آشنایی با مهمترین سامانه‌های موشکی و پدافند هوایی ایران

به گزارش همشهری آنلاین،  به طور کلی تقسیم بندی مرسوم برای این سامانه‌ها بر اساس برد و ارتفاع قابل تأثیر به انجام رسیده که شامل کوتاه برد، میانبرد، دوربرد و بعضاً رده سامانه‌های پدافند هوایی راهبردی(استراتژیک) می‌شود. سامانه های پدافند هوایی ایران در ذیل بررسی شده است:

سامانه موشکی باور ۳۷۳

سامانه باور ۳۷۳ از چند بخش اصلی شامل؛ مرکز فرماندهی و کنترل آتش، رادار ردگیر اهداف، رادار کشف و شناسایی اهداف و پرتابگرها تشکیل شده است. سیستم موشکی باور ۳۷۳ یک سیستم موشکی پدافند هوایی از نوع دور بُردِ سطح‌به‌هوا و خودکششی می‌باشد.  

 موشک‌های صیاد ۲، ۳ و ۴  موشک‌های مورد استفاده در این سامانه هستند و می‌توانند اهداف مشخص شده را در ارتفاع ۳۲ کیلومتری و برد ۳۰۶ کیلومتری منهدم کنند.  

رادار بهینه شده این سامانه می‌تواند همزمان ۳۰۰ هدف را در فاصله بیش از ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده و برد رادار ردگیری این سامانه به ۴۰۵ کیلومتر ارتقاء یافته است. همچنین، برد رادار درگیری این سامانه نیز به ۴۰۰ کیلومتر ارتقاء پیدا کرده است.  

مزیت سامانه باور ۳۷۳ نسبت به نمونه‌های خارجی خود این است که قادر به رهگیری ۱۰۰ هدف در برد ۴۰۵ کیلومتری است. در حالی که S۳۰۰ تنها قادر به رهگیری ۱۲ هدف در برد کم‌تر از ۲۰۰ کیلومتر بوده و سامانه S۴۰۰ نیز قادر به رهگیری ۳۶ هدف است.

دیگر ویژگی این سامانه قدرت هدف‌گیری ۹ هدف به طور همزمان است. اما، S۳۰۰ و PATRIOT به ترتیب قادر به هدف‌گیری ۶ و یک هدف هستند.  

نکته دیگر در توانایی این سامانه که می‌توان ذکر کرد این است که این سیستم می‌تواند با انواع موشک‌های کروز و بالگردها نیز به طور موثر مقابله کند. این سامانه همچنین قادر است تا در محیط‌های آلوده به مواد شیمیایی، تشعشات رادیواکتیو و محیط‌های آلوده به مواد میکروبی فعالیت کند.

دیگر قابلیت سامانه ارتقاءیافته باور ۳۷۳ توانایی اتصال به شبکه، دریافت اطلاعات و پرداخت اطلاعات در شبکه است.   باور ۳۷۳ اولین سیستم دفاع موشکی با برد بلند است که در ایران ساخته می‌شود. موشک مورد استفاده در این سامانه از نوع صیاد ۴ می‌باشد که مجهز به یک سیستم مانورپذیری پیشرفته است. همه اجزاء سیستم باور- ۳۷۳ بر خودروهای ظفر و ذوالجناح سوار می‌شوند و متحرک هستند. طرح اولیه این سامانه، از سیستم دفاع موشکی اس ۳۰۰ نمونه‌برداری شده‌است.  سیستم موشکی باور ۳۷۳ از فاصله ۴۵۰ کیلومتری هدف را شناسایی و از ۲۵۰ کیلومتری رهگیری می‌نماید و توانایی هدف‌گیری از فاصله ۲۰۰ کیلومتری، تا ارتفاع ۲۷ کیلومتر را دارا می‌باشد.

