به گزارش همشهری آنلاین، نگهداری از سگ‌ها به عنوان حیوان خانگی در همه کشورهای جهان اعم از کشورهای پیشرفته و در حال توسعه رواج دارد و سگ‌ها به عنوان یکی از حیوانات خانگی در جهان شناخته می‌شوند. نگهداری سگ در سبک زندگی امروزی پررنگ‌تر شده و رابطه انسان با سگ‌ها، دستخوش تغییر شده است.
حفاظت از جان انسان‌ها، زنده‌یابی در هنگام وقوع بلایای طبیعی از قبیل زلزله، همیاری به پلیس، حفاظت از دام، همراهی با نابینایان و ســالمندان و ... مواردی است که سبب ارتباط بیشتر سگ‌ها با زندگی انسان‌ها شده است.
سگ‌ها را از نظر مالکیت می‌توان به ۳ دسته سگ‌های صاحب‌دار، بلاصاحب(ولگرد) و سگ‌های که در اختیار ارگان‌های دولتی(کمیته امداد، آتش‌نشانی، پلیس و..) هستند که بیشترین آسیب از جانب سگ‌های ولگرد به انسان و حیات وحش وارد می‌شود.
با وجود این هم‌زیستی مسالمت‌آمیز انسان با سگ‌ها، این جانوران خطرات ازجمله گازگرفگی، انتقال انواع بیماری‌ها، شکار حیات وحش و... را برای انسان و حیات وحش در پی دارند که این موضوع ما را ملزم می‌کند که درخصوص نگهداری یا گرداندن سگ‌ها در معابر شهری، غذارسانی و... قوانینی وضع کنیم که حافظ جان شهروندان در مقابل بیماری‌های ناشی از سگ‌ها یا خطر حمله آنها باشد.
طبق تعریف مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سگ پرسه‌زن آزاد(ولگرد )به هرگونه سگ گفته می‌شود که فارغ از بلاصاحب بودن یا دارای صاحب بودن، کنترلی بر رفتار آن نباشد. این سگ‌ها در همه‌جا پرسه می‌زنند، با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و زاد و ولد می‌کنند که در مواردی زاد و ولد این سگ‌ها با سایر سگ‌سانان ازجمله گرگ، سبب تولید گونه‌های هیبرید(دو رگه) مانند گرگاس می‌شود که بسیار خطرناک است.
در کشور ما، سگ‌های بلاصاحب را می‌توان در کنار تخریب زیستگاه و خشکسالی ازجمله مهم‌ترین تهدیدات حیات وحش دانست. بنا بر آماری که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر کرده است؛ سگ‌ها، در انقراض حداقل ۱۱ گونه حیات وحش نقش داشته و همچنین یک تهدید بالقوه برای ۱۸۸ گونه دیگر به‌شمار می‌روند.
ایران در دسته کشورهایی قرار دارد که ۲۱ تا ۲۵ گونه در حال انقراض ساکن در آن، توسط این سگ‌ها مورد تهدید قرار دارند . آهو، یوزپلنگ آسیایی و وشق اوراسیایی به‌ترتیب سه هدف اصلی حملات سگ‌های پرسه‌زن آزاد در ایران هستند. در این میان تلف شدن ۱۷ قلاده یوزپلنگ آسیایی بسیار حائز اهمیت است .
مهم‌ترین عوامل بیماری‌زای ناشی از حضور سگ‌های پرسه‌زن آزاد در زیستگاه شامل ویروس هاری ، ویروس دیستمپر و ویروس پاراویروس سگ‌سانان بوده که گونه‌هایی همچون شیر آفریقایی، گرگ اتیوپی، فُک خزری و گوشتخواران دیگری را در دهه ۱۹۹۰ میلادی دچار تهدید کرده است .
آمیزش ســگ با گرگ یا شغال می‌توانند ســبب دو تهدید جدی شــامل ا ز بین رفتن یکپارچگی ژنی سگ‌سانان وحشی و افزایش احتمال حمله به انسان و دام شود.
