از هر ۱۰۰ ایرانی یک نفر دچار اوتیسم است | چگونه بفهمیم کودک‌مان این اختلال را دارد یا نه؟ | برچسب‌هایی که به کودکان اوتیسم زده می‌شود

همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: بسیاری از خانواده‌ها حتی یک بار هم اسم «اختلال اوتیسم» به گوش‌شان نخورده و خیلی‌ها هم که درباره آن شنیده‌اند، نمی‌دانند علائم آن چیست و آیا فرزندشان دچار این اختلال هست یا نه؟

واقعیت این است که این اختلال که شامل ۳ طیف خفیف، متوسط و شدید است، در دنیا و ازجمله ایران در حال افزایش است و لازم است جامعه بیشتر درباره آن بداند تا اگر کودکی دارای نشانه‌های اوتیسم بود، زودتر شناسایی و درمان شود.

اوتیسم (Autism)، یک اختلال عصبی - رشدی است که بخش‌های مختلف مغز در همکاری با یکدیگر دچار مشکل می‌شوند. این عارضه نتیجه اختلالی عصب‌شناختی است که بر کارکرد طبیعی مغز تاثیر می‌گذارد و رشد آن را در نواحی مربوط به ارتباط و تعامل اجتماعی دچار اشکال می‌کند. این اختلال در ۳ سال اول زندگی بروز می‌کند و تا پایان عمر با فرد همراه است؛ درواقع قابل کنترل است اما قابل درمان نیست.

یکی از علائم مهم اوتیسم، ضعف فرد مبتلا در ارتباطات اجتماعی است. کودک مبتلا به اوتیسم با دیگران معاشرت نمی‌کند، بازی‌های یک‌نفره را ترجیح می‌دهد، کسی حق دست زدن به وسایل بازی او را ندارد، در تماس چشمی ضعیف است، اگر کسی او را به اسم صدا بزند واکنش نشان نمی‌دهد، در پاسخ به لبخند دیگران لبخند نمی‌زند، نمی‌تواند ارتباط غیرکلامی برقرار کند، نمی‌تواند مکالمه عادی را ادامه دهد، گاهی بی‌دلیل و بی‌موقع می‌خندد یا گریه می‌کند. اینها تنها بخشی از نشانه‌ها هستند و درضمن، همه علائم و نشانه‌ها هم در یک فرد دیده نمی‌شوند.

اوتیسم، یک اختلال ژنتیک است؟

شیوع اوتیسم در جهان و به تبع آن ایران در حال افزایش است. آمار اختلال اوتیسم در جمعیت جهان، یک به ۶۰ و در ایران یک به ۱۰۰ است؛ یعنی از هر ۱۰۰ نفر در کشور ما یک نفر - کودک یا بزرگسال - به این اختلال دچار است.

این آمار را سید محمدعلی میری، مدیر بخش مطالبه‌گریِ انجمن اوتیسم ایران به همشهری می‌گوید و ادامه می‌دهد: براساس آمار سازمان ثبت احوال کشور، طی ۲ سال گذشته ۲ میلیون و ۲۲۰ نفر متولد شده‌اند که اگر نسبت ۱ به ۱۰۰ را در نظر بگیریم، یعنی سالانه حدود ۱۰ هزار نفر به جمعیت کشور با اختلال اوتیسم اضافه‌ می‌شود. البته این عدد با توجه به آمار موالید در سال‌های آینده، ممکن است کمتر یا بیشتر شود.

میری می‌گوید: دلایل بروز اختلال اوتیسم هنوز ناشناخته است، اما هم عوامل ژنتیکی در ایجاد آن موثر است و هم عوامل محیطی. آلودگی هوا، پارازیت‌ها، مصرف سرب و جیوه‌ موجود در غذا، استرس مادر در دوران بارداری و ارث عوامل اثرگذار در بروز این اختلال هستند.

