همشهری آنلاین – مریم سرخوش: کارشناسان دارویی می‌گویند اگر کشوری به فناوری تولید داروهای بایوتکنولوژی دسترسی داشته باشد؛ یعنی در انتهای تکنولوژی دارویی قرار دارد. اتفاقی که با همت نخبگان داروسازی کشور رقم خورده و ایران در زمینه تولید داروهای بیوسیمیلار با تولید ۳۰ دارو، بزرگترین سبد تولیدی در جهان را در اختیار دارد. داروهایی که فناوری پیچیده‌ای دارند اما برای انواع سرطان‌ها، بیماری‌های صعب‌العلاج و ... به صورت بومی تولید می‌شوند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران رتبه اول تولید داروی منطقه، رتبه سوم تولید داروهای بیوتکنولوژی در منطقه و رتبه هفتم تولید داروهای نانو در جهان را دارد. در تولید کلی دارو هم در جمع ۱۰ کشور برتر دنیا ایستاده است. در حال حاضر از نظر عددی ۹۹درصد و از لحاظ ریالی ۸۵درصد بازار دارو را تولید داخل تامین می‌کند، این در حالی است که طی سال‌های اخیر این عدد از ۷۰درصد ریالی به ۸۵درصد رسیده است. در این گزارش بخشی از محصولات سلامت‌محور کشور که ایران را به عنوان معدود تولیدکنندگان جهانی مطرح کرده، بررسی شده است.
اولین تولیدکننده داروهای بیوسیمیلار در منطقه
ایران در حوزه داروهای بایوسیمیلار وارد عرصه بین‌المللی شده و بازارهای دارویی ترکیه و روسیه شاهد حضور این داروهای ایرانی هستند. بیوسیمیلار به داروهایی گفته می‌شود که کاملاً مشابه با داروهای بیولوژیک تولید می‌شود که سازنده اولیه برای اولین بار روش تولید آن را ابداع کرده است.
سیدحیدری محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو درباره تولید این داروها به همشهری می‌گوید: در حوزه دارو خودکفا شده‌ایم و تنها برخی داروهای معدود که تولید یا میزان مصرف آنها کم است در کشور تولید نمی‌شوند. تفاهم‌نامه زیادی بین شرکت‌های ایرانی و خارجی برای صادارت یا واردات دارو و مواد اولیه منعقد شده و در میان کشورهای منطقه هم اولین تولیدکننده داروهای بیوسیمیلار هستیم. تلاش می‌کنیم تکنولوژی تولید این داروها را به کشورهای همسایه بفروشیم یا در تولید آنها سرمایه‌گذاری کنیم.
جزو کشورهای برتر در تولید داروی ام‌اس
تنها ۵ کشور در دنیا داروی «ام‌اس» تولید می‌کردند اما ایران این فهرست را به عدد شش رساند و حالا این محصول ایرانی علاوه بر بازار داخلی به کشورهای روسیه، ونزوئلا، عراق و ترکیه هم صادر می‌شود. این دارو با نام اینترفرون و با تکنولوژی بسیار بالا در کشور تولید می‌شود اما یک تفاوت عمده دارد؛ تولید با استفاده از تکنولوژی بایوتک به نام پرفیوژن.
علی اعتمادرضایی، مدیر مدیکال شرکت دارویی اکتور در این باره به همشهری می‌گوید: «این دارو در انحصار کشور خاصی نیست، داروی اصلی آمریکایی است و چند کشور دیگر هم آن را تولید می‌کنند. در برخی کشورها این دارو همچنان با تکنولوژی‌های قدیمی‌تر تولید می‌شود که فرآیند تولید با استفاده از سرم حیوانی است و ریسک آلودگی وجود دارد. کیفیت دارو هم در هر بخش متفاوت می‌شود. اما تولید این دارو در ایران بدون استفاده از سرم حیوانی صورت می‌گیرد و کیفیت دارو هم در مراحل مختلف تولید حفظ می‌شود. این تکنولوژی در درازمدت منجر به کاهش هزینه‌ها هم می‌شود. نکته مهم اینجاست که تعداد کشورهایی که این داروهای بایوتک را تولید می‌کنند، به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد.»
