همشهری آنلاین: بزرگ‌ترین مجموعه ایستگاه‌های اندازه‌گیری آلودگی هوای کشور در اختیار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران است. این شرکت وابسته به شهرداری تهران هم‌اکنون ۲۲ ایستگاه فعال در سطح تهران دارد که دوبرابر ایستگاه‌های فعال سازمان حفاظت محیط‌زیست در این شهر است. در هیچ‌یک از دیگر شهرهای کشور نیز این تعداد ایستگاه در اختیار نهاد و سازمانی نیست. این گزارش نگاهی به این ایستگاه‌ها و موضوعات مربوط به آنها دارد.
ایستگاه ۲۳ ساله
کار ساخت ایستگاه‌های اندازه‌گیری کیفیت هوای تهران از سال ۷۳ یعنی یک سال پس از آغاز به‌کار شرکت آغاز شد. قدیمی‌ترین ایستگاه در این سال در تقاطع خیابان‌های فاطمی و ولیعصر تاسیس شد. ایستگاه دیگر نیز در سال ۷۶ در سبزه‌میدان بازار تهران ایجاد شد و سومین ایستگاه سال ۷۹ در میدان نوبنیاد راه‌اندازی شد. از این ۳ ایستگاه هم‌اکنون تنها ایستگاه اقدسیه به‌عنوان قدیمی‌ترین ایستگاه اندازه‌گیری آلودگی هوای تهران باقی مانده و سایر ایستگاه‌ها در روند نوسازی به نقاط دیگر منتقل شده‌اند. بدین‌ترتیب هم‌اکنون قدیمی‌ترین ایستگاه اندازه‌گیری آلاینده‌های هوای تهران ۲۳ سال قدمت دارد.
جانمایی
در جانمایی ایستگاه‌ها به عنصر ترددهای شهری توجه بالایی شده به‌طوری که برخی ایستگاه‌ها در معابر ترافیکی و برخی دیگر در فاصله‌ای قابل‌قبول از معابر پرتردد قرار گرفته‌اند تا وقتی میانگین شاخص کیفیت هوا اعلام می‌شود، عدد صحیح و قابل استنادی به‌دست بیاید. مورد دیگر اینکه جریان میدان باد شدید طبیعی و مصنوعی یا قرارگرفتن در معرض آلاینده‌های زیاد می‌تواند شاخص ایستگاه را با مشکل مواجه کند. بنابراین باید جانمایی صحیحی با استفاده از مدل‌های ریاضی و محاسباتی انجام شود که این امر دقت شاخص اعلامی را بالا می‌برد.
زمان اعلام شاخص
هر ایستگاه به‌طور معمول ساعت به ساعت غلظتی را از ۶ آلاینده مهم تهران ثبت می‌کند. این اعداد به شرکت کنترل کیفیت هوا فرستاده می‌شود تا داده‌ها توسط کارشناسان و سامانه‌های تحلیلی بررسی و راستی‌آزمایی شوند. پس از آن این شاخص به ۲ شکل به مخاطبان ارائه می‌شود. نخست ساعتی که میانگینی از ۳ ساعت اخیر است و به‌عنوان شاخص آنلاین ذرات معلق شناخته می‌شود. شکل دوم نیز شاخص روزانه است که هر روز ساعت ۱۱ اعلام می‌شود و حاصل جمع ۲۴ ساعت اندازه‌گیری شاخص‌ها در همه ایستگاه‌هاست. این عدد دوم از آن نظر مهم است که به‌عنوان شاخص روزانه، آرشیو می‌شود و در گزارش‌های ماهانه، فصلی و سالانه به آن استناد می‌شود.
نحوه انتشار
شهروندان تهرانی از ۳ مسیر می‌توانند شاخص‌های ثبت‌شده موثق در ایستگاه‌های شهر را متوجه شوند. یکی مراجعه به پرتال اینترنتی شرکت به نشانی air.tehran.ir است که در بخش سامانه برخط کیفیت هوا اطلاعات ثبت‌شده در ۲۲ ایستگاه را ارائه می‌دهد. همچنین نرم‌افزار موبایلی «کیفیت هوای تهران» اطلاعات برخط ایستگاه‌ها را منتشر می‌کند که در ۲ نسخه اندروید و آی او اس در دسترس است و فایل نصبی آن علاوه بر سایت شرکت در بیشتر فروشگاه‌های مجازی ارائه نرم‌افزار در دسترس است. راه سوم برای دستیابی به شاخص روزانه نیز استفاده از تابلوهای اطلاع‌رسانی شرکت است که در شهر تعبیه شده‌اند.
آلاینده‌های ۶ گانه
در ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوای تهران همواره ۶ آلاینده هوا اندازه‌گیری می‌شوند. ازن آلاینده تابستانی شهر است که به‌صورت ثانویه ایجاد می‌شود و در روزهای بسیار گرم سال، بر اثر تابش خورشید بر آلاینده‌های موجود تشکیل می‌شود. آلاینده دیگر دی‌اکسید نیتروژن حاصل احتراق سوخت‌های فسیلی است که در تهران بیش از هر چیز از منابع متحرک تولید می‌شود. آلاینده دیگر دی‌اکسید گوگرد است که بیش از هرچیز حاصل سوخت مازوت و گازوییل پرگوگرد است و سهم نیروگاه‌های تولید برق طبق برآوردها در آن ۸۵ درصد است. گاز خفه‌کننده منواکسیدکربن از دیگر آلاینده‌های تهران است که بر اثر سوختن ناقص کربن به‌وجود می‌آید و این هم از منابع متحرک سرچشمه می‌گیرد. اما ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون تهران بیش از همه مربوط به کانون‌های تولید ریزگردی است که از رودها و تالاب‌های خشک شده جنوبی با جریان باد همراه می‌شوند. آخرین آلاینده نیز ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است که مهم‌ترین آلاینده تهران است و حاصل تردد میلیونی وسایل نقلیه است.