این روانشناس کودکان استثنایی می‌گوید: اوتیسم مثل سندروم داون نیست که امکان تشخیص آن در دوران جنینی وجود داشته باشد و معمولا بعد از تولد تشخیص داده می‌شود.

ممکن است تا بزرگسالی متوجه این اختلال نشویم؟

آیا ممکن است تا بزرگسالی متوجه این اختلال در خود یا اعضای خانواده نشویم؟ میری در پاسخ به این سوال توضیح می‌دهد: بله، موارد زیادی داریم که افراد با انجمن اوتیسم تماس می‌گیرند و علائم خود را بیان می‌کنند و ما آنها را به روانپزشک ارجاع می‌دهیم و درنهایت متوجه می‌شویم که دارای اختلال اوتیسم هستند.

مدیر بخش مطالبه‌گریِ انجمن اوتیسم ایران می‌گوید: البته مواردی که فرد در بزرگسالی متوجه اختلال خود می‌شود، عموما در طیف خفیف قرار می‌گیرد. طیف متوسط و شدید در همان ۳ سال اول زندگی قابلیت تشخیص دارد.

از این روانشناس کودک می‌پرسم ممکن است فرد بزرگسالی به اوتیسم مبتلا باشد و خودش متوجه بیماری‌اش نباشد؟ او پاسخ می‌دهد: تعریف اختلال بر اساس شرایط مشخص، واضح است. ممکن است تعدادی از نشانه‌ها را هرکدام از افراد داشته باشند اما فردِ دارای اختلال باید یک سری ویژگی‌ها داشته باشد؛ مثلا بازه زمانیِ بروز علائم باید در نظر گرفته شود. همچنین باید بررسی کرد که نشانه‌ها به خاطر مصرف دارو یا براثر تروما یا آسیب نبوده نباشد. مثلا ممکن است کسی، عزیزی از دست داده باشد، یا صحنه وحشتناکی مثل سیل و زلزله و ... را تجربه کرده باشد و آن علائم در یک بازه زمانی، خود را نشان دهد و بعد هم تمام شود. بنابراین بازه زمانی مهم است. نکته دیگر اینکه، این نشانه‌ها باید حداقل بر دو حوزه از حوزه‌های زندگی فرد - کودک یا بزرگسال - اثرات منفی بگذارد تا بتوانیم بگوییم فرد دچار اختلال اوتیسم است.

برچسب‌هایی که به کودکان اوتیسم زده می‌شود

از آنجا که اختلال اوتیسم هنوز در کشور ما ناشناخته است، مدارس و خانواده‌ها کودک دچار اختلال اوتیسم را تشخیص نمی‌دهند و برای همین، برچسب‌های مختلفی مثل کم‌هوشی، بی‌دست‌وپا بودن، دست‌وپاچلفتی، بیش‌فعالی و ... به آنها می‌زنند.

دکتر مرتضی پودینه، متخصص اختلال اوتیسم از آمریکا و متخصص کاردرمانی و گفتاردرمانی در این زمینه به همشهری می‌گوید: دلیل این برچسب زدن‌ها این است که اختلال اوتیسمِ فرد در کودکی تشخیص داده نمی‌شود و اگر در کودکی شناسایی نشود، فرد را در بزرگسالی دچار مشکلات بیشتری خواهد کرد.

دکتر پودینه می‌گوید: ممکن است فرد اوتیسم به بزرگسالی برسد و همچنان از اختلال خود خبر نداشته باشد و خانواده هم چیزی در این باره نداند. متاسفانه این مورد در کشور ما خیلی زیاد است. بسیاری از خانواده‌های ایرانی از اختلال اوتیسم کودک خود خبر ندارند و تقصیری هم ندارند. چون متاسفانه این اختلال هنوز در جامعه ما ناشناخته است و نیاز به اطلاع‌رسانی و فرهنگسازی دارد.

