به گزارش همشهری، پس از شوک وارد آمده در ارقام صادرات ایران به افغانستان در پی تغییر حاکمیت در همسایه شرقی، مقامات اقتصادی و دستگاه دیپلماسی در یک‌سال گذشته تلاش کرده‌اند مناسبات تجاری با افغانستان را دوباره احیا کنند، هرچند به‌نظر می‌رسد که چینی‌ها درصددند تا سهم نخست را در این بازار به‌خودشان اختصاص دهند. چنان‌که سرمایه‌گذاری چین در کشور همسایه شرقی ایران زنگ هشدار را برای تجار ایرانی به صدا درآورده است، زیرا اصلی‌ترین کالاهای صادراتی ایران به افغانستان، یعنی محصولات معدنی، با توافق اخیر بین مقامات پکن و طالبان می‌تواند به مخاطره بیفتد.
آمار تجارت ایران و افغانستان
براساس آمارهای رسمی گمرک ایران بالاترین میزان صادرات ایران به افغانستان در طول یک دهه اخیر در سال۱۳۹۷ به‌میزان ۲.۹میلیارد دلار ثبت شده و پس از آن این روند نزولی شده و در سال گذشته به ۱.۶میلیارد دلار رسید. در ۵ماه نخست سال‌جاری هم حجم صادرات ایران به این کشور ۶۴۶میلیون دلار شده و به‌نظر می‌رسد تا پایان سال‌جاری به ۱.۳میلیارد دلار برسد.
ایران بزرگ‌ترین صادرکننده به افغانستان
آخرین گزارش بانک جهانی از داده‌های اقتصادی افغانستان از ثبات نسبی اقتصادی در بسیاری از بازارهای این کشور ازجمله کالا، خدمات و ارز حکایت دارد و حتی با وجود به رسمیت نشناختن طالبان از سوی کشورهای خارجی، تجارت خارجی و صادرات و واردات افغانستان روند افزایشی به‌خود گرفته است. این روند افزایشی تجارت خارجی افغانستان در سال۲۰۲۲ میلادی بیانگر این واقعیت است که شرکای تجاری این کشور به‌ویژه کشورهای همسایه، به‌طور غیررسمی حکومت طالبان را دست‌کم در عرصه تجارت پذیرفته‌اند. برخی آمارها نشان می‌دهد که در فاصله ژانویه تا ژوئن سال۲۰۲۲ -۲.۹میلیارد دلار کالا به افغانستان وارد شده که در بخش واردات، ایران با ۲۳درصد، پاکستان با ۱۶درصد و چین با ۱۴درصد مبدا اصلی صادرات کالا به افغانستان بودند.
چین دنبال چیست؟
براساس برآوردها در حال حاضر صدها شرکت چینی در افغانستان حضور دارند که در ۲سال اخیر حجم سرمایه‌گذاری آنها در افغانستان به بیش از ۲میلیارد دلار رسیده است. به‌گفته سخنگوی وزارت صنعت و تجارت حکومت طالبان سرمایه‌گذاری‌های چین بیشتر در بخش‌های استخراج معادن، عرضه خدمات در میدان‌های هوایی و پارک‌های صنعتی بوده و این قدرت بزرگ اقتصادی دنیا در ۲دهه گذشته هم قراردادهای سنگینی در بخش معادن افغانستان امضا کرده‌اند و در حال حاضر قرارداد مس عینک لوگربه‌عنوان بزرگ‌ترین معدن مس در منطقه و قرارداد حوزه نفتی آمودریا در اختیار شرکت‌های چینی قرار دارد.
جایگاه ایران در تجارت خارجی افغانستان
ایران به‌عنوان مهم‌ترین کشور صادرکننده کالا به افغانستان در سال۲۰۱۹ با سهم ۱۸.۴درصدی از کل واردات این کشور بالغ بر یک‌میلیاردو۲۴۷ میلیون دلار صادرات داشته که نسبت به سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ سهم ایران از بازار صادراتی افغانستان رشد داشته است. پس از ایران کشورهای چین، پاکستان، ازبکستان و قزاقستان بودند که درمجموع ۱۰کشور اصلی صادرکننده به افغانستان ۸۷درصد از بازار این کشور به ارزش ۵.۹میلیارد دلار را به‌خودشان اختصاص داده‌اند. بیشترین ارزش صادراتی ایران به افغانستان طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۱ میلادی مربوط به سال ۲۰۱۸ به‌ارزش ۲.۹میلیارد دلار بوده و پس از آن میزان صادرات در سال۲۰۱۹ کاهش و در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ میلادی رشد داشته و در پایان سال۲۰۲۱ میلیادی به ۱.۸میلیارد دلار رسیده است.
چه کالاهایی به افغانستان صادر می‌کنیم؟
مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به افغانستان، سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی، آهن و فولاد و پلاستیک و مصنوعات آن بوده است که این ۳ ردیف کالا حدود ۵۰درصد از صادرات ایران به افغانستان را به‌خود اختصاص داده است.
راهکار چیست؟
احیای روابط تجاری بین بخش خصوصی ایران و افغانستان عصر طالبان می‌تواند مانع از دست رفتن یکی از اصلی‌ترین بازارهای صادراتی ایران شود و گذشته از اختلاف بین ۲کشور در حوزه تامین حقابه ایران از هیرمند به‌نظر می‌رسد دولت ابراهیم رئیسی در راستای سیاست گسترش روابط با همسایگان باید برنامه‌ای عملیاتی برای گره‌گشایی از روابط تجاری و اقتصادی با این کشور همسایه را به‌اجرا گذارد.