- لطفا ابتدا درخصوص مکانیزم دریافت اصوات و درک صدا توضیح دهید.
ابتدا باید بدانیم، صدا که حامل انرژی مکانیکی است پس از عبور از هوا وارد گوش شده و پرده صماخ را به لرزش در‌می‌آورد. این لرزش، از راه استخوانچه‌های ظریفی که در پشت پرده قرار دارد تقویت شده و به اندام اصلی شنوایی یا حلزون شنوایی منتقل می‌شود. در داخل بخش حلزونی، سلول‌های حساس شنوایی قرار دارند که قادرند انرژی مکانیکی صوت دریافت شده را تبدیل به پیام الکتریکی کرده و آن را به عصب شنوایی منتقل کنند. این پیام بلافاصله به مغز رسیده و در مرکز شنوایی تفسیر می‌شود.
درک ما از صداها مربوط به طی این مسیر و تفسیر این پیام‌ها در قشر مغز است. این پیام شنیداری بعدا به مرکز گفتاری، که آن هم در مجاورت مرکز شنیداری در قشر مغز قرار دارد، ارسال شده و به مغز ما این امکان را می‌دهد که براساس دریافت‌های شنیداری بتوانیم پاسخ گفتاری مناسبی را ادا کنیم.
درصورتی که در قسمت‌هایی از مسیر انتقال صوت که انرژی به‌صورت مکانیکی در آنها منتقل می‌شود اختلالی نظیر بسته بودن مجرای گوش یا از بین رفتن حرکات استخوانچه‌ها به‌وجود آید، می‌توان برای تقویت صدا به راحتی از سمعک استفاده کرد یا برای باز‌سازی شنوایی اقدام به جراحی کرد. ولی در صورتی که سلول‌های حساس شنوایی یا سلول‌های مویی داخل حلزونی شنوایی به هر دلیلی از جمله تاثیر ژن‌های ناشنوایی، عفونت‌های دوره جنینی، مننژیت، استفاده از برخی داروها و سایر بیماری‌هایی که به سلول‌های شنوایی صدمه می‌زنند، از بین رفته باشند راهی جز جایگزینی نقش سلول‌های از دست رفته داخل حلزونی با یک الکترود مخصوص که به‌طور متعارف به آن پروتز کاشت حلزونی گفته می‌شود، وجود ندارد. این الکترود که جزیی از یک دستگاه الکترونیکی بسیار پیشرفته است در حقیقت صدا را به یک جریان الکتریکی تبدیل و به عصب شنوایی منتقل می‌کند تا از آنجا به مغز برود.
- برای پیشگیری از تحلیل سلول‌های مویی داخل حلزونی چه باید کرد؟
با توجه به علل شناخته شده تخریب سلول‌های داخل حلزونی که به آن اشاره کردیم نخستین اقدام، کنترل ژن‌های ناقل ناشنوایی است. کم کردن ازدواج‌های فامیلی و قبیله‌ای در خانواده‌هایی که سابقه ناشنوایی مادرزادی دارند مؤثرترین روش کاهش تعداد ناشنوایان مادرزادی و ژنتیکی است. با توجه به اینکه براساس آمارهای داخلی و جهانی، بیش از 70درصد از موارد ناشنوایی مادرزادی، بر اثر ظهور علائم ژن‌های شناخته شده ناشنوایی است، به این ترتیب انجام آزمایش‌های ژنتیک ناشنوایی قبل از ازدواج در خانواده‌هایی که سابقه ناشنوایی مادرزادی دارند، از سوی همه صاحب‌نظران توصیه می‌شود.
درصد کمی از موارد ناشنوایی مادرزادی بر اثر عواملی چون سرخک، سرخجه، سیتومگالو ویروس و امثالهم به‌وجود می‌آید که راه پیشگیری از آن واکسیناسیون منظم قبل از حاملگی است؛ البته در بعضی موارد نظیر سیتومگالو ویروس هنوز واکسن مؤثری به بازار عرضه نشده است.
درصد کمتری از ناشنوایی‌های مادرزادی یا اکتسابی بعد از تولد، مربوط به استفاده از داروهایی نظیر داروهای شیمی درمانی، جنتامایسین، استرپتومایسین و امثالهم است که خوشبختانه امروزه تیم‌های پزشکی نسبت به این امر آگاهی دارند و صرفا در مواردی که مسئله حفظ حیات بیمار مطرح بوده و داروی جایگزین دیگری وجود نداشته باشد، این داروها را تجویز می‌کنند. تصادف، مننژیت، جراحی و... درصد کمی از ناشنوایی‌ها را تشکیل می‌دهند که با رعایت اصول رانندگی، افزایش آگاهی تیم‌های جراحی و داخلی و مداخله به موقع می‌توان آثار سوء آنها را به حداقل رساند.
