به گزارش همشهری آنلاین، در تاریخ ۲۸ سپتامبر، جمهوری قره‌باغ انحلال خود را اعلام کرد. قبل از آن، این جمهوری خودخوانده تحویل سلاح و تجهیزات نظامی به جمهوری آذربایجان را آغاز کرده بود.
آیا مناقشه قره‌باغ پایان یافته است؟
فرمان امضا شده توسط ساموئل شهرامانیان رئیس‌جمهوری دولت جدایی‌طلب قره‌باغ بیان می‌کند که تا اول ژانویه ۲۰۲۴، تمام نهادها و سازمان‌های دولتی تحت عنوان جمهوری قره‌باغ کوهستانی لغو می‌شوند و آرتساخ وجود ندارد.
بسیاری از تحلیلگران مستقل سقوط جمهوری قره‌باغ کوهستانی را به منزله احیای تمامیت ارضی آذربایجان ارزیابی می‌کنند و اظهار می‌دارند که یکی از دردناک‌ترین صفحات تاریخ آذربایجان در آستانه بسته شدن است و تسلیم دولت آرتساخ به معنای پایان ۳۵ سال جنبش جدایی‌طلب در این منطقه است.
علیا یعقوبلو، تحلیلگر سیاسی می‌گوید: تسلیم شدن دولت قره‌باغ را می‌توان پایان درگیری دانست، اما این واقعیت که نیروهای حافظ صلح روسیه هنوز در منطقه هستند، به ما اجازه نمی‌دهد تا پیش‌بینی کنیم که روندهای بعدی چگونه پیش می‌رود.
مأموریت نیروهای حافظ صلح روسیه در سال ۲۰۲۵ به پایان می‌رسد. هیچ یک از مقامات روسیه و آذربایجان هنوز موضع خود را در مورد سرنوشت این مأموریت اعلام نکرده‌اند.
الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان در آخرین سخنرانی خود خطاب به مردم گفت که نتایج عملیات ضد تروریستی ۱۹ تا ۲۰ سپتامبر باعث می‌شود که مانع ایجاد شده توسط ارمنستان برای مذاکرات صلح برطرف شود.
ارمنستان موضوع حقوق و امنیت ارامنه قره‌باغ را به عنوان شرط مذاکرات صلح مطرح می‌کند در حالی که باکو می‌گوید این یک موضوع داخلی است.
چرا جمهوری قره‌باغ نتوانست خود را به عنوان یک کشور مستقل بقبولاند؟
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قلمرو جمهوری قره‌باغ که ارمنیان قره‌باغ آن را به عنوان یک کشور مستقل اعلام کردند، توسط جامعه جهانی به عنوان سرزمین آذربایجان به رسمیت شناخته شد.
باکو اعلام کرد که این مناطق توسط ارمنستان اشغال شده است.
در سال‌های ۱۹۹۳-۱۹۹۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد چهار قطعنامه در حمایت از خروج نیروهای ارمنستان از خاک آذربایجان و تمامیت ارضی آذربایجان تصویب کرد، اما هیچ یک از آن‌ها برای سال‌ها اجرا نشد.
اگرچه در جهان بین‌المللی درخواست‌هایی مبنی بر حمایت از حقوق ارامنه مقیم قره‌باغ وجود داشت، اما هیچ کشوری جمهوری قره‌باغ را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت نشناخته است، چراکه برخلاف اصل تمامیت ارضی کشورهاست.
حتی ایروان نیز به طور رسمی استقلال جمهوری قره‌باغ را به رسمیت نشناخته است. اما بودجه و ارتش این جمهوری خودخوانده ارتباط تنگاتنگی با ارمنستان داشت. ساکنان بومی قره‌باغ برای بازدید از کشورهای خارجی گذرنامه ارمنی داشتند.
اگرچه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در جمهوری قره‌باغ برگزار شد، اما کشورهای جهان هرگز نتایج انتخابات را به رسمیت نشناختند.
نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان که پس از جنگ دوم قره‌باغ گفته بود تمامیت ارضی آذربایجان را به رسمیت می‌شناسد، آشکارا گفت که هیچ کشوری قره‌باغ را خارج از تمامیت ارضی آذربایجان به رسمیت نمی‌شناسد و جامعه جهانی از آن‌ها می‌خواهد که سطح وضعیت خودمختاریشان را کاهش دهند.
وضعیت پس از عملیات نظامی آذربایجان در قره‌باغ چگونه است؟
پس از عملیات ضد تروریستی آذربایجان در ۱۹ تا ۲۰ سپتامبر، واحدهای نظامی ارمنستان تحویل سلاح و تجهیزات نظامی را آغاز کردند.
