همشهری - مجید جباری: تالاب بین المللی هامون در طول تاریخ حیاتش بارها براثر شرایط اقلیمی خشک شده و بار دیگر با وجود مواجهه با شرایط دشوار اقلیمی آبگیری کرده‌است. به گفته کارشناسان اما عامل خشکی این سال‌های هامون، علاوه بر تغییرات اقلیمی، بادهای ۱۲۰ روزه سیتان و نرسیدن حق‌آبه، گونه آبزی غیر بومی و مهاجمی است که باعث پایداری خشکیدگی این تالاب و اکووسیستم ارزشمند آن شده و امکان آبگیری مجدد هامون را بسیار دشوار کرده‌است. موضوعی که مهدی نبی‌یان، کارشناس مستقل محیط زیست و حیات وحش به آن اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: «در دهه ۶۰ گونه‌ای آبزی غیر بومی وارد کشور شد که بخشی از اکوسیستم و زیست بوم‌های ایران را نابود کرد. ماهی «آمور» گونه ای کپور ماهی است که توسط شیلات از کشور چین وارد ایران شد تا به اشتغالزایی و کاهش فقر مردم سیستان و بلوچستان کمک کند. مسئولان شیلات سال‌ها پیش، زمانی که هامون آب داشت این ماهی را وارد کردند و به دریاچه هامون ریختند.»
ماهی غیر بومی چگونه وارد تالاب شد؟
این کارشناس مستقل محیط زیست در تشریح چگونگی تاثیر این ماهی بر پایداری خشکیدگی هامون می افزاید: «وقتی آمور وارد دریاچه شد، هامون دو گونه ماهی بومی به نام «شیزوتوراکس» یا «ماهی سفید هامون» داشت. ماهی آمور این آبزی غیر بومی که بدون مطالعه وارد زیست بوم منطقه شد، گیاه خوار است و از ریزوم های(ریشه های) گیاه نی تغذیه می کند. آن زمان دورتادور تالاب هامون، کیلومترها نیزار داشت. این گونه مهاجم به تدریج از ریزوم های نیزارها تغذیه کرد و ریشه نی‌ها را از بین برد. نی‌هایی که تقریبا بیش از ۵۰ درصد اشتغال مردم منطقه در آن زمان وابسته به آن بود و مردم محلی از آن حصیر بافی می‌کردند و محصولاتشان را به شهرهای بزرگ اطراف می فروختند. همچنین از نی برای ساخت قایق و خانه هایشان استفاده می‌کردند که به مرور زمان، آمور ماهی نیزارها را از بین برد و کسب و کار سنتی مردم منطقه را نابود کرد.»
یک گونه جانوری غیر بومی و مهاجم گاهی می‌تواند زیست و حیات انسانی و حتی تاریخ یک منطقه و معیشت مردم را نابود کندشکستن سد دفاعی هامون دربرابر توفان‌های ۱۲۰ روزه
نبی‌یان درباره چگونگی تاثیر نابودی نیزارها بر خشکیدگی هامون توضیح می دهد: «نیزارهای دورتادور هامون سد دفاعی در برابر توفان های گرد و غبار ۱۲۰ روزه سیستان بود. با از بین رفتن این سد دفاعی گیاهی، شن و ماسه و گرد و غبار توفان‌ها، کف تالاب را پر کرد و حالا بخش گسترده‌ای از تالاب هامون که صدها هزار هکتار است را نمی‌توان لایروبی کرد. در حال حاضر، کف بخش های وسیعی از این تالاب به دلیل انباشت شن و ماسه به صورت محدب و گنبدی شکل درآمده است. به طوری که یعنی اکر همین امروز حقابه هیرمند به تالاب هامون اختصاص پیدا کند یا پدیده النینو رخ دهد و باران های خوب در منطقه ببارد و رودخانه ها پر آب شوند، باز هم مساحت زیادی از تالاب هامون امکان آبگیری ندارد.»
گاهی یک گونه جانوری غیر بومی و مهاجم می‌تواند زیست و حیات انسانی و حتی تاریخ یک منطقه و معیشت مردم را نابود کند. تالاب بین المللی هامون در مدت حیاتش بارها خشک و بارها آبگیری شده است. اما نی‌ها همیشه پابرجا بودند و بعد از مدتی از خشکی تالاب دوباره سبز می‌شدند. نیزارهای هامون اما دربرابر ماهی آمور دوام نیاورده و از همان دهه ۶۰ مرگ تدریجی‌اش شروع شد. تیشه‌ای که ماهی آمور به ریشه نیزارهای هامون زد، غیر از تشدید مخاطرات محیط زیستی، تبدیل به یکی از عوامل مهم و فاجعه‌بار هامون برای مردم محلی سیستان و بلوچستان شد.