اینجا باید یادآور شویم که چون مننژیت پنوموکوکی، قادر است تمام ساختمان حلزونی را تخریب و آن را به یک توده استخوانی تبدیل کند و به همین دلیل بعدا امکان استفاده از پروتز کاشت حلزونی نیز نخواهد بود، لذا کادرهای پزشکی و خانواده‌ها باید از این موضوع آگاهی بیشتری داشته باشند و چنانچه بر اثر مننژیت، بیمار دچار کاهش شنوایی شد، بلافاصله تیم کاشت حلزونی را در جریان گذاشته تا اقدام به موقع صورت گیرد.
- چنانچه با وجود همه اقدامات بهداشتی و پیشگیرانه، نوزاد ناشنوا متولد شود یا کودک یا بزرگسال دچار ناشنوایی بشود چه باید کرد؟
وقتی فردی ناشنوا شد چاره‌ای جز درمان وجود نخواهد داشت. درمان از مرحله تشخیص بیماری آغاز می‌شود. تشخیص ناشنوایی را می‌توان به 2 دسته تقسیم کرد که هر دسته به روش خود پیگیری می‌شود.
الف) در مورد کسانی که بعد از تولد و حتی بعد از یادگیری گفتار و صحبت کردن، به دلایل مصرف دارو، بیماری، تصادف، جراحی، مننژیت و... دچار ناشنوایی می‌شوند اقدام فوری شامل بررسی توسط متخصص شنوایی و تایید ناشنوایی و ارجاع به مراکز کاشت
حلزونی شنوایی است.
ب ) در مورد نوزادانی که ناشنوا متولد می‌شوند یا به دلایل مختلف در ای سی یو نوزادان بستری می‌شوند روش تشخیص و درمان از غربالگری نوزادان شروع می‌شود. همانطور که از نام غربالگری پیداست، یعنی داخل یک مجموعه گشتن و با استفاده ازیک وسیله اعضای هدف را جدا کردن.
در کشورهای شرقی به‌طور متوسط از هر یک هزار نوزاد زنده، 5-3 نفر ناشنوا به دنیا می‌آید.اگر در یک کشور شرقی سالانه حدود یک میلیون کودک زنده به دنیا بیایند، احتمال دارد 3هزار نوزاد ناشنوا به دنیا آمده باشند؛ در این صورت این کشور هر ساله 3هزار نفر کر و لال به جمعیت خود اضافه می‌کند که به‌دلیل نیازهای آموزشی و تربیتی خاص، امکانات زندگی و شغلی، بار اجتماعی و اقتصادی عظیمی برای کشور ایجاد می‌کنند.
در کشور ما از سال‌ها پیش به همت مجموعه کادرهای پزشکی و کمک‌های دولت، برنامه غربالگری شنوایی نوزادان از بیمارستان محل تولد شروع شده است و انتظار می‌رود به‌زودی تمام جمعیت نوزادان تحت پوشش این برنامه قرار گیرند.
غربالگری یک روش بسیار ساده و ارزان قیمت است که با یک دستگاه کوچک و قابل حمل، توسط کارشناس شنوایی‌سنجی، وضعیت سلول‌های مویی حلزونی نوزاد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
درصورتی که شنوایی نوزاد قابل‌قبول باشد، اصطلاحا پاس می‌شود و نیاز به اقدام خاص دیگری نیست، مگر آنکه خانواده مشکوک به ناشنوایی او شوند و چنانچه نوزاد در این آزمایش که OAE نامیده می‌شود رد شود، صرفا نیاز به تکرار همان آزمایش در 4 ماهگی دارد که آزمایش اخیر می‌تواند راهنمای خوبی برای تصمیم‌گیری باشد.
پیشنهاد بیشتر متخصصان این است که والدین خود، اقدام به آزمایش کودکشان کنند و اگر متوجه شدند که کودک در مقابل صداهای بلند مثل بسته شدن در اتاق یا کف زدن با صدای بلند از خود عکس العمل نشان نمی‌دهد حتما به مراکز شنوایی‌سنجی مجهز مراجعه کرده و در فاصله 6-4 ماهگی آزمایش کامل‌تری به نام ABR را انجام دهند. نتیجه این آزمایش بسیار دقیق است و می‌تواند علاوه بر سلول‌های مویی حلزونی، سلامت عصب شنوایی را نیز تایید کند.