اعتمادرضایی درباره تفاوت قیمتی و صرفه‌جویی ارزی این محصول هم بیان می‌کند: قیمت داروی ام‌اس آمریکایی با تکنولوژی پرفیوژن ۹۴۰ هزار تومان است، اما تولید آن در کشور با همان کیفیت و تکنولوژی با ۲۶۰ هزار تومان انجام می‌شود.
دومین تولیدکننده جهانی داروی درمان سکته مغزی
ایران دومین کشور تولیدکننده تنها داروی درمان سکته مغزی ایسکمیک حاد است. تولید این داروی راهبردی و حیاتی، پیش از این در انحصار یک شرکت آمریکایی بود اما اکنون ایران دومین کشور جهان است که به فناوری تولید آن دست پیدا کرده و از این پس می‌تواند این محصول را با قیمت پایین‌تر به بازار سلامت ایران و بازارهای بین‌المللی عرضه کند.
این دارو مانع بروز بسیاری از عوارض و معلولیت‌های ناشی از سکته مغزی می‌شود و در مواردی همچون درمان ترومبولیک سکته حاد قلبی جهت کاهش میزان مرگ و میر نارسایی قلبی و درمان ترومبولیک آمبولی حاد ریوی وسیع به همراه ناپایداری همودینامیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. گفته می‌شود که هزینه سالانه واردات این دارو به کشور چیزی حدود ۱۰ میلیون دلار است.
حضور در باشگاه واکسن‌سازان برتر جهان
یکی از مهم‌ترین محصول جدید سلامت‌محور در دنیا را باید واکسن‌های کرونا نامید. واکسن‌هایی که توانستند مرگ روزانه هزاران نفر در کشورهای مختلف دنیا را به شدت کاهش دهند و پاندمی جهانی که آن زمانی کسی تصوری بر پایانش نداشت را رقم بزنند. دانشمندان ایرانی هم آن زمان از قافله تولید واکسن عقب نماندند و همزمان شاهکار تولید ۶ واکسن کرونا با پلتفرم‌های مختلف را رقم زدند تا نام ایران در فهرست کشورهای مجهز به این انواع تکنولوژی تولید این واکسن‌ها ثبت شود، از فناوری ویروس کشته شده تا mRNA و نوترکیب و... چند وقت بعد هم اتفاق بهتری رخ داد و تنها واکسن استنشاقی جهان از سوی موسسه رازی در ایران تولید شد.
در این باره سیدرضا بنی‌هاشمی، مدیر تحقیق و توسعه موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی به همشهری می‌گوید: «زمانی که تولید اولین واکسن استنشاقی کرونا مطرح و تاکید شد این محصول می‌تواند جلوی انتشار ویروس را بگیرد، نگاه‌ها به این واکسن جدی نبود، اما خبر تولید آن در مجله نیچر منتشر شد و از آن به عنوان اولین واکسن استنشاقی جهان نام بردند. در حال حاضر نتایج بالاترین مطالعات درباره اثربخشی این واکسن نهایی شده و حتی کشورهای دیگر از جمله اروپایی‌ها و چینی‌ها هم از این واکسن استقبال کرده‌اند.» پیش از این هم علیرضا بیگلری، رئیس سابق انستیتوپاستور ایران به همشهری گفته بود «ایران در تمام پلتفرم‌ها واکسن می‌سازد و از قدرت‌های تولید کننده واکسن در دنیاست.»
مثال آن هم تولید دو واکسن آنفلوآنزا و اچ‌پی‌وی است. ایران پس از آمریکا دومین کشور موفق دنیا در تولید واکسن نوترکیب آنفلوانزاست که با بهره‌گیری از فناوری نوین به این مهم دست یافته و واکسن ۶۵ دلاری را با قیمت کمتر از ۵ دلار تولید و عرضه می‌کند. اواخر شهریور امسال هم وزیر بهداشت از احداث مرکز تولید واکسن‌های پنوموکوک (پیشگیری از عفونت ریه و مغز) و روتاویروس در کشور خبر داد و گفت: «چنین اقدامی کشور را از واردات این واکسن‌ها بی‌نیاز می‌کند.»
