همشهری آنلاین: فیلم‌های دفاع مقدس بومی‌ترین ژانر سینمای ایران را پایه‌ریزی کرده‌اند که از نظر شمایل‌شناسی، زمان ـــ مکان، شخصیت‌پردازی و سایر عناصر ژانر مشابه هیچ ژانر دیگری نیست. ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی از سال ۱۳۶۰ شروع شده و این ژانر، با همه فراز و فرودهایش، تا امروز به حیات خود ادامه داده است. در سال‌های پس از جنگ، فیلم‌های دفاع مقدس با مضامین، داستان‌ها و فرم‌های تازه به روایت آنچه در ۸ سال جنگ تحمیلی گذشت پرداختند، اما فیلم‌هایی که در دوران دفاع مقدس ساخته شدند، با همه نقدهایی که می‌توان به آنها داشت، از شور و حال آن دوران و آن لحظات برخوردار هستند. در این مطلب نگاهی به فیلم‌های دفاع مقدسی ساخته‌شده در ۸ سال جنگ تحمیلی انداخته‌ایم.
۱۳۶۰
مرز
کارگردان: جمشید حیدری
«مرز» نخستین فیلم دفاعی مقدسی سینمای ایران است. این فیلم داستان اهالی یک روستای مرزی است که در برابر هجوم ارتش دشمن مقاومت می‌کنند و با کمک یک استوار اخراجی ارتش به نام مختار آموزش نظامی می‌بینند. آنها سرانجام با رهبری مختار بر ارتش دشمن پیروز می‌شوند. این فیلم از ایرادهای واضحی مثل شعارزدگی یا افراط در قهرمان‌پردازی به سبک و سیاق فیلم‌های سال‌های پیش از انقلاب ضربه خورده، اما به هر حال فضیلت نخستین بودن را یدک می‌کشد.
۱۳۶۱
برزخی‌ها
کارگردان: ایرج قادری
جالب‌ترین نکته درباره «برزخی‌ها» حضور جمعی از بازیگران پیش از انقلاب از جمله محمدعلی فردین، ناصر ملک‌مطیعی، سعید راد و ایرج قادری در این فیلم نیست. حتی اینکه فیلمنامه «برزخی‌ها» شباهت‌هایی به «هفت دلاور» (جان استورجس) و «دوازده مرد خبیث» (رابرت آلدریچ) دارد هم چندان اهمیتی ندارد. جالب‌ترین نکته درباره این فیلم این است که ساخت آن پیش از آغاز جنگ کلید خورده است. تحرکاتی که در مرزهای ایران و عراق وجود داشت، برای قادری و سعید مطلبی، فیلمنامه‌نویس، کفایت می‌کرد که بخواهند داستان فداکاری تعدادی مجرم فراری را که جان‌شان را فدای میهن‌شان می‌کنند روایت کنند.
۱۳۶۲
دیار عاشقان
کارگردان: حسن کاربخش
حال‌وهوای معنوی آشنایی که در فیلم‌های دفاع مقدسی سراغ داریم و در سال‌های بعد در نمایش آن افراط شد، اولین بار در این فیلم به تصویر کشیده شد. بازیگران این فیلم، جز پرویز پرستویی، اغلب رزمنده واقعی بودند و در فواصلی که به عملیات اعزام می‌شدند، فیلمبرداری متوقف می‌شد تا آنها از جبهه بازگردند. فیلمی مستندگونه که از پرداخت ناپخته و آماتوری‌اش لطمه خورده است.
۱۳۶۳
پیشتازان فتح
کارگردان: ناصر مهدی پور
این فیلم درباره گروه دوازده نفری شناسایی و پاکسازی مین است که سوار بر موتور ۱۰۰۰ عازم پاکسازی منطقه‌ای برای آغاز عملیات فتح‌المبین می‌شوند. موتور ۱۰۰۰ در سال‌های دهه شصت از جاذبه‌ای زیاد برای جوانان برخوردار بود و خیلی‌ها برای دیدن موتورهای ۱۰۰۰ به دیدن این فیلم می‌رفتند. در واقع صحنه‌های موتورسواری در این فیلم عامل اصلی جذابیت آن بود. پرویز پرستویی در این فیلم هم حضور دارد. در کنار او رحمان باقریان هم هست که سال‌ها بعد در «لیلی با من است» نقش رزمنده مسنی را بازی کرد که آرپی‌جی را به دست پرستویی می‌دهد.
۱۳۶۴
عقاب‌ها
کارگردان: ساموئل خاچیکیان
«عقاب‌ها» که بر پایه رویداد واقعی نجات خلبان یدالله شریفی‌راد به وسیله کردهای عراقی و انتقال او به ایران ساخته شده، پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است. در این فیلم جمشید هاشم‌پور در کنار سعید راد ستاره‌های اصلی فیلم هستند.
۱۳۶۵
پرواز در شب
کارگردان: رسول ملاقلی‌پور
یک گردان از نیروهای ایران در محاصره قرار می‌گیرد و ارتباط آن با قرارگاه مرکزی قطع می‌شود. چهار نفر از رزمندگان گردان انتخاب می‌شوند تا برای درخواست کمک خود را به قرارگاه برسانند. از میان آنها، فقط یکی موفق می‌شود که خود را به قرارگاه برساند. فرمانده گردان نیز برای تهیه آب آشامیدنی سربازان زخمی، محاصره دشمن را می‌شکند، اما شهید می‌شود. «پرواز در شب» یکی از اولین فیلم‌هایی است که دفاع مقدس را با واقعه کربلا گره زد.
۱۳۶۶
کانی‌مانگا
کارگردان: سیف‌الله داد
این فیلم رکورد طولانی‌ترین اکران در تاریخ سینمای ایران را با پانزده سال نمایش دارد و همین نشان می‌دهد چه محبوبیتی در میان مخاطبان سینما داشته است. فیلمی سرشار از لحضه‌های اکشن که بیشتر بر دلاوری و قابلیت‌های فردی نیروهای نظامی ایران تکیه دارد.
۱۳۶۷
دیده‌بان
کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
عارفانه‌ای جنگی یا جنگی عارفانه؛ این مضمون اصلی این فیلم ابراهیم حاتمی‌کیاست. ارتباط خط کمین با نیروهای خودی توسط دشمن قطع شده و احتمال سقوط منطقه بسیار زیاد است. مقابله و مقاومت نیروها در مقابل دشمن نیازمند حضور دیده‌بان جهت هدایت آتش سنگین است. عارفی برای پیوستن به خط کمین و دیده‌بانی باید از مسیری عبور کند که زیر آتش شدید دشمن قرار دارد.