همشهری آنلاین؛ گروه خانواده-سحر جعفریان: همه جذابیت تورق تقویم به شمارش روزهای تعطیل نیست! مرور مناسبت‌های متنوع و پراکنده در ۳۶۵ روز از سالِ آن تقویم هم همان قدر جذاب است. مناسبت‌هایی به بهانه‌های مختلف که فرصتِ گرامیداشتِ افراد با ویژگی‌ها، تخصص‌ها و مشاغل خاص را یادآور می‌شوند. گرامیداشتِ افرادی که شاید ضرورت حضور، ویژگی و تخصص‌شان برای جامعه در روزمرگی همان تقویم و سال، فراموش کنیم. مانند پزشکان که یادشان را یکم شهریور هر سال به بهانه بزرگداشت حکیم ابوعلی سینا، گرامی می‌داریم. پزشکانی که در آزمون‌های سخت و بسیار، جان بر کف و جانانه، مدافع سلامت جامعه بوده‌اند. این میان کم نیستند بانوانِ پزشکی که هم بار خانه‌داری و فرزندآوری به دوش می‌کشند و هم افتخارآفرین حوزه و تخصص خود هستند. با این مقدمه به گفت و گو با «نفیسه برهانی»، متخصص اطفال، متاهل و مادر یک فرزند می‌نشینیم که در راستای مطالبه‌گری حقوق بانوان پزشک نیز فعالیت می‌کند.
پزشک شدن، رویای کودکی‌تان بوده است؟
(می‌خندد) راستش را بخواهید هیچ وقت آرزوی پزشک شدن نداشتم و اگر بخواهم صادقانه بگویم، برای خوشحال کردن خانواده‌ام پزشک شدم.
پزشکی، رشته تحصیلی دشواری برای بانوان است؟
همه رشته‌های درسی و تحصیلی دشواری‌های خاص خود را دارند. دشواری‌هایی که برای فرد و افراد علاقمند به آن رشته‌های تحصیلی، گاهی لذت‌بخش هستند. اما در حال حاضر در برخی رشته‌های تخصصی مانند همین پزشکی، سنگینی و فشار چند جانبه وجود دارد که نه تنها با مادری که با پذیرش هر نقش دیگری در خانواده می‌تواند منافات داشته باشد.
آیا تلاش برای کسب موفقیت در رشته و تخصص پزشکی، مانع از تجربه لذت‌های کوچک و بزرگ زندگی‌تان شد؟
به واقع نباید این طور باشد که افراد به خاطر یک هدف از سایر لذت‌های ساده و خاص زندگی خود غافل شوند. اما همان طور که پیشتر گفتم، چون رشته پزشکی یکی از رشته‌هاییست که برخی حقوق و حمایت‌ها در آن نادیده گرفته شده اغلب اوقات، مانعی برای تجربه همه لذت‌ها و دوران تکرارناشدنی زندگی پزشکان به ویژه پزشکان خانم است. برای من که تا حدودی این طور اتفاق افتاد. از دورانی که طرح دوره عمومی‌ام با دوران بارداری و تولد نوزادم شروع شد تا بعد از آن در دوره سخت رزیدنتی که یا از دختر خردسالم دور بودم و یا به اندازه کافی او را در آغوش نگرفتم. دوران طرح تخصص هم که برای خودش ماراتن نفس‌گیری بود و فرصت لذت بردن از برخی لحظه‌های ناب زندگی برایم باقی نگذاشت. اما خوب هر چیزی باید در زمان و مکان خودش قرار بگیرد تا زندگی به معنای واقعی پیش رود. سعی من نیز علی‌رغم همه سختی‌ها همین بوده. به عنوان مثال در سن ۲۳ سالگی با توجه به معیارهای تعهد مذهبی، هم کفو بودن از نظر تحصیلات و فرهنگ خانوادگی، تصمیم به ازدواج گرفتم.
ازدواج کردید و پزشک هم شدید. خانه‌داری سخت‌تر است یا پزشکی؟
قطعا هر دو. خانه‌داری و تربیت فرزندان، کمتر از شغل‌های اقتصادی و درآمدزا نیست و وای از روزی که به سر زلف خانه‌داری، پزشکی را گره بزنیم.
علاوه بر فعالیت شغلی، آیا فعالیت اجتماعی خاصی نیز برعهده دارید؟
بله؛ از همان ابتدای دوران دانشجویی به فعالیت‌های فرهنگی درون دانشگاه می‌پرداختم اما مطالبه‌گری جدی در زمینه خانواده و امور صنفی را از سال ۱۴۰۰ شروع کردم.
طی روز چند ساعت به فعالیت‌های شغلی و اجتماعی خود اختصاص می‌دهید؟
تقریبا در همه حال و از وقتی بیدار می‌شوم تا زمانی که می‌خوابم در حال انجام بخش‌هایی از این فعالیت‌ها هستم.
پس زمانی برای استراحت ندارید؟
خیر و این مسئله برای خود، خانواده و حتی شغل ما می‌تواند آسیب‌هایی جدی و جبران‌ناپذیر به همراه داشته باشد.