سامانه‌های موشکی رعد، سوم خرداد، ۹ دی و طبس

• سامانه پدافندی سوم خرداد یکی از سامانه‌های دفاع موشکی بومی محصول مرکز تحقیقات پدافند راداری سپاه پاسداران است.  این سامانه توانایی هدف قرار دادن هواپیماهای جنگنده، بمب‌افکن و موشک‌های کروز را دارد. سامانه موشکی سوم خرداد برای نخستین بار اردیبهشت‌ماه سال ۹۳ در جریان بازدید فرمانده معظم کل قوا از نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد. نمونه اولیه این سامانه پدافندی شباهت زیادی به سامانه موشکی بوک‌ام ۲ و نمونه ارتقا یافته آن شبیه به سامانه موشکی بوک‌ام ۳ ارتش روسیه است. این سامانه که امکان رهگیری ۴ هدف و شلیک هم‌زمان ۸ موشک را نیز دارد. در مدل اولیه این سامانه پدافندی از موشک‌های نمونه اولیه این سامانه پدافندی از موشک‌های پدافندی طائر ۲ که بهینه‌سازی شده موشک‌های ارتفاع متوسط سام روسی است، استفاده شده بود. در مدل ارتقا یافته این سامانه از موشک صیاد که نسبت به موشک‌های زمین‌پایه طائر از برد بیشتر و دقت فزاینده‌ای برخوردار است، استفاده شده است. مدل اولیه این سامانه توان درگیری با اهدافی تا ارتفاع ۲۵ کیلومتری و برد ۵۰ کیلومتری را دارد و در مدل ارتقا یافته توان درگیری تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری و برد ۷۰ کیلومتری را دارد. سیستم راداری قوی این سامانه پدافندی با قابلیت جهش فرکانسی بالا ضمن رصد بخش وسیعی از شعاع خود توانایی مقابله با سامانه‌های جنگ‌ الکترونیکی دشمن را دارد.   سامانه پدافندی سوم خرداد یک سامانه مستقل محسوب می‌شود که تمامی سامانه‌های راداری، سامانه هدایت‌گر موشکی، موشک‌های زمین‌پایه بر روی شاسی خودروهای پرتابگر نصب‌شده و این سامانه درمجموع به‌طور مستقل فرآیند شناسایی، ره‌گیری، تعقیب و درگیری با اهداف را تا لحظه انهدام انجام می‌دهد و درواقع به‌صورت «شلیک کن فراموش کن» عمل می‌کند. سامانه پدافندی سوم خرداد روز پنجشنبه ۳۰ خرداد توانست یک فروند پهپاد جاسوسی آمریکایی گلوبال هاوک RQ-۴ را در دریای عمان سرنگون کند.

• سامانه پدافند موشکی ۹ دی جدیدترین دستاورد نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که در ارتقای بازدارندگی کشورمان نقش مهمی دارد.  با توجه به ابعاد و شکل این سامانه می‌توان آن را از خانواده سامانه سوم خرداد دانست که سامانه‌های رعد و طبس نیز در این پلتفرم ساخته و رونمایی شده بودند.  سامانه میان‌بُرد ۹ دی از ترکیب موشک‌های ۹ دی و پرتابگر سامانه سوم خرداد ساخته شده است. طبق اعلام مسئولان هوافضای سپاه این سامانه وظیفه نابودکردن اهدافی همچون انواع جنگنده، بالگرد، پهپاد، موشک کروز و بمب‌های سقوط آزاد را برعهده دارد.  آنچه در این سامانه اهمیت دارد، استفاده از موشک‌های جدیدی با نام ۹ دی است که نخستین بار در نمایشگاه دستاوردهای ۴۰ساله انقلاب اسلامی در حوزه دفاعی به نمایش درآمد. این موشک را می‌توان نمونه مشابه موشک‌های طائر دانست، چراکه بال ذوزنقه‌ای در قسمت میانی به سمت عقب بدنه و بالک‌های کنترلی نصب شده در انتهای بدنه از ویژگی‌های موشک‌های طائر است. ولی یک تفاوت نیز وجود داشت و آن هم ابعاد کوچک‌تر نسبت به موشک‌های طائر بود.  سامانه تاکتیکی ۹ دی ویژگی‌های تاکتیکی بسیاری دارد؛ یکی از ویژگی‌ها وجود یک جستجوگر الکترواپتیکی از نوع تصویرساز حرارتی بر روی هر خودروی حامل این سامانه است. هر آتشبار این سامانه از یک خودروی حامل موشک و رادار (تلار) تشکیل شده است که در مجموع دو خودرو را شامل می‌شود.  با قرارگیری موشک‌ها در پرتابگرهای جعبه‌ای به صورت بلوک‌های چند تایی امکان تخلیه جعبه پرتابگر خالی شده و نصب موارد جدید را ساده‌تر می‌کند که مزیت آن بازگشت سریع پرتابگر سامانه ۹ دی به وضعیت عملیاتی است. قابلیت درگیری همزمان با چند هدف نیز دیگر ویژگی این سامانه عنوان شده است.  

