همشهری آنلاین: کودکی که به‌تازگی عضوی از یک خانواده شده و کانون تمام توجهات در خانواده است، وقتی به سن رویش دندان می‌رسد، والدین با مشاهده اولین علائم بی‌قراری – که خبر از رویش دندان فرزندشان می‌دهد- وارد دوره جدیدی از زندگی می‌شوند، دوره‌ای که نیاز به مراقبت‌ها و توجهات خاص نسبت به فرزندشان دارد.
فصل جوانه زدن
قدمات دندان درآوردن، در رحم مادر آغاز می‌شود. هنگامی که مادر باردار است، جوانه دندان‌ها در کودک شکل می‌گیرد که شالوده دندان‌های اولیه کودک (دندان‌های شیری) است. این جوانه‌ها به‌تدریج از زیر سطح لثه کودک بیرون می‌آیند. برخی مادران از رویش دیرهنگام دندان‌های کودک‌شان نگران می‌شوند و با مقایسه زمان دندان درآوردن کودک‌شان با سایر کودکان، تصور می‌کنند این مسئله به دلیل ضعف یا حتی بیماری است.
این در حالی است که رویش اولین دندان به‌طور طبیعی از سن ۹-۶ ماهگی آغاز شده و این زمان ممکن است متغیر بوده و حتی تا یک‌سالگی به تأخیر بیفتد. از علائم عمومی شروع رویش دندانی، بردن اجسام به داخل دهان، افزایش میزان بزاق، کاهش اشتها و بالا رفتن دمای بدن است. معمولاً هنگامی که کودک شش‌ماهه است، اولین دندان‌های شیری در دهان او ظاهر می‌شود. رویش بقیه این دندان‌ها تا پایان دو یا سه سالگی طول می‌کشد. تعداد دندان‌های شیری در هر فک ۱۰ عدد و در تمامی دهان ۲۰ عدد است.
گاهی به‌ندرت امکان نبودن یک یا چند دندان شیری وجود دارد که در این موارد لازم است با دندان‌پزشک مشورت شود. رویش دندان اغلب در دخترها، سریع‌تر از پسران رخ می‌دهد. رویش دندان‌های شیری، با آشکار شدن دندان‌های قدامی در فک پایین (جز در موارد محدودی که رویش دندان‌های قدامی در فک بالا زودتر اتفاق می‌افتد) آغاز می‌شود. اگر تا پایان یک‌سالگی اثری از رویش دندان‌ها وجود نداشته باشد، باید وضعیت دندان‌ها توسط تصویر رادر یوگرافی بررسی شود.
مرواریدهای شیری
جویدن مواد غذایی تا سن شش‌سالگی بر عهده دندان‌های شیری است. در این سن، دندان‌های دائمی شروع به روییدن کرده، به‌تدریج جانشین آنها می‌شوند، به‌گونه‌ای که در سنین ۱۲ تا ۱۳ سالگی دیگر اثری از دندان‌های شیری نمی‌ماند و تمامی دندان‌ها دائمی هستند. در بعضی موارد، دندان‌های کودک حین تولد یا مدت کوتاهی پس از تولد در دهان ظاهر می‌شوند، این دندان‌ها که دندان‌های زایشی (natal) نامیده می‌شوند، معمولاً جزئی از دندان‌های شیری کودک بوده و حتی در صورت ایجاد زخم‌های سفیدرنگ در پشت زبان کودک یا آزردن سینه مادر هنگام شیردهی، بهترین درمان آن، همیشه خارج کردن این دندان‌ها نیست. درصورتی که دندان مذکور، شیری نبوده و به‌عنوان دندان‌های اضافی تشخیص داده شده باشد، روش درمان شامل خارج کردن دندان است.
پیشگیری بهتر از درمان
بالا بردن سطح آگاهی والدین برای رعایت بهداشت دهان کودکان و حفظ و نگهداری دندان‌های شیری آنها تا زمان افتادن، موجب می‌شود که بار بیماری‌های دندانی در بزرگ‌سالی به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کند.