- درصورتی که کودکی در 4 ماهگی برچسب ناشنوا بودن دریافت کرد، چه آینده‌ای در انتظار او و والدین او خواهد بود؟
اگر دست روی دست بگذارند ممکن است فرزند کر و لال به اجتماع تحویل شود. اگر بلافاصله با متخصص شنوایی مشورت کنند، حتما برای این کودک، سمعک دو طرفه تجویز می‌کند و یک سری آموزش برای ایجاد صدا در محیط زندگی به مادر ارائه می‌شود. توجه شود که محیط ساکت از لحاظ شنیداری برای این کودک مناسب نیست.بعد از دریافت سمعک و شروع استفاده از آن، والدین باید با یک مرکز کاشت حلزونی شنوایی مشورت کنند.
مراکز کاشت حلزونی در دنیا روش‌های مختلفی در برخورد با این کودکان دارند، در کشور ما نیزممکن است همین اختلاف نظرهای جزیی دیده شود. ولی آنچه در اصول همه مراکز مشترک است عبارت است از: استفاده از سمعک و شرکت در کلاس‌های توانبخشی.
مرکز کاشت حلزونی بیمارستان بقیه الله (عج) تا‌کنون 4 کودک 9-6 ماهه ناشنوا را تحت جراحی کاشت حلزونی قرار داده و نتایج آنها نیز بسیار رضایت‌بخش بوده است.
درصورتی که کودک ناشنوای 6 ماهه بتواند مقدمات جراحی را زود پشت سر بگذارد و در سن کمتر از یک سالگی اقدام به جراحی کند نتایج رضایت‌بخش‌تر از زمانی است که کودک در سنین بالاتر جراحی می‌شود.
- چه کسانی کاندیدای مناسبی برای کاشت حلزونی شنوایی هستند؟
کودکی کاندیدای خوب برای این عمل جراحی است که:
ناشنوای دو طرفه باشد.
بلافاصله بعد از کشف ناشنوایی از سمعک استفاده کرده باشد.
در کلاس‌های تربیتی کودک و مادر شرکت کرده باشند.
منع جراحی به لحاظ مغز و عفونت و... نداشته باشد.
از پشتیبانی و سلامت خانواده برخوردار باشد؛ یعنی پدر و مادر به اهمیت موضوع پی برده باشند و بدانند که باید تمام تلاش خود را صرف توانبخشی کودک کنند و خانواده آنان از انجام و پشتیبانی کافی برخوردار باشند.
بر اثر شرکت در کلاس‌ها بتوانند بعضی از اشیا و اندام‌ها را شناسایی و اسامی آنها را تکرار کنند و حتی بتوانند بعضی افعال ساده را ادا کنند.
در کمیسیون پزشکی مرکز کاشت شرکت کرده و از همه جهات پذیرفته شوند.
در زمان مراجعه سن کمتر از 3 سال داشته باشند.
- در جراحی کاشت حلزونی چه دستگاهی نصب می‌شود؟
دستگاه 2 قسمت عمده دارد: قسمت خارجی کمی شبیه به سمعک است، بنابراین براساس تکنولوژی امروزه این افراد برای همیشه ملزم به استفاده از ابزاری شبیه سمعک در روی پوست پشت گوش خود هستند؛ البته تلاش‌هایی برای حذف قسمت خارجی در حال انجام است که ممکن است در آینده به بازار عرضه شود. اینها را پروتزهای کاملا کاشتنی می‌گویند. قسمت داخلی شامل یک گیرنده و یک سیم الکترود است. این قسمت با جراحی زیر پوست پشت گوش و داخل استخوان گوش کاشته می‌شود و الکترود آن داخل اندام حلزونی و در مسیر چرخش آن، قرار می‌گیرد.
حدود 2 ماه بعد از عمل، قسمت خارجی تنظیم شده و از راه جریان القایی و آهن‌ربا در پوست، به قسمت داخلی ملحق می‌شود. در این لحظه است که کودک برای نخستین بار می‌شنود؛ شنوایی لحظات اول خوشایند نیست و کودک گریه خواهد کرد اما بعدا به‌تدریج به این صدا عادت کرده و با شرکت در کلاس‌های توانبخشی نه تنها شنوایی به دست می‌آورد بلکه گفتار نیز خواهد داشت.
البته از نظر پیشرفت، وضعیت هر کودک با کودک دیگر متفاوت است وگفتار و درک کلمات تحت‌تأثیرعوامل مختلفی، رشد خواهد کرد. هدف غایی از این تلاش‌ها آن است که این کودکان در مدرسه معمولی همراه با سایر کودکان به تحصیل بپردازند و از لحاظ مشکل شنوایی سابقشان ضعفی متوجه آنها نباشد.
درصورتی که خوانندگان این متن به اطلاعات بیشتری نیاز داشته باشند می‌توانند به سایت مرکز به آدرس www.bcic.ir مراجعه کنند. ضمنا شماره تلفن 88600006 نیز در ساعات اداری پاسخگو است.