اگر تحریم نبودیم، چه می‌کردیم؟
فاکتور۸، یکی از مهم‌ترین داروهای مورد نیاز بیماران هموفیلی است که ایرانی‌ها همراه شرکت‌های فایزر و نوونوردیسک، سه شرکت تولیدکننده این دارو در جهان به شمار می‌روند. تقریبا سال ۹۱ که تولید این دارو در کشور محقق شد، ایران دومین کشور تولیدکننده فاکتور۸در دنیا و اولین کشور در منطقه به شمار می‌رفت. با تولید فاکتور ۸ بخش مهمی از درمان بیماران هموفیلی در داخل کشور انجام می‌شود و علاوه بر آن ۴۰ تا ۵۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی هم به همراه داشت.
سیداحمد مهاجری، مدیرعامل شرکت ثامن داروی۸ در این باره به همشهری می‌گوید: «در زمینه داروهای های‌تک ایران دست برتر را دارد و این مساله همیشه مطرح است که صنعت داروسازی ما اگر با مشکل تحریم مواجه نبود، چه شرایط ویژه‌ای را در دنیا برای خودش رقم می‌زد. تولید این میزان داروی نوترکیب با روش بایوتکنولوژی در ایران ارزش قابل توجهی دارد، فاکتور خونی یکی از این داروهاست.»
او درباره ارزشمندی تولید داروهای بایوتک که اکنون در کشور فراهم شده، به یک مثال اشاره می‌کند: «این وضعیت مشابه این است که در صنعت خودروسازی بی‌ام‌و و بنز تولید کنیم. صنعت دارویی یک کشور اگر قادر به تولید داروهای بایوتکنولوژی باشد، در خط نهایی تکنولوژی دارویی قرار دارد و این علاوه بر صرفه‌جویی ارزی برای یک کشور به شمار می‌رود. همین حالا اگر قرار باشد فاکتور۸ واردات شود، باید بخش زیادی از ارز کشور را به آن اختصاص دهیم، اما تولید آن در داخل مزایای قابل توجهی برای کشور دارد.»
مهاجری هم درباره صرفه‌جویی ارزی تولید این دارو و بی‌نیازی از واردات بیان می‌کند: «فاکتور ۸ واردانی چیزی حدود ۸۰ تا ۹۰ دلار قیمت دارد، اما تولید آن در داخل کشور با هزینه‌ای حدود ۳۵ یور انجام می‌شود»
ظرفیت ویژه در تولید داروهای ضدسرطان
«ایران در خاورمیانه جزو معدود کشورهایی هستیم که ۷۵ داروی ضدسرطان تنها در یک شرکت دارویی آن تولید می‌شود و این عدد در مجموع کل کشور، عدد قابل توجهی است.»
این مطلب را سیدمحمد کشاورز، مسئول فنی یکی از داروخانه‌های وابسته به ستاداجرایی فرمان امام(ره) به همشهری اعلام می‌کند و در توضیح بیشتر عنوان می‌کند: «رقیب ما در منطقه ترکیه است که صنعت داروسازی خوبی دارد اما هنوز ما از لحاظ دارویی نسبت به آنها مسلط هستیم و رقابت در بازار داروهای ضدسرطان در کشورهای عراق، افغانستان و سوریه دست ماست.»
او به تولید داروی بورتزومیب، داروی وابسته به سرطان‌های گوارشی اشاره می‌کند و می‌گوید: «زمانی که این دارو از تولیدکننده آمریکایی خریداری می‌شود، هر ویال آن ۵۱۸ دلار است اما ویالی که در ایران تولید می‌شود، نهایت ۱۲۰ دلار است. مواد اولیه این دارو در گذشته از هند و یک منبع اروپایی وارد می‌شد اما اکنون متوقف شده و تولید مواد اولیه این دارو در کشور انجام می‌شود.»
موفق در تولید نانوداروها
تولید نخستین نانو داروی ضد سالک دنیا، شکستن انحصار داروهای نوترکیب از سوی متخصصان ایرانی، تولید انبوه داروی ضدسرطان به نام «دوکسوروبیسین لیپوزومال» با فناوری نانو و تولید انسولین قلمی برای نخستین بار در دنیا، در زمره مهم‌ترین دستاوردهای جدید کشور در حوزه صنعت داروسازی است.
کارشناسان حوزه دارو معتقدند که تولید این داروها، منجر به صرفه‌جویی ارزی قابل توجه برای کشور شده است، نمونه آن این که کشورهای دارای جمعیت مشابه ایران یا ترکیه در همسایگی ایران، سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار نیاز ارزی برای تامین دارو دارند، اما در ایران برای تامین این داروها تنها چیزی حدود ۳.۵ تا ۴.۵ میلیارد دلار برای کل حوزه بهداشت و درمان و سلامت هزینه می‌شود و دلیل آن هم تولید انواع داروهای مورد نیاز کشور از سوی تولیدکنندگان بومی است.
