همشهری آنلاین: بسیاری از روان‌شناسان، برخلاف تصور عموم مردم، بر این باورند که بخش بزرگی از شخصیت افراد تا حدود سن دوسالگی شکل می‌گیرد. حتی نحوه‌ی برخورد مادر در دوران نوزادی نیز می‌تواند در شکل‌گیری شخصیت او نقش داشته باشد. یکی از مهم‌ترین مسئله‌ای که والدین باید به آن توجه داشته باشند، اعتمادبه‌نفس کودک است؛ نداشتن اعتمادبه‌نفس می‌تواند فرد را با مشکلات جدی مواجه کند. «دکتر علیرضا شریفی یزدی»، روان‌شناس اجتماعی و استاد دانشگاه پژوهشکده‌ی خانواده، شما را با موضوع اعتمادبه‌نفس، بیشتر آشنا می‌کند.
فرزند خود را می‌شناسید؟
همه‌ی انسان‌ها در وجود خود یکسری توانمندی‌های ذاتی و بالقوه دارند که اگر این توانمندی‌ها در شرایط مناسبی قرار بگیرند، می‌تواند به توانمندی‌های بالفعل تبدیل شوند. به همین دلیل والدین باید توانمندی‌های واقعی و حقیقی کودکان و نوجوان‌های خود را به‌درستی بشناسند، ضمن اینکه با محدودیت‌های فرزندشان نیز آشنایی داشته باشند. اگر والدین به این دو مسئله توجه کافی داشته باشند و شرایط را به‌گونه‌ای فراهم کنند که فرزند بتواند توانمندی‌های خود را شکوفا کند، در چنین شرایطی اعتمادبه‌نفس فرد تقویت می‌شود.
اعتمادبه‌نفس درواقع یک حالت درونی است که با شناخت توانمندی‌ها و محدودیت‌ها رابطه‌ی بسیار مستقیمی دارد و نگاه به این مسئله باید یک نگاه واقع‌بینانه باشد. اعتمادبه‌نفس زیرمجموعه‌ی یک صفت مهم‌تر در فرد است که به آن عزت‌نفس می‌گویند. درواقع عزت‌نفس یعنی احترام گذاشتن به خود و حرمت قائل شدن و تا زمانی که اعتمادبه‌نفس به‌درستی شکل نگیرد و تقویت نشود، نمی‌توان انتظار داشت که عزت‌نفس ایجاد شود.
اشتباه نکنید
گاهی اوقات شناخت غلط و کاذب از توانمندی‌های فردی، می‌تواند باعث اعتمادبه‌نفس کاذب شود که این نوع اعتمادبه‌نفس، خودش عدم اعتمادبه‌نفس محسوب می‌شود. والدین باید به این مسئله دقت کافی داشته باشند و با شناخت غلط از توانمندی‌های فرزندشان، باعث ایجاد اعتمادبه‌نفس کاذب در او نشوند که خود این مسئله هم می‌تواند با مشکلات فراوانی همراه باشد.
نوزادان را جدی بگیرید!
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که اعتمادبه‌نفس مربوط به سنین نوجوانی می‌شود درحالی‌که این باور نادرست است و از روزهای آغازین حیات فرزند، باید به این مسئله توجه داشت و نحوه‌ی برخورد نیز باید به‌گونه‌ای باشد که به تقویت اعتمادبه‌نفس کودک کمک کند. یکی از مهم‌ترین مقاطع زندگی هر فردی از تولد تا حدود یک‌سالگی است. رفتار با فرزند، باید از سال‌های ابتدایی زندگی به‌گونه‌ای باشد که او بتواند به قدرت شناخت درست از محیط اطراف خود برسد.
تا زمانی که پدر و مادرها دائماً این ترس را در وجود خود دارند که کودک کم سن و سال به خود آسیب وارد می‌کند و اجازه‌ی تجربه کردن او را نسبت به محیط اطراف را نمی‌دهند، فرایند طبیعی ایجاد اعتمادبه‌نفس در فرزندشان شکل نمی‌گیرد. در چنین شرایطی اعتمادبه‌نفس کودک از همان سال‌های ابتدایی زندگی با مشکل جدی مواجه می‌شود و کودک بدون اعتمادبه‌نفس بزرگ خواهد شد.