پوسیدگی دندان ازجمله مشکلاتی است که اگرچه با مراقبت‌های ویژه قابل‌پیشگیری است، اما یکی از مهم‌ترین بیماری‌ها در کودکان و نوجوانان به شمار می‌رود. برای مراجعه به دندان‌پزشک نباید منتظر درد یا تغییر رنگ دندان بود. بهترین زمان مراجعه به دندان‌پزشک، شش ماه پس از رویش اولین دندان شیری است که هم بتوان از مشاوره دندان‌پزشک استفاده کرد و هم اینکه طی مراجعات منظم، کودک به‌تدریج با فضای مطب آشنا شود.
عوامل پوسیدگی
عواملی که سبب وارد آمدن آسیب به دندان‌های شیری می‌شوند تنها به عوامل پس از رویش دندان محدود نمی‌شوند، بلکه می‌توانند در اثر عواملی باشند که قبل از رویش دندان و طی شکل‌گیری آنها رخ داده‌اند. عواملی چون استفاده از برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مثل تتراسایکلین یا تب‌های شدید می‌توانند قبل از رویش دندان‌ها و شکل‌گیری کامل آنها، روی دندان‌ها اثر گذاشته و آنها را برابر عوامل محیطی به‌خصوص پوسیدگی ضعیف کنند، بنابراین والدین باید از همان ابتدا مراقبت‌های خاص را برای پیشگیری از پوسیدگی‌های احتمالی بعدی مدنظر داشته باشند.
بیشتر پوسیدگی‌ها در دندان‌های شیری پس از ظاهر شدن دندان‌ها در دهان رخ می‌دهند. به دلیل اینکه شب‌ها و حین خواب، میزان ترشح بزاق کاهش پیدا می‌کند، کودکانی که عادت به خوردن شیر هنگام خواب دارند، بسیار مستعد به پوسیدگی زودرس دندان‌ها به‌خصوص دندان‌های قدامی فک بالا هستند.
پیشگیری بهتر از درمان
والدین این کودکان باید به روش‌های مختلف مانع از بروز این نوع پوسیدگی‌ها و پیشرفت آنها شوند. بهترین اقدام در این رابطه، دادن آب آشامیدنی به کودک پس از هر بار شیر خوردن است. این عمل باعث می‌شود سطوح دندانی از مواد قندی و چسبناک پاک شود. والدین کودکانی که فرزندشان تمایلی به نوشیدن آب نشان نمی‌دهند، می‌توانند توسط یک پارچه نرم یا گاز خیس، پس از خوردن شیر به‌آرامی سطوح دندانی آنها را تمیز کنند.
بهتر است یک برنامه منظم برای مسواک زدن کودک طراحی شود. باید توجه داشت، کودکان تا ۶ سالگی در مسواک زدن و تا ۱۰ سالگی در استفاده از نخ دندان مهارت کافی ندارند و والدین باید به آنها کمک کنند.
یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت دندان‌های شیری که شاید کمترین توجه به آن شده است، نقش آنها در زیبایی کودکان است. پوسیدگی دندان‌های شیری یا تیره شدن آنها توسط داروهای مختلف (مثلاً قطره آهن) تأثیر نامطلوبی در زیبایی کودکان می‌گذارد و به دنبال آن کودک از ظاهر خود خجالت می‌کشد و اعتمادبه‌نفس خود را از دست خواهد داد.
دردسرهای جانبی
کودکانی که به علت دندان‌دردهای مداوم، پوسیدگی‌های شدید و از بین رفتن بافت سالم دندان‌های شیری، قادر به تغذیه مناسب نیستند، به مشکلات جسمی، اختلالات رشد و گاهی سوءتغذیه دچار می‌شوند. داشتن دندان‌های شیری سالم، به کودکان این توانایی را می‌دهد که در یکی از بااهمیت‌ترین مراحل رشد، تغذیه‌ای مناسب و کافی داشته باشند. کودکانی که به دلیل پوسیدگی دندان‌های شیری خود، خصوصاً دندان‌های جلویی خود را از دست می‌دهند، قادر نیستند به‌خوبی صحبت کنند و هنگام حرف زدن دچار اشکال خواهند شد.