پس از وضعیت جدید، ارامنه منطقه شروع به ترک قره‌باغ کردند. تصاویر ویدئویی از راه‌بندان در مسیر جاده لاچین، رو به ارمنستان در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده است.
ارمنستان می‌گوید بیش از ۱۰۰ هزار ارمنی منطقه قره‌باغ را ترک کرده‌اند. آذربایجان هنوز این رقم را اعلام نکرده است.
پس از آتش‌سوزی عصر دوشنبه در انبار سوخت نزدیک خانکندی که منجر به کشته شدن ده‌ها نفر شد، آذربایجان آتش‌نشان، کادر پزشکی و تجهیزات را برای ساخت بیمارستان سیار به آنجا اعزام کرد.
چه کسی در قره‌باغ در قدرت خواهد بود؟
باکو پس از جنگ دوم قره‌باغ، تقسیم جدیدی از مناطق اقتصادی انجام داد، مناطق آزاد شده از اشغال، همچنین مناطق خوجاوند، خوجالی و شهر خانکندی تحت کنترل ارامنه قره‌باغ در منطقه اقتصادی قره‌باغ قرار گرفتند.
علاوه بر این، نهاد نماینده ویژه رئیس‌جمهور آذربایجان برای مناطق آزاد شده از اشغال تأسیس شد.
ادارات و سازمان‌های مستقل «جمهوری قره‌باغ کوهستانی» باید تا اول ژانویه سال آینده میلادی لغو شوند.
به گفته تحلیلگران آذربایجانی، تا ژانویه، کار ادارات و سازمان‌های موجود تحویل داده خواهد شد و تحت رهبری آذربایجان قرار خواهند گرفت.
خانکندی تا ۲۳ سپتامبر از ارمنستان برق می‌گرفت اما از این تاریخ به سیستم برق آذربایجان متصل شد.
اما نهادهای رسمی سازوکار مدیریتی خانکندی و مناطق اطراف را اعلام نکرده‌اند.
نمایندگان باکو و نمایندگان ارامنه قره‌باغ که در ۲۵ سپتامبر در خوجالی دیدار کردند، با ایجاد یک کارگروه مشترک با آذربایجانی‌ها و نمایندگان نهادهای ذیربط در منطقه از جمله شهر خانکندی موافقت کردند تا مسیرهای اقدام در زمینه‌های اجتماعی،بشردوستانه، اقتصادی و زیرساختی را مشخص کنند.
آذربایجان هنوز به صورت رسمی وارد خانکندی نشده است، اما تصاویر ویدئویی نشان می‌دهد که سربازان پرچم آذربایجان را در مناطق خوجالی، آغدره و خوجاوند نصب کرده‌اند.
آیا ممکن است عملیات نظامی جدیدی انجام شود؟
پس از جنگ دوم قره‌باغ، فعالیت نظامی بیشتر در مرز آذربایجان و ارمنستان تجلی یافت، اما تنش نظامی در قره‌باغ، در حوزه مسئولیت حافظان صلح روسی، گهگاه مشاهده شد.
اما در جریان «عملیات ضد تروریستی» ۱۹ تا ۲۰ سپتامبر که آذربایجان در قره‌باغ انجام داد، ارمنستان مداخله نکرد، بعداً الهام علی‌افرئیس‌جمهور آذربایجان از آن استقبال کرد و آن را «صلاحیت سیاسی» خواند و آن را یک «عامل مهم» برای صلح با ارمنستان دانست.
پس از عملیات نظامی در قره‌باغ، دولت جدایی‌طلب قره‌باغ تسلیم شد و با تحویل سلاح موافقت کرد.
با این کار آذربایجان ادعا کرد که یک گروه مسلح نظامی که زیرمجموعه آن در داخل این کشور نبود، خنثی کرده است.
در حال حاضر وضعیت در مرز ثابت است، اما افزایش تنش منتفی نیست، زیرا هنوز مسائلی مانند تحدید حدود و مرزبندی بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان حل نشده و توافقنامه صلح امضا نشده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه آذربایجان گفت: الهام علی‌اف در آخرین گفتگوی تلفنی خود به آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا اطمینان داد که دیگر عملیات نظامی انجام نخواهد شد.
آیا ارمنی‌ها به قره‌باغ برمی‌گردند و می‌مانند؟
الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان در آخرین سخنرانی خود گفت که جمعیت ارمنی ساکن قره‌باغ به زودی شاهد چرخش به سمت وضعیت بهتری خواهند بود.