• سامانه طبس یکی از دستاوردهای پدافند هوایی است که به صورت کاملا بومی در صنایع دفاعی کشورمان تولید شده است.  سامانه پدافند موشکی طبس یکی از سامانه‌های پدافندی کشورمان است که در جهاد خودکفایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ساخته شد. این سامانه به همراه دیگر سامانه‌های موشکی و پدافندی در بازدید فرمانده کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران روز ۲۱ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ به نمایش درآمد. این سامانه را می‌توان برادر سامانه مشهور سوم خرداد و رعد دانست که ویژگی‌های مشابهی با آن‌ها دارد. اما کارشناسان معتقد هستند که طبس برای انهدام اهدافش از موشک‌های ارزان‌تری استفاده می‌کند.  طبس از موشک‌های طائر ۲ C استفاده می‌کند، برد این موشک‌ها در محدوده ۷۵ تا ۹۰ کیلومتری اعلام شده است که می‌توانند تا ارتفاع ۲۵ کیلومتری اهداف متجاوز را منهدم کنند. رادار این سامانه پدافندی نیز از انواع آرایه فازی است که بیش از یک هزار و ۷۰۰ المان بهره می‌برد. البته مهم‌ترین ویژگی سامانه طبس را باید مقاومت در برابر جنگ الکترونیک دشمن عنوان کرد.  این سامانه پدافندی ویژگی‌های متعددی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از قابلیت دریافت اطلاعات اهداف و نحوه مقابله با آن‌ها تحت شبکه فرماندهی، انجام عملیات‌های پایش آسمان کشور با هزیه کم، توان کشف اهداف از فاصله ۱۲۰ کیلومتری و توانایی مقابله با جمینگ‌های نویزی، فریب و اخلال. مقابله با هواپیماهای تاکتیکی و استراتژیک، مقابله با بالگردها، مقابله با پهپادها و قابلیت کار در شرایط جنگ الکترونیکی ازجمله مأموریت‌های طبس است.  

سامانه پدافندهوایی ۱۵ خرداد

 سامانه ۱۵ خرداد می تواند به صورت همزمان با ۶ هدف پرنده درگیر شود و آنها را منهدم کند.   «۱۵ خرداد»  که در نوع خود یکی از سریع‌ترین سامانه‌های پدافندی از نظر عملیاتی محسوب می‌شود می‌تواند در کمتر از پنج دقیقه برای عملیات آماده شده و  به طور همزمان تعداد ۶ هدف را شناسایی و ردگیری کند و علیه آنها عملیات شلیک و انهدام را انجام دهد. این سامانه کاملاً بومی می‌تواند اهدافی نظیر جنگنده و پهپادهای مهاجم را در برد ۱۵۰ کیلومتر شناسایی و تا برد ۱۲۰ کیلومتر ردگیری کند و توانایی شناسایی اهداف پنهان‌کار در برد ۸۵ کیلومتر و درگیری و انهدام آن‌ها را در برد ۴۵ کیلومتری دارد. ۱۵ خرداد که قدرت بالایی در سطوح کنترل، هدایت عملیات و تحرک‌پذیری دارد، در برد عملیاتی بالا و ناحیه کشندگی گسترده (با اهدافی که در محدوده ارتفاع ۱۵۰ کیلومتر تا ۲۷ کیلومتر و در برد ۷کیلومتر تا ۷۵ کیلومتر قرار دارند) می‌تواند درگیر شود. امکان درگیری موثربا اهداف هوایی با قابلیت‌های آفندی بالا مانند هواپیماهای شناسایی، بمب افکن‌ها و جنگنده‌های تاکتیکی از دیگر قابلیت‌های سامانه پدافندهوایی ۱۵ خرداد هستند. وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ۱۸ خرداد سال ۱۳۹۸ از جدیدترین سامانه پدافندهوایی کشور تحت عنوان ۱۵ خرداد رونمایی کرد و آن را در اختیار یگان‌های عملیاتی نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار داد.