سگ‌های پرسه‌زن آزاد، از عوامل مهم ایجاد اختلال در زیستگاه و همچنین بروز ترس در حیات‌وحش به‌شمار می‌آیند و حضور آنها باعث کاهش حضور پستانداران و پرندگان در زیستگاه می‌شود.
علاوه بر تهدید حیات وحش، یکی از مشکلات مهم شناخته شده در بحث مدیریت شهری در جهان نیز، مربوط به همین معضل سگ‌های بلاصاحب است. این سگ‌ها دارای قابلیت و پتانسیل تولید مثلی بســیار بالا بوده و به همین علت جمعیت سگ‌های پرسه‌زن آزاد در صورت عدم ســاماندهی و اجرا نشدن برنامه‌های کنترل ، به‌سرعت افزایش یافته که این مهم می‌تواند سبب بروز مخاطرات زیادی برای انســان‌ها، حیوانات وحشی و تعادل اکوسیستم شود.
سگ‌های پرسه‌زن آزاد در محیط‌های شهری و روستایی آسیب‌ها و تهدیدات گوناگونی را متوجه انسان می‌کنند که از مهم‌ترین معضلات و مشکلات ناشی از افزایش این سگ‌ها، شیوع بیماری‌های قابل انتقال از سگ به انسان است؛ بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO) سگ‌ها مسبب انتقال بیش از ۳۰۰ بیماری مشترک بین انسان و دام به انسان‌ها ازجمله هاری، کیست هیداتیک، سالک،کالا آزار، لاروهای مهاجر احشایی بروسلوز و لپتوسپیروز هستند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد اغلب بیماری‌های نامبرده، از طرق مختلفی نظیر گازگرفتگی توسط سگ یا تماس با آن به انسان منتقل می‌شود. مستندات اداره بیماری‌های مشترک انسان و حیوان وزارت بهداشت نشان می‌دهد در ایران تنها در سال ۱۴۰۱، ۳۲۰ هزار و ۱۱ مورد حیوان‌گزیدگی ثبت شده است که نزدیک به ۸۱ درصد این آمار مربوط به سگ‌هاست.
همچنین آمارها نیز نشان می‌دهد که افزایش موارد سگ‌گزیدگی از سال ۱۳۶۶ تا ۱۴۰۰ به طور نگران‌کننده‌ای افزایش پیدا کرده است.
مرگبارترین بیماری که توسط سگ‌های پرسه‌زن آزاد به انسان منتقل می‌شود، هاری است؛ هاری یک بیماری حاد ویروسی است که به‌طور معمول پس از گزش از راه بزاق حیوان هار به حیوان دیگر یا انسان منتقل می‌شود. فرد مبتلا به این بیماری در صورت ظهور علائم بالینی دیگر درمان‌پذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ است.
آمارهای سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که در سراسر جهان بیش از ۹۹ درصد موارد هاری در انسان از طریق سگ منتقل می‌شود.
همچنین آمار ارائه شده توسط مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور نشان می‌دهد که در طی سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، یک میلیون و ۴۰۰ هزار دوز واکسن انسانی هاری با صرف ۹ میلیون یورو به کشور وارد شده است. با وجود این در طی این دو سال، ۳۰ نفر جان خود را به‌دلیل ابتلا به این بیماری از دست داده‌اند.
هزینه واردات هر دوز واکسن هاری ســگ بین ۰.۵ تا ۰.۷ یورو بوده که این مهم در کاهش خروج ارز و بار اقتصادی تحمیلی به کشور به نسبت واردات واکسن ضدهاری انسانی را در پی خواهد داشت.
بنا بر آمارهای وزارت بهداشت، ایران از نظر تعداد مرگ و میر هاری ناشی از سگ‌گزیدگی بین سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ با ۳۷ مورد مرگ در رتبه سوم جهان قرار دارد.