شیری‌ها هم مهم هستند
متأسفانه بسیاری از پدرها و مادرها فکر می‌کنند که زود خراب شدن دندان‌های شیری و کشیدن آنها مهم نیست، چرا که دندان‌های دائمی به جای آنها خواهند رویید. به این ترتیب با عدم مراقبت کافی باعث پوسیدگی زودرس و از دست رفتن آنها می‌شوند که نتیجه آن رویش نابه‌جا یا عدم رویش دندان‌های دائمی زیرین است.
در شش‌سالگی اولین دندان دائمی رویش می‌کند و تا سن ۱۲ تا ۱۳ سالگی نباید بعضی دندان‌های شیری را کشید طوری که دندان‌هایی همچون آسیاب و نیش شیری نباید قبل از سن ۱۳ سالگی کشیده شوند، زیرا ممکن است دندان‌های دیگر، جای خالی دندان کشیده شده را پر کرده و ترتیب و زیبایی دندان‌ها را از بین ببرند و حتی در آینده هم مشکلات بعدی را برای دندان‌ها ایجاد کنند.
از آنجا که دندان‌های شیری هنگام افتادن ریشه‌ای ندارند، تصور می‌شود که دندان‌های شیری اصولاً بدون ریشه بوده‌اند، درصورتی‌که اگر رادیوگرافی از دندان‌های یک کودک ۳-۲ ساله تهیه کنیم، می‌بینیم که این دندان‌ها دارای ریشه‌های بلندی هستند که در حقیقت با بزرگ شدن کودک و رشد جوانه‌های دائمی ریشه‌های دندان شیری کوتاه و کوتاه‌تر شده به‌صورتی که تمام ریشه دندان شیری تحلیل می‌رود و در این زمان است که دندان شیری لق شده و می‌افتد.
دندان‌های شیری سفیدتر از دندان‌های دائمی هستند و علت اختلاف رنگ دندان‌های شیری و دائمی در میزان مواد معدنی، آلی و آب موجود در آنها است.
محکم مثل سنگ
یکی از عواملی که باعث افزایش استحکام مینای دندان و مقاومت در برابر پوسیدگی می‌شود، فلوراید است. فلوراید در استخوان‌ها و دندان‌های در حال رشد کودکان تجمع می‌کند و به سفت شدن مینای دندان‌ها قبل از پیدایش آنها کمک می‌کند و اگر این ماده از یک حدی بیشتر شود، برعکس عمل می‌کند و دندان‌ها را دچار خلل و بدرنگی می‌کند. فلوراید به میزان بسیار کم برای سلامتی و رشد بدن موردنیاز بوده و در بسیاری از غذاهای معمول نظیر ماهی موجود است، اما منبع عمده فلوراید، آب مصرفی است. کودکان ساکن مناطقی که میزان فلوراید آنها اندک است، باید از دندان‌پزشک خود برای استفاده از مکمل‌های فلوراید که به‌صورت دهان‌شویه، قرص، قطره یا خمیردندان موجود هستند، مشاوره بگیرند.
والدین تا سنین پنج الی شش‌سالگی کودکان نباید از خمیردندان‌های حاوی فلوراید استفاده کنند، چون ممکن است خمیردندان توسط کودک خورده شود و موجب عوارضی همچون ایجاد لکه‌های سفید روی دندان‌ها شود. باید توجه داشت، پس از رویش دندان‌های شیری جهت فلوراید درمانی که باعث جلوگیری از پوسیدگی دندان‌های کودک شما می‌شود، با دندان‌پزشک خود در تماس باشید. معمولاً درمان فلورایدتراپی از دوسالگی، برای کودکان بدون هیچ‌گونه پوسیدگی هر شش ماه یک‌بار و برای کودکان با یک یا چند پوسیدگی هر سه ماه یک‌بار انجام می‌شود و این درمان تا سن مدرسه که دهان‌شویه به کودکان ارائه می‌شود، ادامه پیدا می‌کند.