سامانه موشکی اس ۲۰۰ و اس ۳۰۰ یا دماوند

سامانه‌ موشک اس-۲۰۰ برای ارتفاع برد بلند طراحی شده است، همچنین برای مقابله با هواپیماهای استراتژیک و موشک‌های نیمه بالستیک به کار گرفته می‌شود. این سامانه، همچنین از رادار «p-۱۴ آبارونا» با طول موج در رده متر که برد آن در برابر اهداف کوچک ۳۶۰ و برد نهایی آن ۶۰۰ کیلومتر است، استفاده می‌کند. آنتن این رادار ۱۱ متر ارتفاع و ۳۲ متر پهنا دارد. در برخی نمونه‌ها از رادارهای دیگری نیز مانند رادار «P-۳۵ بارلاک» با برد ۲۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر به عنوان سامانه کمکی استفاده شده است.

سامانه S-۲۰۰ به دلیل قابلیت‌های موشک خود، نظیر برد و سقف پرواز بسیار بالا، سرعت چشمگیر که بالغ بر ۲۵۰۰ متر بر ثانیه در مدل‌های آخر موشک است، عملاً به عنوان یک سامانه راهبردی تلقی می‌شود به‌خصوص توانایی آن برای درگیری با موشک‌های بالستیک نیز مورد توجه کارشناسان نظامی است. این سامانه توانایی درگیری با اهدافی با بیشینه سرعت ۱۱۰۰ متر بر ثانیه را دارد که شامل سریع‌ترین هواپیماهای نظامی فعلی و آینده نزدیک است.

موشک این سامانه دارای یک پیشران اصلی و چهار بوستر (پیشران کمکی) سوخت جامد است. این پیشرانه‌های کمکی که حدود ۴.۹ متر طول و ۴۸ سانتیمتر عرض دارند، بین ۳ تا ۵.۱ ثانیه کار کرده و سپس جدا می‌شوند. پیشران اصلی موشک نیز با توجه به برنامه‌ریزی مورد نظر متناسب با شرایط پروازی هدف بین ۵۱ تا ۱۵۰ ثانیه کار می‌کند و موشک را برد مفیدی بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر می‌رساند.

موشک‌های این سامانه بین ۱۰.۶ تا ۱۰.۸ متر طول، ۰.۸۶ متر قطر و ۷۱۰۰ تا ۸۰۰۰ کیلوگرم جرم دارند. برای کمینه برد قابل درگیری با هدف در منابع اعداد مختلفی شامل ۷، ۱۷ و ۶۰ کیلومتر و برای کمینه ارتفاع هدف قابل درگیری نیز ارتفاع ۳۰۰ متر ذکر شده است. جالب است بدانیم که این سیستم حتی می تواند هواپیماهای مسلح به جمر را هم مورد هدف قرار دهد و در همان حالتی که اخلالگر هواپیمای دشمن فعال است و خود را در طول موج متریک مخفی نگه می‌دارد، آن را ساقط کند. سر جنگی موشک های اس-۲۰۰ بیش از ۲۰۰ کیلوگرم وزن دارند که در صورت برخورد به هدف، هواپیمای دشمن را پودر می‌کند.

سامانه موشکی مرصاد و کمین ۲

سامانه پدافند هوایی میانبرد و ارتفاع متوسط مرصاد با بهره گیری از تجارب عملیاتی ۸ سال دفاع مقدس و کاربری سامانه بسیار موفق هاوک ساخته شده است. در این سامانه رادار جستجو و کشف هدف «کاوش» کار یافتن اهداف را بر عهده دارد. اهداف کشف شده دسته بندی و ارزیابی شده و اطلاعات به واحد فرماندهی و کنترل ارسال می شود. رادار جستجوگر ارتفاع پست «جویا» نیز برای کمک به کشف و ردگیری اهدافی که در ارتفاع پایین پرواز می کنند ایفای نقش می‌کند. با کمک این رادار مرصاد توانایی انهدام اهداف پروازی در ارتفاع پایین را نیز دارد.  