از دیگر آثار سگ‌های پرسه‌زن آزاد بر سلامت انســان می‌توان به جراحت، قطع عضو و مرگ ناشی از گازگرفتگی توسط آنها اشاره کرد؛ در پژوهش انجام گرفته در مرداد سال گذشته با عنوان «مرگبارترین حیوانات در مقیاس جهانی در سال ۲۰۲۲»، "The deadliest animals on a global scale in ۲۰۲۲" منتشر شده است، سگ‌ها، پس از پشه‌ها و مارها با ۳۰ , ۰۰۰ مورد مرگ، سومین حیوان مرگ بار برای انسان‌ها به شمار می‌روند. بر اساس همین تحقیق، روزانه ۸۹ نفر در سطح جهان، جان خود را بر اثر حمله سگ‌ها از دست می‌دهند.
مرور اخبار حوادث در رسانه های رسمی کشور، بر مرگ ۳۵ تا ۵۰ نفر به ویژه کودکان در هر سال در اثر حمله این سگ ها دلالت دارد. همچنین بنابر داده های اداره کل پزشکی قانونی استان تهران درخصوص آمار تلفات انسانی ناشی از گازگرفتگی توسط سگ‌ها، تنها در چهار ماهه اول سال ۱۴۰۱ در محدوده استان تهران ۴ نفر (۳ مرد و ۱ دختر ۱ ساله) به‌واسطه حمله سگ‌ها کشته شده‌اند.
علاوه بر موارد اشاره شده در بالا، سلب آسایش عمومی و آرامش روانی مردم با ایجاد حس ترس و ناامنی، ایجاد آلودگی‌های صوتی، تهدید بهداشت عمومی و آلودگی محیط و منظر پارک‌ها و تفرجگاه‌ها به‌واسطه فضولات(مدفوع و ادرار) سگ‌های ولگرد، باقیمانده لاشه آنها در محیط‌های شهری، تأثیر باقیمانده غذای این حیوانات بر افزایش جمعیت حشرات موذی و جوندگان و همچنین افزایش احتمال تصادفات جاده‌ای از دیگر اثرات نامطلوب مدیریت سگ‌های پرسه‌زن آزاد در محیط‌های شهری است.
مجموع این موارد نشان می‌دهد که رشد روزافزون جمعیت سگ‌های بلاصاحب، باعث بروز تبعات مخربی برای کشور شده و هرچه زودتر باید اقدامات لازم و برنامه‌هایی که درخصوص مدیریت سگ‌ها وجود دارد، اجرا شود.
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که چالش‌ها و موانعی نظیر عدم وجود قانون جامع مدیریت سگ‌ها، جایگاه کمرنگ سازمان دامپزشکی کشور در مدیریت سگ‌های پرسه‌زن آزاد، عدم آموزش و فرهنگسازی کافی در زمینه سگ‌ها، ایجاد کانون سگ‌های پرسه زن آزاد به واسطه دسترسی آزاد به پسماندها و غذارسانی غیراصولی ،عدم توجه به نقش و ظرفیت سمن‌ها در حوزه مدیریت سگ‌های پرسه‌زن آزاد، عدم وجود پایگاه داده مناسب درخصوص وضعیت جمعیت سگ‌های ولگرد و عدم توجه کافی به واکسیناسیون ضد هاری سگ‌ها در مسیر حل معضل ســگ‌های پرسه‌زن آزاد در کشور وجود دارد.
به‌منظور رفع این موانع پیشنهاد می‌شود در چهار حوزه، ۱. تصویب قانون جامع مدیریت سگ‌ها ۲. آموزش و فرهنگسازی ۳. اصلاح وضع موجود مدیریت پسماند در کشور ۴. رفع نواقص موجود در دستورالعمل «مدیریت کنترل جمعیت و ساماندهی سگ‌های بدون صاحب»ابلاغی سال ۱۴۰۱اصلاحات مورد نیاز انجام شود.