همه علائم اوتیسم در یک کودک دیده نمی‌شود

همه کودکان اوتیسم، تمام علائم این اختلال را یکجا ندارند. بستگی به سطح اختلال‌شان دارد که خفیف، متوسط یا شدید باشد. دکتر پودینه در این باره می‌گوید: ما نمی‌توانیم بگوییم همه آنها مثلا همه این ۱۰ مشکل یا ۱۰ نشانه را دارند. اما همه آنها بدون استثنا معمولا در عملکردهای شناختی و فکری دچار مشکل هستند. مثلا کودک اوتیسم در مقایسه با کودک معمولیِ هم‌سن خودش خیلی پایین‌تر است، یک سری مهارت‌های اولیه ذهنی و شناختی را ندارد. مثلا غذا خوردن و لباس پوشیدن مستقل را اصلا بلد نیست، هوش کمتری دارد. البته تعداد زیادی از اینها می‌توانند وارد دانشگاه شوند و تحصیلات عالیه داشته باشند، ازدواج کنند و درآمد خوب داشته باشند اما اکثر اینها از نظر عملکرد هوشی در گروه کم‌توان قرار می‌گیرند.

این متخصص اوتیسم کودکان درباره دیگر علائم این اختلال توضیح می‌دهد: این افراد در تقلید از دیگران دچار مشکل هستند. مثلا شما دستت را بالا بگیر و از او بخواه که او هم دستش را بالا ببرد؛ نمی‌تواند. در حیطه کلامی هم خیلی ضعیفند و ممکن است اصلا کلام نداشته باشند. بعضی از آنها تا سن مدرسه حرف نمی‌زنند. نکته مهم دیگر این است که یک چیز را زیاد تکرار می‌کنند؛ یا به صورت کلمه و آوا یا با حرکت دست مثلا.

افراد دارای اختلال اوتیسم، ‌علائم دیگری هم دارند. مثلا اغلب آنها اختلال خواب دارند و شب‌ها خواب درست و کافی و مناسبی ندارند. یا نسبت به چیزی زیاد از حد یا کمتر از حد معمول واکنش نشان می‌دهند. دکتر پودینه می‌گوید: مثلا می‌بینید کودک اوتیسم اصلا ترس از ارتفاع ندارد و واکنشی به آن نشان نمی‌دهد. از آن طرف ممکن است شما تهویه را روشن کنید و او از شدت ترس به هم بریزد. البته همه این افراد، تمام علائم گفته‌شده را یکجا در خود ندارند.

چطور متوجه اختلال اوتیسم در کودک خود شویم؟

والدین برای آن که بتوانند کودکِ دارای اوتیسمِ خود را به موقع نزد پزشک متخصص ببرند، باید بتوانند این اختلال را تشخیص دهند.

میری، مدیر بخش مطالبه‌گریِ انجمن اوتیسم ایران در این زمینه توضیح می‌دهد: بهتر است خانواده‌ها تا زیر ۲ سال حواس‌شان به علائم رشدی کودک‌شان و زنگ خطرها و علائم هشداردهنده باشد و آنها را جدی بگیرند. ما دنبال این هستیم که تشخیص‌گذاری را زیر ۲ سال انجام دهیم اما سنی که در حال حاضر برای تشخیص در نظر گرفته‌ شده، زیر ۳ سال است.

این روانشناس کودکان استثنایی می‌گوید: ما «سن طلایی رشد» داریم که تا ۵ سالگی است و تاکید زیادی وجود دارد که افراد مبتلا در این سنین شناسایی شوند تا سریع‌تر مداخلات را دریافت کنند. مواردی داشته‌ایم که طیف متوسط ما وارد طیف خفیف شده، مستقل شده مدرسه رفته و ... . از آن طرف هم اگر شرایط محیطی برای فرد مبتلا فراهم نباشد، ممکن است فرد عقب‌گرد کند و از طیف خفیف وارد طیف شدید شود، یا از طیف متوسط به طیف شدید برسد. پس سن طلایی مهم است و خانواده‌ها باید به این مهم دقت داشته باشند.