نجات دندان‌های مرده
کنترل و درمان ترومای دندانی (تروما به معنی آسیبی است که بر اثر وارد شدن ضربه به ناحیه‌های مختلف بدن وارد می‌شود.) یکی از مباحث اساسی علم دندان‌پزشکی است. میزان بروز صدمات دندانی با توجه به زندگی ماشینی و توسعه اجتماعی روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
تصادفات رانندگی، حوادث حین حرکات ورزشی و برخوردهای منجر به صدمه خوردن دانش آموزان در مدارس، نزاع‌ها و دعواها و اعمال خشونت‌آمیز از مهم‌ترین عوامل ایجاد این‌گونه صدمات هستند. آسیب ناشی از ضربه به دندان، موجب انتقال حاد انرژی به داخل دندان و بافت‌های نگه‌دارنده آن می‌شود که ممکن است سبب ایجاد تحرک، شکستگی تاج، شکستگی ریشه، جابه‌جایی، لق شدن یا گاهی افتادن کامل دندان شود.
افتادن دندان یکی از شدیدترین صدماتی است که ممکن است طی بازی یا ورزش رخ دهد. هنگام بروز این حادثه، شانس موفقیت درمان تا حد زیادی به دانش، مهارت و واکنش به‌موقع اطرافیان در برخورد با این مشکل بستگی دارد. درصورتی که دندان افتاده دائمی باشد، امکان جایگزینی مجدد آن وجود دارد.
هرچه شرایط انتقال دندان بهتر باشد، شانس موفقیت درمان بیشتر و بهتر خواهد بود. مهم‌ترین نکاتی که در این زمینه وجود دارد، محل نگهداری و مدت‌زمان بیرون بودن دندان در خارج از دهان است. در وهله اول باید سعی کرد دندان را در دهان و در محل قبلی خود قرار داد. برای این کار می‌توان دندان را از ناحیه تاج در دست گرفت و با آب سرد شست‌وشو داد و در محل خود جاگذاری و با قرار دادن یک گاز یا دستمال بین دندان‌ها به مراکز درمانی مراجعه کرد.
اگر امکان جایگزینی دندان در حفره خودش مقدور نباشد، باید دندان را در محیط مرطوب نگهداری و سریعاً و در عرض مدت ۶۰ دقیقه به دندان‌پزشک مراجعه کرد. زمان کاشت مجدد دندان بسیار حیاتی است و باید در محیط مرطوب نگهداری شود. بهترین محیط نگهداری دندان، شیر است. دندان باید با حداقل دست‌کاری، شست‌وشو و در یک ظرف شیر قرار داده شده و سریعاً به مراکز درمانی مراجعه شود.
از خشک کردن دندان و قرار دادن آن در دستمال به‌طور جدی پرهیز کنید. برای این منظور، بهترین مراکز جهت مراجعه، دانشکده‌های دندان‌پزشکی و کلینیک‌های تخصصی است که متخصصان اطفال (در خصوص دندان‌های شیری) و متخصصان درمان ریشه (در مورد دندان‌های دائمی) دارند.
با توجه به سن دندان و میزان آسیب، درمان‌های مختلفی توصیه می‌شود. ممکن است فقط تاج پر شود، درمان ریشه نیاز باشد یا دندان‌ها با سیم به یکدیگر متصل (ایمپلنت) شوند یا ممکن است فقط پیگیری و چکاپ لازم باشد. مراجعه زودهنگام و تشخیص پزشک متخصص از عوامل جلوگیری از بروز آسیب‌های ناشی از ترومای دندانی به شمار می‌رود.