همشهری آنلاین-گروه سیاسی: سررسید یکی از سرفصل‌های مهم برجام و قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، اروپایی‌ها را برای تاخیر در اجرای آن به تلاطم انداخته است. قانون اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام مهرماه۱۳۹۴ به تصویب مجلس رسید و برجام مورد پذیرش قرار گرفت. در بازه‌های زمانی ۵ساله و ۸ساله پس از آن تاریخ، بخش عمده تحریم‌های تسلیحاتی ایران لغو شده است. اروپایی‌ها طی ماه‌های اخیر در یک بازی رفت و برگشتی تلاش می‌کنند از لغو سری دوم تحریم‌های تسلیحاتی ایران در مهرماه۱۴۰۲ جلوگیری کنند. از یک سو برخی دیپلمات‌های اروپایی از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سخن می‌گویند و از سوی دیگر امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه طی سخنانی گفته است «ما می‌خواهیم در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران شفافیت داشته باشیم و به توافق هسته‌ای بازگردیم.»
لغو بخش اول تحریم‌های تسلیحاتی
۲۷مهرماه۱۳۹۹ در حالی که ۵سال از پذیرش برجام می‌گذشت دولت حسن روحانی غروب یکی از مهمترین بندهای برجامی را سرآغاز لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران اعلام کرد. در قطعنامه۲۲۳۱ درباره سررسید این بخش از لغو تحریم‌های تسلیحاتی آمده بود «همه کشورها می توانند و اجازه دارند در صورت تصویب شورای امنیت برای تهیه، فروش و انتقال مستقیم یا غیر مستقیم تانک های جنگی، خوروهای زرهی، سامانه توپخانه ای کالیبر بالا، هواپیماهای جنگی، هلیکوپتر، ناو جنگی و سامانه موشکی را مطابق آنچه در تسلیحات متعارف سازمان ملل تشریح شده از طریق خاک کشورهایشان، اتباعشان و یا با استفاده از کشتی و هواپیما برای ایران و استفاده در ایران اقدام کنند.»
سررسید لغو بخش دوم تحریم‌های تسلیحاتی
یکی دیگر از تاریخ‌های مهم غروب برجامی برای ۸سال بعد از پذیرش برجام تعیین شده است: ۲۷مهرماه۱۴۰۲. در قطعنامه۲۲۳۱شورای امنیت سازمان ملل درباره این بخش از غروب برجامی آمده است «از ایران خواسته می‌شود تا ۸سال پس از «روز قبول توافق» یا تا زمانی که آژانس گزارشی مبنی بر تایید «نتیجه‌گیری گسترده‌تر» ارائه کند، هر کدام زودتر حادث شود، هیچ فعالیتی مرتبط با موشک‌های بالستیکی طراحی شده برای قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای، شامل پرتاب با استفاده از چنین فناوری‌های موشک‌های بالستیک، صورت ندهد.»
اولین تحریم اتحادیه اروپا علیه برنامه اتمی ایران بر مبنای تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، بهمن سال ۱۳۸۶ (فوریه ۲۰۰۸) تصویب شد. اعمال برخی محدودیت‌ها در ارسال قطعات، تجهیزات و فناوری‌هایی به ایران که می‌توانست در گسترش فناوری‌های موشکی و اتمی کاربرد داشته باشد، هدف اولین دور از تحریم‌های اتحادیه اروپا بود.
براساس برجام «اتحادیه اروپایی ۸سال پس از روز توافق برجام یا زمانی که آژانس به نتیجه‌گیری گسترده‌تر رسیده باشد که تمام مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح‌آمیز است، هرکدام که زودتر حاصل شود، تمامی مفاد «مقررات اتحادیه اروپایی» که تحریم‌های مرتبط با اشاعه را اجرایی می‌سازد را لغو خواهد کرد.»
موعد لغو تحریم‌های صنعت هسته‌ای
مهرماه امسال زمان برخی تحریم‌های دیگر نیز به پایان می‌رسد. براساس برجام محدودیت‌های مشخص غنی‌سازی اورانیوم و فعالیت‌های مرتبط با آن از جمله تحقیق و توسعه بعد از ۸سال پایان یافته تلقی می‌شود. ایران قرار بود از میانه هشتمین سال پذیرش برجام آزمایش تعداد محدودی (۳۰دستگاه) سانتریفیوژ IR-۶ و IR-۸ را شروع کند. خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه۱۳۹۷ ایران را به سمت اقدامات تقابلی مبتنی بر حقوق خود در برجام سوق و قطعنامه۲۲۳۱ سوق داد. این اتفاق به همراه برخی خرابکاری‌های هسته‌ای باعث شد ایران با تجدیدنظر در برنامه هسته‌ای خود ساخت و نصب سانتریفیوژهای نسل پیشرفته را سرعت دهد. براساس آخرین آمارها ایران با فاصله چشمگیر از آن ۳۰دستگاه سانتریفیوژ IR-۶، حداقل ۱۰۵۲دستگاه آنها را نصب کرده است و غنی‌سازی با آنها نیز در حال انجام است.
۳۰برابر جلوتر در برنامه سانتریفیوژها
اقدام جسورانه ایران در حالی است که در برجام آمده بود «از پایان سال هشتم و به‌نحو مندرج در پیوست۱ ایران آغاز به ساخت تعداد مورد توافقی از دستگاه‌های سانتریفیوژ IR-۶ و IR-۸ بدون روتور (چرخاننده) می‌کند و تمامی دستگاه‌های تولید شده در نطنز را تا زمانی که براساس برنامه بلندمدت ایران مورد نیاز واقع شوند، تحت نظارت مستمر آژانس انبار خواهد کرد.» این در حالی است که ایران براساس برجام و قطعنامه اجازه داشت در پایان سال هشتم تولید سالیانه ۲۰۰عدد ماشین سانتریفیوژ IR-۶ و IR-۸ از هر نوع را بدون روتور تا سال دهم در دستور کار قرار دهد.
IR-۸ها نیز به میدان می‌آیند؟
براساس لغو محدودیت‌های هسته‌ای در مهرماه امسال تعداد بیشتری از سانتریفیوژهای نسل جدید به‌کارگیری خواهند شد و IR-۸ها نیز می‌توانند به زنجیره غنی‌سازی اضافه شوند.
موعد لغو محدودیت‌های مالی و چهره‌ها
مهرماه امسال افزون بر موشک‌های بالستیک و صنعت هسته‌ای، لغو محدودیت‌ها شامل مسائل مالی و برخی چهره‌ها نیز خواهد شد. براساس قطعنامه۲۲۳۱، کلیه دولت‌ها باید از وجوه و دارایی‌های مالی و منابع اقتصادی قبل از قبول برجام و پس از آن که در قلمرو آنهاست رفع مسدودی کنند. همچنین وجوه، دارایی‌های مالی یا منابع اقتصادی اتباع همه دولت‌ها یا هر فرد و موجودیت فعال در قلمرو آنها می‌تواند در اختیار افراد یا موجودیت‌هایی قرار گیرد که تا پیش از این تحت تحریم بودند.