اعتمادبه‌نفس کاذب به فرزند ندهید
گاهی اوقات رفتار والدین به‌گونه‌ای است که باعث می‌شود کودک دچار اعتمادبه‌نفس کاذب شود، برای مثال، برخی از کودکان به بزرگ‌تر خود احترام نمی‌گذارند و حرمت‌ها و چارچوب‌های تربیتی را رعایت نمی‌کنند. گاهی والدین به دلیل عدم شناخت کافی از این موضوع، تصور می‌کنند که فرزندشان که جواب بزرگ‌ترها را می‌دهد، دارای اعتمادبه‌نفس است، درحالی‌که این باور نادرست محسوب می‌شود.
چه باید کرد؟
والدین در بسیاری از موارد دقیقاً نمی‌دانند که چطور باید به تقویت درست اعتمادبه‌نفس فرزند خود کمک کنند، یکی از کارهای ساده و مهمی که والدین باید برای این مسئله انجام بدهند، اجازه‌ی تجربه کردن به فرزند است. این احتمال وجود دارد که کودک اشتباهاتی هم داشته باشد که والدین باید این مسئله را بخشی از فرایند تربیتی بدانند. در چنین شرایطی نباید کودک را سرزنش کرد و باید با گفت‌وگو، اشتباه کودک را توضیح داد. این اقدام باید بدون تنش و سرزنش باشد. کودک باید مهارت نقدپذیری را بیاموزد ضمن اینکه مسئولیت‌پذیری هم به او آموزش داده شود.
زمانی که با توجه به توانمندی و محدودیت‌های کودک به او مسئولیت‌های کوچکی داده می‌شود، به این شکل اعتمادبه‌نفس کودک رشد می‌کند. اگر کودک در انجام مسئولیت‌های خود خطا داشت، در چنین شرایطی کودک را باید با رفتار اشتباهش آشنا کرد. والدین باید به این نکته توجه کنند که مسئولیت‌پذیری همیشه می‌تواند با درصدی خطا و شکست همراه باشد، در چنین شرایطی باید راه‌های دیگری را برای جلوگیری از تکرار اشتباه و افزایش اعتمادبه‌نفس امتحان کرد تا احتمال اشتباه و خطا به حداقل برسد.
کودکم جایزه‌بگیر!
جایزه دادن به کودکان خوب است و می‌تواند باعث تشویق کودک شود که بتواند مسئولیتی را که بر عهده‌ی او گذاشته‌اند، بهتر انجام بدهد و این کار می‌تواند به‌نوعی به تقویت اعتمادبه‌نفس کودک کمک کند، البته والدین در رابطه با جایزه دادن باید به این نکته توجه کنند که این کار باید متناسب با کاری باشد که کودک با موفقیت انجام داده؛ یعنی نباید برای انجام یک کار کوچک به کودک جایزه‌ای بزرگ داد.
یکی دیگر از نکاتی که باید در رابطه با جایزه دادن به آن توجه کرد، این است که جایزه دادن نباید به‌صورت مداوم باشد و کودک نباید تصور کند که دادن جایزه به او وظیفه‌ی والدین است. برای رفع این مشکل، می‌توان در برابر انجام برخی از کارها، برای کودک جایزه در نظر گرفت و گاهی هم در مقابل انجام کارها، جایزه‌ای به او نداد.
کار از کار گذشته است؟
شاید این سؤال به ذهن خیلی از افراد برسد که در صورت عدم توجه به اعتمادبه‌نفس در زمان کودکی، آیا می‌توان کاری برای این مسئله در سنین بالاتر انجام داد؟ در جواب به این سؤال باید گفت که در هر مقطع سنی، می‌توان مشکلات اعتمادبه‌نفس را برطرف کرد حتی در سنین سالمندی هم می‌توان اعتمادبه‌نفس فرد را بازگرداند ولی هر چه سن فرد بالاتر می‌رود، کار سخت‌تر می‌شود. ضمن اینکه شیوه‌هایی که برای افزایش اعتمادبه‌نفس به کار می‌رود، در هر سنی متفاوت خواهد بود.
از روان‌شناس کمک بگیریم؟
شاید خیلی از والدین تصور کنند که برای افزایش اعتمادبه‌نفس در کودک، باید حتماً از روان‌شناس کمک گرفت، درحالی‌که برای این منظور الزاماً به کمک روان‌شناس نیازی نیست. در شرایطی که اختلال وجود داشته باشد، باید از روان‌شناس کمک گرفت ولی در شرایط عادی، والدین می‌توانند از مربی‌های تربیتی کمک بگیرند یا از کتاب‌هایی که در این زمینه تألیف شده‌اند، راهکار پیدا کنند. یکی از کتاب‌هایی که در این زمینه می‌توان از آن کمک گرفت کلیدهای رفتار با کودکان، انتشارات صابرین است. علاوه بر آن می‌توان از کتاب ۱۰۴ فعالیت، انتشارات رشد کمک گرفت.
