تهران، آبادی کوچکی بود آرمیده بر کوهستان. جایی که نظر سلسله‌های مختلف را به خود جلب کرد و سرانجام پایتخت شد. احتمالا باید سرآغاز تحول این آبادی را از یک تصمیم‌گیری دنبال کنیم؛ از روزی که به‌دور این آبادی کوچک حوالی ری بزرگ، دیواری کشیدند تا مردمش امنیت داشته باشند.
همشهری آنلاین، تهران، شهر پا به سن‌گذاشته‌ای است؛ روزگار دیده و پرتجربه. این شهر بزرگ، به‌خصوص بیش از ۲۰۰ سال پیش که به پایتخت کشور تبدیل می‌شود، تا امروز حوادث بی‌شماری را از سرگذرانده و ساکنان پرشماری به خود دیده است.
اینجا سردر باغ‌ملی است که به‌سوی میدان مشق راه دارد. در قدیم و درمحوطه اين ميدان و پشت اين سردر، ساختمان‌هاي اداري و حكومتي قرار داشت كه قديمي‌ترين آن ساختماني است در شمال محوطه، كه در سال‌های 1301 تا 1304 ساخته شد و متعلق به وزارت جنگ بود. محمود پاکزاد، این عکس را در 1345 و زمانی گرفته است که این بنا در حال تبدیل شدن به خاطره تهران بوده است.مهم‌ترین ميدان تهران در اوایل دوره پایتختی‌اش، توپخانه نام داشت. معماري اين ميدان كه امروز امام‌خميني(ع) نام دارد، بعدها متحول و ساختمان‌هاي مخابرات و شهرداري در آن ساخته مي‌شود. در دهه چهل، ساختمان‌هاي زيباي اين ميدان تخريب و ميدان به شكل امروزي درمي‌‌آيد. عکاس تصویر ساختمان شهرداری تهران را در این میدان، در سال 1337 ثبت کرده است.اين ميدان، نشانه‌اي از انقلاب مشروطيت در ايران است كه هنوز هم قسمت اصلي آن باقي مانده؛ ميداني به نام بهارستان که در آن زمان نگارستان نام داشت. در جنوب اين ميدان باغ نظاميه، در شمال آن باغ نگارستان و در شرق آن باغ بهارستان قرار داشت و ساختمان مجلس شورای ملی، مهم‌ترين بناي موجود در اين ميدان بود. این عکس در سال 1338 گرفته شده است.ميدان حسن‌آباد، نمادي است از ورود معماري غربي و تحول معماري ايران بعد از دوره قاجار. ساخت بناهاي اين ميدان كه در گذشته «هشت گنبدان» نام داشت، برگرفته از ميداني است در بوداپست که كاملا به شيوه اروپايي ساخته شده است. به تازگي بخشي از اين ميدان كه تخريب شده بود، بازسازي شده و حال و هواي قديم خود را به دست آورده. این عکس در سال 1320 گرفته شده است.پيست آبعلی در واقع قديمي‌ترين پیست اسکی در ایران است؛ پیستی که در نزديكی‌های شهر آبعلي و در جاده هراز قرار دارد. این پست معروف در حوالی تهران، امروز پنج پیست اسکی‌بازی با امکاناتی مثل تله‌کابین و تله‌اسکی دارد. عکاس این صحنه را در 1340 شکار کرده است.ساخت اين برج كه امروز یکی از نمادهای شهر تهران است،28 ماه طول کشید؛ برجي با 45 متر ارتفاع كه ساخت آن تلفيقي از هنرهاي دوره‌هاي مختلف ايران است. زیر این برج موزه، نگارخانه و کتابخانه نیز وجود دارد. عکاس این تصویر را در سال 1345 ثبت کرده است.يكي از اولین ساختمان‌هاي بلند تهران در اين چهارراه که عکس آن در سال 1325 گرفته شده، ساخته شد؛ نشاني از نخستين بلندمرتبه‌سازي‌هاي پايتخت.تقاطع خیابان‌های سعدی و جمهوری، زماني چهارراه مخبرالدوله نام داشت. چرا که علي نقي مخبرالدوله، وزير پست و تلگراف، علوم و داخله در دوره‌هاي مختلف در آن حوالي زندگي مي‌كرد.مهمانخانه نادري در سال 1306 توسط يك مهاجر ارمنی با نام «خاچیک مادیکیانس» ساخته شد. كافه اين مهمانخانه كه قديمي‌ترين كافه داير در تهران است، سال‌ها محل ديدار شاعران و نويسندگان ايران بود. تصویر مهمانخانه نادری را در سال 1336 نشان‌می‌دهد. اين مهمانخانه سال‌ها پيش بر اثر آتش‌سوزي از بين مي‌رود و بعدها دوباره ساخته مي‌شود.جاده‌اي كه براي اتصال بین تهران و مناطق شمالی آن کشیده شد، امروزه يكي از مهم‌ترين خيابان‌هاي داخل شهر تهران است. خيابان وليعصر(ع)، با چنارهاي زيبايش، با 9/17 كيلومتر درازا، بلندترین خیابان شهر تهران و بلندترین خیابان خاورمیانه است. آن‌ها که در سال 1334 در این خیابان قدم می‌زدند می‌توانستند چنین تصویری را ببینند.دربند از دهکده‌های قدیمی شمیران بود و يکی از راه‌های اصلی صعود کوهنوردان به البرز مرکزی. بعدها دربند، تبديل به يكي از مهم‌ترين تفرجگاه‌هاي تهراني‌ها مي‌شود و مجسمه كوهنورد در میدان آن نصب می شود؛ مجسمه‌ای كه نیم قرن پيش توسط رضا لعل ریاحی ـ پیکره‌تراش و نقاش ایرانی ـ ساخته شد و تا امروز هم يكي از نمادهاي مهم گردشگري پايتخت است. عکس، حال و هوای این میدان را در سال 1340 نشان‌می‌دهد.بازاري كه امروزه مي‌بينيم، متعلق است به حدود 200سال پیش، اما عمري طولاني‌تر از اين دوره دارد. اينجا در اصل قلب تهران و محل رشد و نمو اين شهر است. محور اين بازار زماني از دروازه حضرت‌عبدالعظيم(ع) يا ميدان حضرتي آغاز مي‌شد و به سمت دروازه شميران مي‌رفت كه به تدريج به سمت سبزه‌ميدان و مسجد امام(ره) تغيير مكان داد. این عکس حدود 60 سال پیش بازار را نشان می‌دهد.