسن گارداسیل را تزریق کند، حداقل نوع ۱۸ و انواع دیگر را نمی‌گیرد.
کدام افراد باید تست و آزمایش انجام بدهند تا از سلامت یا آلوده‌شدن خود به ویروس HPV مطمئن شوند؟
ببینید توصیه ACOG یا همان کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان این است که حتی اگر واکسن زدید و در درجه بالاتر حتی اگر رحم‌تان برداشته شد، باز هم تست و غربالگری با روش‌هایی مثل پاپ اسمیر و HPV را سالی یک بار انجام دهید. البته دستورش فرق می‌کند. توصیه رسمی ACOG این است که زنان زیر ۲۱ سال فعلا نیاز به غربالگری ندارند. قبلا می‌گفتند هرکس یک سال بعد از شروع روابط جنسیش باید غربالگری پاپ اسمیر را انجام دهد. الان می‌گویند کمتر از ۲۱ سالگی نیاز نیست اما از ۲۱ تا ۲۹ سالگی هر ۳ سال حتما باید پاپ اسمیر انجام شود و توصیه‌شان این است که از ۲۵ تا ۲۹ سالگی پاپ اسمیر همراه با HPV باشد.
برای خانم‌های ۳۰ تا ۶۵ سال هم توصیه این است که یکی از این ۳ راه را انتخاب کنند و انجام دهند؛ یا هر ۳ سال تست پاپ اسمیر بدهند، یا هر ۵ سال تست HPV بدهند، یا تست HPV همراه پاپ اسمیر را انجام دهند. البته توصیه ما انجام هردوی این تست‌ها در این سنین است. با توجه به چیزی که در مراکز مشاهده می‌کنیم، این غربالگری سالانه شاید هزینه‌ای را برای بیمار ایجاد کند ولی بهتر است که سالانه حتما انجام شود.
برای زنانی که به سن یائسگی رسیده‌اند و همچنین زنانی که در دسته سالمندان قرار می‌گیرند، چه توصیه‌ای وجود دارد؟
ACOG در مورد خانم‌های ۶۵ سال به بالا توصیه می‌کند که اگر ۱۰ سال قبلش هیچ تست مثبتی نداشتند، - HPV یا تست همزمان HPV و پاپ اسمیر -، می‌توانند بعد از ۶۵ سالگی غربالگری‌های عادی را قطع کنند اما اگر ۱۰ سال قبل از ۶۵ سالگی یعنی در فاصله ۵۵ تا ۶۵ سالگی تست مثبتی داشته، غربالگری‌ها و تست‌ها حتما باید ادامه پیدا کند. چون این سنین زمانی است که اتفاقا خطرات بیشتر است. چون سیستم‌های بدن استعداد بیشتری برای ابتلا به سرطان دارد. این یک توافق علمی و آکادمیک است. آن چیزی هم که در کشور داریم می‌بینیم و به دلیل شیوعی که دارد پیدا می‌کند، بهتر است خانم‌هایی که روابط جنسی دارند، سالانه پاپ اسمیر و حداقل هر ۳ سال پاپ اسمیر همراه با HPV بدهند. اما افرادی که تست‌شان مثبت می‌شود، یا پاپ اسمیر و HPV آنها مشکوک تشخیص داده می‌شود، باید بر اساس یک پروتکل مهم‌تر پیش بروند. یعنی اگر کسی تست پاپ اسمیر مشکوک دارد، باید هر ۶ ماه برای این تست اقدام کند. یا اگر کسی با HPV مثبت دارد، حتما باید پولکوسکوپی شود.
پولکوسکوپی چیست؟
پولکوسکوپی روشی است که متخصص زنان، دهانه رحم را معاینه می‌کند و اگر ضایعه‌ای ببیند، نمونه برمی‌دارد و اگر نبیند، از طریق یک سری موادی که به ناحیه داخل رحم می‌زنند، نواحی مشکوک به سرطان دهانه رحم را پیدا می‌کنند، از آن نمونه‌برداری و اصطلاحا بیوپسی (Biopsie) می‌کنند و نمونه‌ها در آزمایشگاه بررسی می‌شود و اگر نتیجه مثبت باشد، درمان جدی‌تر شروع می‌شود.
پس اگر ویروس HPV هنوز به سرطان تبدیل نشده باشد، درمان دارد؟ اگر به سرطان تبدیل شود چطور؟
خوشبختانه ما الان در کشور انجمن علمی سرطان‌های زنان ایران و انجمن پولکوسکوپی و سرویکس (دهانه رحم) را داریم که انجمنی مستقل است که انجمن‌های خیلی قوی هستند و بسیار خوب دارند عمل می‌کنند. زگیل تناسلی الان به روش‌های مختلفی مثل سوزاندن، کرایو (فریز درمانی)، لیزردرمانی، برش زگیل با تیغ جراحی و روش‌های جدیدتر درمان مثل تزریق اینترفرون درمان می‌شود. اما وقتی از مرحله HPV رد بشود و به سرطان تبدیل بشود، دیگر بستگی به نوع و مرحله تومور، درمان خاصی برای آن در نظر گرفته می‌شود. بعضی از تومورها با برداشتن در همان مراحل اولیه درمان می‌شوند، اما درباره بعضی از تومورها نیاز است که اقدامات بیشتری انجام شود. مثل شیمی‌درمانی و رادیوتراپی. اگر هم دیر به پزشک مراجعه شود، سرطان‌های مرتبط با ویروس HPV می‌تواند منجر به مرگ فرد شود.
چرا واکسن HPV وارد برنامه واکسیناسیون کشوری نمی‌شود؟
HPV یکی از بیماری‌هایی است که تازه در ۱۰ سال اخیر خود را خیلی نشان داده و نمود خارجی‌اش برای مردم بیشتر شده است. سطح فرهنگی و بهداشتی مردم هم طی سال‌های اخیر بالاتر رفته است. البته کشور ما در ساخت واکسن پیشرفته است و در این زمینه حرف برای گفتن دارد. اگر مراکزی مثل انستیتو پاستور بیایند واکسن HPV را هم تولید انبوه کنند و با قیمت مناسب به مردم برسانند، حتی اگر در برنامه واکسیناسیون کشوری قرار نگیرد، با یک اطلاع‌رسانی خوب و کافی به دلیل ارتقای سطح فرهنگ مردم، خود مردم از این واکسن استقبال خواهند کرد. و اصلا نیازی نیست که این واکسن حتما در مراکز بهداشت تزریق شود.