این نشانه‌ها را جدی بگیرید
کودکانی که دچار اعتمادبه‌نفس پایین هستند، معمولاً ویژگی‌هایی مشخصی دارند. برای مثال، این دسته از کودکان معمولاً ترسو و گوشه‌گیر هستند. کودکانی که اعتمادبه‌نفس پایینی دارند در پذیرش فضای جدید ناتوان هستند. این دسته از کودکان وقتی با تغییرات مواجه می‌شوند، اضطراب زیادی را تجربه می‌کنند. والدین نباید نسبت به این ویژگی‌ها بی‌تفاوت باشند و باید هر چه سریع‌تر به دنبال راه‌هایی بگردند که باعث تقویت اعتمادبه‌نفس فرزندشان می‌شود.
هزار و یک مشکل برای آینده
مسئله اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس بسیار مهم است و زندگی افراد را از هر لحاظ تحت تأثیر قرار می‌دهد. اولین و مهم‌ترین آسیبی که اعتمادبه‌نفس پایین برای فرد می‌تواند به همراه داشته باشد، عدم موفقیت است. افرادی که اعتمادبه‌نفس آن‌ها در کودکی به‌خوبی رشد نکرده، در بزرگ‌سالی نمی‌توانند با سایر افراد به‌راحتی ارتباط مناسب برقرار کنند. ناتوانی در پذیرش مسئولیت و مشکلات کاری می‌تواند از دیگر مواردی باشد که افراد با اعتمادبه‌نفس پایین با آن مواجه می‌شوند.
گاهی در مواردی که اعتمادبه‌نفس فرد بسیار ضعیف است، مشکلات جدی‌تری نیز ممکن است برای فرد به وجود بیاید، افرادی که خودکشی می‌کنند، معمولاً جزو آن دسته از افرادی قرار می‌گیرند که اعتمادبه‌نفس آن‌ها پایین است. البته اعتمادبه‌نفس پایین در همه‌ی موارد منجر به این مسئله نمی‌شود ولی به‌هرحال نباید این موضوع مهم را نادیده گرفت.
به کودکتان مسئولیت بدهید
دوران کودکی دوران بسیار مهم و حساسی است و والدین باید توجه ویژه‌ای به تعلیم و تربیت کودک خود داشته باشند تا فرد، در بزرگ‌سالی با مشکلات جدی مواجه نشود.
زمانی که کودک کار اشتباهی را انجام می‌دهد نباید در حضور دیگران سر او داد کشید یا او را تحقیر کرد، انجام چنین کارهایی می‌تواند باعث کاهش اعتمادبه‌نفس فرد شود.
کودکان باید یاد بگیرند که مسئولیت‌هایی را در حد توان خود انجام بدهند و دادن مسئولیت به کودک، نامتناسب با سن او می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در اعتمادبه‌نفس شود.
امروزه محصولات فرهنگی زیادی در قالب کتاب، فیلم آموزشی و... در بازار وجود دارند که والدین نباید از آن‌ها غافل بمانند، این محصولات تربیتی اگر به‌درستی انتخاب شوند، می‌توانند کمک بسیار خوبی برای والدین باشند.
در شرایطی که اعتمادبه‌نفس کودک بنا بر هر دلیلی آسیب جدی دیده باشد و روی زندگی او تأثیر منفی گذاشته باشد، در چنین شرایطی باید حتماً از روان‌شناس یا مربی تربیتی کمک گرفت.
برخی از والدین تنبیه بدنی را برای تربیت فرزند خود انتخاب می‌کنند، تنبیه بدنی باید کنار گذاشته شود چون می‌تواند آسیب‌های جدی به اعتمادبه‌نفس کودک وارد کند.
والدین باید کودک خود را به فعالیت‌های جمعی تشویق کنند. برای مثال، فعالیت‌هایی چون تئاتر کودکان، نقاشی و شرکت کردن در هر نوع کلاسی که باعث شود کودک در گروه هم‌سالان خود حضور و مشارکت فعال داشته باشد، می‌تواند مفید باشد.
والدین نباید باعث بروز ترس در کودک شوند و باید اجازه بدهند که کودک، احساسات خود را به نحوی درست، بروز بدهد.