با تشخیص مرکز کنترل آتش سامانه، وظیفه ردگیری و قفل روی اهدافی که خطرناک تر تشخیص داده می شود به رادار ردگیر «هادی» سپرده شده و این رادار که سامانه های الکترواپتیکی نیز با آن همراه و هماهنگ شده اند کار تأمین اطلاعات لازم برای هدایت موشک نیمه فعال راداری را به سمت هدف تا لحظه اصابت به آن به انجام می‌رساند.

سامانه مرصاد قابلیت شناسایی هدف در فاصله ۱۵۰ کیلومتری توسط رادار کاوش، قفل نمودن روی آن در فاصله ۸۰ کیلومتری و مورد هدف قراردادن آن در بیشینه برد ۴۵ کیلومتری را دارد.

برد هدف قرار دادن در سامانه های موشکی بجز برد رادار به برد موشک نیز وابسته است که در همین نمونه سامانه مرصاد در صورت بهسازی موشکها یا بکارگیری موشک جدید و دوربردتر امکان درگیری با اهداف تا ۸۰ کیلومتر نیز ممکن است.  

جمهوری اسلامی ایران هم مدت‌ها پیش با ارائه فایل ویدیویی به طور رسمی دسترسی خود را به دانش ساخت این سامانه اثبات کرده و اعلام کرده است که اس-۲۰۰ ایرانی، بهینه سازی شده نمونه روسی است و این به معنای آن است که ضعف‌های اس-۲۰۰ روسی برطرف شده و محصول جدیدی در ایران تولید شده است.

سامانه موشکی فتح ۳۶۰ 

سامانه موشکی «فتح ۳۶۰» جزو دستاوردهای صنعت دفاعی کشورمان  است که اخیراً‌ نسخه مجهز به هوش مصنوعی آن وارد نیروی دریایی سپاه شد. این موشک سوخت جامد برای اولین بار در رزمایش پیامبر اعظم(ص) ۱۴ سپاه آن هم بدون نام حاضر شد و شکل ظاهری شباهت بسیاری به موشک «فاتح ۱۱۰» داشت.

این موشک با سرعت ۳ ماخ علیه اهداف استراتژیک استفاده می‌شود و ضمن ارتباط با ماهواره ها در مسیریابی سریع در لحظه فرود بر روی هدف حدودا ۴ ماخ و نزدیک به ۵ هزار کیلومتر سرعت دارد.

آنچه باید به آن توجه کرد این است که تا پیش از این اعلام شده بود که برد موشک‌ فتح، ۱۲۰ کیلومتر است. اما، ‌ آنچه در گزارش پخش شده از شبکه خبر اعلام شد، این است که بُرد نسخه در اختیار نیروی دریایی سپاه به ۳۰۰ کیلومتر افزایش یافته است.

به طور معمول و در نسخه‌های موشک فتح که تا پیش از این به نیروهای مسلح تحویل شده بود، وزن سَر جنگی آن ۱۵۰ کیلوگرم، ‌ حداقل برد ۳۰ کیلومتر و بیشینه برد آن ۱۲۰ کیلومتر عنوان شده بود. هدایت آن نیز، ‌ دوگانه با استفاده از ژیروسکوپ و اپتیک انجام می‌شود.

موشک «فتح ۳۶۰» با قدرت تخریب فوق‌العاده و دقت بسیار بالا از لانچر ۶ فروندی پرتاب شده و پس از شلیک یک هدف مشترک را ردیابی و منهدم می‌کند. نکته مهمی که باید درباره این موشک به آن اشاره کرد، امکان برنامه‌ریزی مجزا برای هر کدام از موشک‌ها برای اصابت به یک هدف مشخص وجود دارد.

