داستان تسط بر باد و تهویه هوا در ایران، از ایزدنگهبان باد آغاز می‌شود، از «وایو» که آن را به «وای» هم می‌شناسند؛ ایزدنگهبانی اسرارآمیز در باورهای کهن هندو ایرانی، که پدیدآورندة ابر باران‌زا بود و توفان؛ پس هم نوید زندگی می‌داد و هم نوای مرگ داشت.
همشهری آنلاین، رام کردن عناصر چهارگانه کهن، از ابتدا بزرگ‌ترین دلمشغولی ایرانیان بوده است. آب، باد، خاک و آتش، هر کدام به نحوی رام و آرام شدند تا بشر پله‌های تمدن را یکی یکی بپیماید.
شهر قم آب و هواي گرم و خشكي داد و روزگاري بر بام خانه‌هاي آن بادگيرهاي زيادي ديده مي‌شد. امروز ديگر به ندرت در قم بادگير ديده مي‌شود، فقط چندتايي آن هم در بافت سنتي اين شهر وجود دارد. بادگيرهاي قم عموما چهاروجهي و حجيم هستند.يكي از بهترين نمونه‌هاي استفاده از بادگير در ايران را مي توان در بندر كنگ استان هرمزگان ديد. شهري كه روز به روز از تعداد بادگيرهايش كاسته مي‌شود و ديگر كمتر به اين تصوير قديمي شبيه است. بادگيرهاي اين منطقه هم مثل بادگيرهاي لافت و بندرلنگه، حجيم هستند چرا كه قرار است بادهای محلی این مناطق را كه شدت کمی دارند به دام اندازند.اينجا را شهر بادگيرهاي جنوب ايران مي‌نامند؛ جايي كه خانه‌ها بادگيرهايي كوتاه و بزرگ دارد تا بتوانند هوايي كه از سمت دريا مي‌وزد را به خوبي جذب كنند. اما لافت فقط در تعداد بادگير مشهور نيست، تنوع تزئين بادگيرهاي اين شهر ساحلي هم در نوع خود بي‌نظير است.بادگيرهاي تهران را عموما در بافت تاريخي آن مي‌توان ديد. يكي از جالب‌ترين بادگيرهاي تهران، بادگیر 100 ساله خانه شهیدزاده در كوچه صوفياني بود كه بيشتر به بادگيرهاي سمنان شبيه بود. اين بادگير به خاطر بي‌توجهي در حال نابودي است.يكي از مهم‌ترين، زيباترين و فني‌ترين بادگيرهاي ايران بر بام قسمت تابستان‌نشين خانه بروجردي‌ها در كاشان قراردارد. در اينجا، علاوه بر بادگير، هواكش‌هاي خاصي هم روي گنبد تالار تعبيه شده كه به تهويه محيط داخل كمك مي‌كند. همين امر باعث شده تا در گرماي طاقت‌فرساي منطقه، اين ساختمان هواي خنك و مطبوعي داشته باشد.آب‌انبار 6 بادگير يزد يكي از مشهورترين بناهاي داراي بادگير در ايران است كه تزئينات آجرچيني مدخل ورودي آن منحصربه‌فرد است. اين بادگيرهاي هشت‌وجهي دورتادور گنبد تخم‌مرغي اين بنا قرار گرفته‌اند تا باد را از هر سو جذب كنند.يكي از شاهكارهاي مهندسي و نبوغ معماري ايراني، بادگير باغ دولت‌آباد يزد است، بادگيري به ارتفاع 33 متر و 80 سانتي‌متر كه محققان آن را بلندترين بادگير جهان ناميده‌اند. اين بادگير را هشت ضلعی ساخته‌اند تا باد را در هر جهتي دريافت كند و به راحتی و با سرعت به قسمت زیرین بنا هدايت كند.عمارت بادگير را مي‌توان از مشهورترين بادگيرهاي پايتخت به حساب آورد. تهران روزگاري بادگيرهاي زيادي داشت و حالا تعداد محدودي از آن بادگيرها به جا مانده است. «سرزمين‌من» در دومین شماره خود ـ منتشره در اسفندماه 87 ـ مطلب مفصلي درباره بادگيرهاي تهران منتشر كرده است.