این در حالی است که با تولید دیگر داروهای بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج هم این صرفه‌جویی ارزی بیشتر خواهد شد. همین حالا داروی بیماران SMA با هزینه بسیار بالا وارد کشور می‌شود اما تحقیقات دانشمندان ایرانی برای تولید این دارو با فناوری پیشرفته در حال انجام است.
رتبه دوم در تولید ۱۵ داروی خاص
«تقریبا هیچ دارویی در دنیا وجود ندارد که ما تولید داخل از آن را نداشته باشیم و حتی تکنولوژی تولید داروهایی با فرمولاسیون بسیار پیچیده را در اختیار داریم. دلیل آن هم این است که زیرساخت تولید داروهای های‌تک و بیوتک در کشور به شدت گسترش پیدا کرده است.»
هاله حامدی‌فر، رئیس کمیته صادرات سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: « ما عضو WTO نیستیم و مساله پتنت (قانون حق اختراع) هم نداریم، به همین دلیل نسبت به کشورهای دیگر در تولید داروهای ژنریک یا بیوسیمیلار جلوتر هستیم. در نتیجه از نظر دانش فنی و توان تولید هیچ مشکلی در کشور وجود ندارد.»
او با تاکید بر این که جزو کشورهای رده‌بالا در تولید دارو قرار داریم، بیان می‌کند: «برای تولید ۱۵ داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج، ایران دومین تولیدکننده جهان است. این داروها را تنها یک شرکت بزرگ چند ملیتی تولید و به کشورهای مختلف صادر می‌کند، اما حالا ایران دومین تولیدکننده، بیوسیمیلار این داروها در جهان است. از جمله پرتوزوماب برای درمان سرطان سینه، اکرلی‌زیماب برای درمان ام‌اس، آلتپلاز برای درمان سکته مغزی، پمبرولیزومب برای درمان انواع سرطان‌ها، اومالیزومب برای بیماران آسم، همچنین داروهایی در حوزه هماتولوژی، نورولوژی، غدد، ناباروری، ایمونولوژی، روماتولوژی و چشم، که بسیار تخصصی هستند هم در کشور تولید می‌شود.»
حامدی‌فر با بیان این که در ایران، بیماران به این داروها با قیمت ارزان دسترسی دارند اما در سایر کشورها یا دسترسی به این داروها فراهم نیست یا قیمت آن بسیار گران است، عنوان می‌کند: «در زمینه تولید داروهای بیوسیمیلار با تولید ۳۰ دارو، بزرگترین سبد تولیدی در جهان در اختیار ایران است. تعداد این داروها که در کشور تولید می‌شود، در دنیا وجود ندارد. شاید حجم تولید ما به دلیل این که بازار محدودی داریم، کمتر باشد، اما در مقایسه تعدادی تولید با دیگر کشورها قابل مقایسه نیست. این عدد در کشوری مثل کره جنوبی ۵ است.»
او ظرفیت ویژه تولید دارو در کشو¬ر را مورد توجه بسیاری از کشورها به صنعت داروسازی ایران می‌داند و عنوان می‌کند: «ما با مشکل جدی تحریم‌های بانکی روبه‌رو هستیم و در غیر اینصورت ظرفیت صادرات واقعی ما مشخص می‌شد. بسیاری از کشورها با وجودی که علاقمند به خرید و تایید کیفیت داروهای ما، اما به دلیل این که نمی‌توانند تبادلات پولی انجام دهند، نمی‌توانند داروهای ما را خریداری کنند.»
این فعال حوزه دارو، درباره رتبه اصلی ایران در تولید انواع داروها هم بیان می‌کند: «هیچ رتبه‌بندی رسمی در جهان در این باره اعلام نشده که به آن استناد کنیم، اما فکر می‌کنم اگر رتبه‌بندی صورت بگیرد از نظر تولید داروهای بیوتیک ما رتبه بسیار خوبی خواهیم داشت و از نظر تنوع تولید هم جزو کشورهای برتر قرار بگیریم.»