این موشک از پرتابگرهای دو، ‌ چهار و یا ۶ فروندی استفاده می‌کند که در دو شکل مقطع مکعبی و دایره‌ای شکل طراحی و ساخته شده است. نمونه موجود در نیروی زمینی سپاه «فتح ۳۶۰» علاوه بر سرجنگی انفجاری شدید از سرجنگی ترکشی منفجر شونده در ارتفاع مشخصی بالای هدف و سرجنگی نفوذگر در استحکامات و بتن هم استفاده می‌کند.

موشک «فتح ۳۶۰» جزو دستاوردهای صنعت دفاعی کشورمان است که نیروی زمینی سپاه، نیروی دریایی سپاه و نیروی زمینی ارتش به آن‌ تجهیز شدند. موفق‌ترین نمونه کاربرد این موشک در حمله به مواضع تروریست‌های اقلیم شمال عراق بوده است.

نخستین شلیک موشک «فتح ۳۶۰» در اختیار ارتش در رزمایش اقتدار ۱۴۰۱ نیروی زمینی ارتش در حالی صورت گرفت که این موشک پیش از این برای اولین‌بار در رژه ۲۹ فروردین ارتش به نمایش درآمده بود.

اخیراً‌ نیز، سامانه آموزشی موشک «فتح۳۶۰» توسط متخصصان نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طراحی و با موفقیت آزمایش شده بود.

سامانه موشکی ذوالفقار

موشک بالستیک ذوالفقار ایران نسخه ارتقا یافته موشک فاتح ۱۱۰ نسل چهارم است که طول و قطر و برد و وزن سرجنگی آن افزایش یافته‌است.  وزن کلاهک این موشک ۴۵۰ کیلوگرم و برد موثر آن ۷۰۰ کیلومتر است. این موشک بر روی سامانه ای به همین نام مستقر است.  قابلیت متفاوت موشک ذوالفقار نسبت به سایر سامانه‌های برد کوتاه تا متوسط، امکان جداشدن سرجنگی این موشک است. از این نظر مشابه موشک‌های بالیستیک برد متوسط و بلند عمل می‌کند. این امر ضمن کاستن از اثرات منفی اتصال بدنه به سرجنگی در فاز نهایی حمله بر روی برد موشک، سبب کاهش امکان ردیابی و کاهش احتمال اصابت موشک‌های پدافندی دشمن به سرجنگی ذوالفقار می‌شود.

سامانه موشکی دوش پرتاب میثاق

موشک‌های دوش‌پرتاب میثاق که هم‌اکنون نیروهای مسلح به این موشک‌ها مجهز هستند، در میان برترین سلاح‌های دوش‌پرتاب جهان قرار دارد.   برای مقابله سریع و دقیق با اهداف هوایی، یگان‌های پدافند هوایی نیازمند تجهیزاتی هستند که علاوه بر تحرک بالا قابلیت دقت و تعدد آتش‌باری زیادی نیز داشته باشند. در این میان توپ‌های ضدهوایی خیلی برای مقابله با تهدیدات هوایی هوشمند و چابک نیستند و اکثر موشک‌های ضدهوایی علیرغم اینکه از هدایت راداری بهره می‌برند اما بسیار بزرگ و درعین حال ثابتند و توانایی پوشش واحدهای متحرک را ندارند.  یک سیستم موشکی زمین به هوای ارتفاع کم یا همان دوش‌پرتاب قابل حمل توسط نفر می‌توان به مدل "استرلا" که دارای کلاهک با قابلیت انفجار بالا و سیستم هدایتی غیر فعال مادون قرمز است، اشاره کرد. این سیستم به طور کلی قابل مقایسه با سیستم FIM-۴ آمریکاست. استرلا اولین نسل موشک زمین به هوا، قابل حمل توسط نفر و ساخت شوروی به شمار می‌رود که در سال ۱۹۶۸ وارد خدمت شد. توجه آن روز جامعه جهانی به این محصول که بسیار سبک‌تر و سریع‌تر از سایر سامانه‌های پدافندی بود موجب شد تا این موشک از موفق‌ترین سلاح‌های صادراتی شوروی محسوب می‌شود.

آخرین بروزرسانی  Aug ۶, ۲۰۲۳ - یکشنبه ۱۵ مرداد ۱۴۰۲