علاوه بر این، باکو وعده امنیت می‌دهد. حتی نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان نیز چند روز پیش گفته بود که شرایط امن برای زندگی غیرنظامیان در قره‌باغ وجود دارد.
اما علیرغم وعده‌های رسمی باکو، اکثریت ارمنی‌های منطقه ترجیح دادند قره‌باغ را ترک کنند و برخی از آن‌ها در اظهارات خود به رسانه‌های خارجی اعلام کردند که دیگر برنمی‌گردند.
آذربایجان یک پورتال الکترونیکی و شماره تلفن‌های مشترک برای ثبت‌نام ارمنیان قره‌باغ که می‌خواهند در قره‌باغ بمانند و تحت قوانین آذربایجان زندگی کنند، ایجاد کرده است.
باکو اعلام کرد که اگر هیچ یک از ساکنان ارمنستان نخواهند در چارچوب قانون و اختیارات آذربایجان زندگی کنند و از آن تبعیت کنند، نمی‌تواند آن‌ها را مجبور به این کار کند.
در عین حال، وزارت امور خارجه آذربایجان از ساکنان ارمنی خواست که محل سکونت خود را ترک نکنند و بخشی از جامعه چند قومیتی آذربایجان شوند.
آیا آذربایجانی‌ها به خانکندی بازخواهند گشت؟
رئیس کمیته دولتی امور پناهندگان و آوارگان داخلی در ۲۶ سپتامبر با آوارگان آذربایجانی خانکندی دیدار کرد و گفت که بازگشت بزرگ شامل آن‌ها نیز می‌شود.
رئیس این کمیته گفت که در این نشست، آوارگان داخلی خانکندی نظرات و پیشنهادات خود را در مورد مسائل آمادگی برای بازگشت بیان کردند.
برنامه دولت آذربایجان در مورد شرایط بازگرداندن آذربایجانی‌ها به خانکندی، خوجالی و خوجاوند هنوز مشخص نیست.
درگیری قره‌باغ چگونه آغاز شد؟
در اواخر دهه ۱۹۸۰، جمعیت ارمنی استان خودمختار قره‌باغ کوهستانی که بخشی از اتحاد جماهیر شوروی آذربایجان بود، به رهبری اتحاد جماهیر شوروی متوسل شدند و از آن‌ها خواستند که به حوزه اتحاد جماهیر شوروی ارمنستان منتقل شوند.
این امر در آذربایجان با خشم فراوان روبرو شد و زندگی ارمنی‌ها و آذربایجانی‌های هر دو کشور را تحت تأثیر قرار داد.
آذربایجانی‌های مقیم ارمنستان آنجا را ترک کردند، قتل‌عام ارامنه در سومقاییت باعث شد ارمنی‌های ساکن دیگر مناطق آذربایجان این کشور را ترک کنند.
در ژانویه ۱۹۹۰، جمعیت ارمنی باکو مورد حمله قرار گرفت و در ۲۰ ژانویه، واحدهای ارتش شوروی وارد پایتخت آذربایجان شدند، صدها غیرنظامی آذری کشته، زخمی یا مفقود شدند.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، مبارزه برای قره‌باغ وارد مرحله جدیدی شد و احزاب آذری و ارمنی این فرصت را داشتند که از سلاح‌های باقی مانده از ارتش اتحاد جماهیر شوروی استفاده کنند.
نبردهای بسیار شدیدی در سال‌های ۱۹۹۲-۱۹۹۳ رخ داد و هر دو طرف متحمل خسارات سنگین شدند. در این دوره، برخی از قسمت‌های درگیری به عنوان جنایات جنگی ارزیابی می‌شود.
به ویژه این موضوع مربوط به کشتارجمعی غیرنظامیان شهر محاصره شده خوجالی آذربایجان توسط نیروهای ارمنی در فوریه ۱۹۹۲ است. بر اساس اطلاعات رسمی آذربایجان، در آن زمان بیش از ۶۰۰ پیر، زن و کودک جان خود را از دست دادند.
در نتیجه این جنگ آذربایجان قره‌باغ کوهستانی از جمله شوشا و هفت منطقه اطراف را از دست داد.
اگرچه آتش‌بسی بین آذربایجان و ارمنستان در ماه مه ۱۹۹۴ امضا شد، اما این آتش‌بس برای سال‌های متمادی مکرراً نقض و منجر به کشته و مجروح شدن می‌شد.
در نتیجه جنگ دوم قره‌باغ که در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ آغاز شد و به مدت ۴۴ روز به طول انجامید، آذربایجان بیشتر مناطق خود را از اشغال خارج کرد.