انجام امور خانه و خانواده و نیز فعالیت‌های خارج از خانه برای شما به عنوان یک پزشک که رسالتی سنگین و پیوسته دارید، سخت نیست؟
رتق و فتق امور خانه، خودش به تنهایی یک کار تمام وقت و پر چالش است که علاوه بر قوای جسمانی به مهارت‌های مدیریتی و تربیتی هم نیاز دارد. از سویی اگر به این امور، فعالیت خارج از منزل را هم اضافه کنیم، دشواری، سختی و خستگی بروز خواهد کرد. بنابراین طبیعی‌ست خانمی که به طور مضاعف، بیرون از خانه مسئولیت و فعالیت داشته باشد گاهی در انجام امور خانه که نخستین رسالتش شناخته می‌شود، با مشکل روبه‌رو شود. من نیز از این قاعده مستثنی نیستم و برای به سرانجام رساندن بسیاری از امور خانه، به زمان و کمک نیاز دارم.
با توجه به تجربه‌ای که از سال‌های پزشکی اندوخته‌اید، آیا حرفه و تخصص پزشکی جزو مشاغلی است که برای بانوان موانع و چالش‌های افزوده دارد؟
باید قبول کنیم که فضای کلی جامعه ما مانند بسیاری دیگر از جوامع، مردانه و مردسالار است. این یعنی هر نوع فعالیت خارج از خانه‌ای می‌تواند برای بانوان سخت‌تر از آقایان باشد. این سختی و چالش افزوده به پشتوانه آن فضای مردانه‌ای که خدمتتان عرض کردم هم به سبب زیرساخت‌هایی‌ست که بیشتر مردانه تدارک دیده شده و هم به سبب فرهنگی‌ست که براساس داده‌های آن، نهادینه شده است. به عنوان مثال، تا پیش از ورود بانوان به حرفه پزشکی، مردان سکاندار این حرفه بودند که به همین دلیل ساختار کلی آیین‌نامه حقوقی پزشکان با در نظر گرفتن نیازهای مردان تدوین شد؛ مردانی که سهم اندکی در انجام امور خانه و تربیت و آموزش فرزندان داشتند و یا اساسا درک و تجربه شخصی از فرآیندهای طبیعی فیزیوژیکی زنانه نداشتند. مثلا وظیفه مادری که شیرین‌ترین و لذت‌بخش‌ترین موهبت الهی است براساس ویژگی‌های منحصر به فرد بانوان به آنها اعطا شده و جایگزینی هم ندارد. خب، اگر به این وظیفه مادرانه، وظایف دیگر را هم که جزئی از اقتضائات زندگی در عصر حاضر هستند، اضافه کنیم باید حمایت و حقوق بیشتری هم برای آنها در نظر گرفت. به ویژه در مشاغلی مانند پرستاری و پزشکی که یکی از دشواری‌هایش، شیفت‌های شبانه، ۲۴ ساعته و در مواقع خاص حتی ۴۸ ساعته است. در این شرایط دوری شبانه‌روزی از فرزند (خصوصا در سنین شیرخوارگی کودکانشان) بیشترین سختی را برای مادران پزشک و پرستار به همراه دارد.
به مادرانِ پزشک اشاره کردید؛ تجربه هم‌زمان و موازیِ مادر و پزشک بودن را چطور ارزیابی می‌کنید؟
غالب پزشکان، کارفرما دارند. متأسفانه دید کارفرما نسبت به پزشک تحت نظر خود، دیدی غیرمعقول است. به بیانی ساده‌تر، برای اغلب کارفرمایان، زن یا مرد بودن پزشک فرقی ندارد. پزشک یک ربات تمام وقت است که فارغ از مناسباتی که در چهارچوب خانواده‌اش بر عهده گرفته، فرزند یک خانواده‌ای است که پدر و مادری دارد که به او نیازمند هستند، یا همسری که جدایی از شریک زندگی‌اش برایش آزاردهنده و دربر دارنده خطراتی مانند تزلزل بنیان خانواده است، یا مادر و پدرِ فرزندانی محتاج حضور والدین هستند. اما باور بفرمایید که این موارد اغلب نادیده گرفته می‌شود و دشواری‌هایش برای مادران پزشک چندین برابر مردان پزشک است.
با توجه به دشواری‌هایی که از کارِ مادران پزشک شرح دادید، انجام امور خانه و تربیت فرزندان و فعالیت‌های شغلی و اجتماعی خود را چگونه مدیریت می‌کنید؟
برای مدیریت این امور که در مدارهای جدا از هم و گاهی متضاد نسبت به یکدیگر قرار دارند، باید جان‌سخت و خوش فکر بود. یکی ازشیوه‌های مدیریتی من این است که در خانه ابتدا به کارهایی می‌پردازم که مطمئن هستم اختصاصی و ویژه خودم به عنوان یک زن و یک مادر است و در مقابل سعی دارم کمتر، زمان و انرژی خود را صرف انجام اموری که جنبه عمومی‌تر دارند و انجامشان از عهده هر فردِ جایگزینِ دیگری بر می‌آید، کنم.
پیشنهادات راهگشایی برای بهبود شرایط کاری مادران پزشک دارید؟
باید ناظر میدانی داشته باشیم. آقایانِ مسئول در این حوزه از پشت میزهایشان بیرون آیند و پا به میدان گذارند. این ناظر میدانی باید به طور مداوم و دقیق، ارگان مجری و متولیِ حوزه پزشکی را رصد کند تا ضمن نیازسنجی در راستای تدوین و اجرای طرح‌های مختلف حمایتی، تخلفات قانونی را نیز گزارش دهد و پیگیر برخورد و مجازات متخلفان باشد. و اگر نه که با ابلاغ یک برگه جهت اجرای قانون و عدم پیگیری آن، هیچ سودی برای جامعه پزشکان به ویژه مادران پزشک ندارد. قانون در این ارتباط نباید کاغذی باشد.