پیوند عضو، آخرین راه نجات بیماری محسوب می‌شود که تمام درمان‌های دیگر در مورد او به بن‌بست رسیده است. سکه پیوند ریه، قلب، قرنیه، کبد و... یک روی دیگر هم دارد. پیوند تنها در شرایطی اتفاق می‌افتد که فردی به علت مرگ مغزی، جان خود را ازدست داده باشد. در این صورت است که می‌توان با استفاده از اعضای بدن او، به بیمار نیازمند به پیوند، حیات دوباره بخشید.
در میان اعضای پیوندی، پیوند ریه یکی از دشوارترین پیوندهاست. به دلایل مختلف، آمار پیوند ریه کمترین آمار پیوند در کشور است،در حالی که سالانه ده‌ها پیوند کلیه، قلب و کبد در کشور انجام می‌شود، آمار پیوند ریه در کشور هنوز به عدد 20 نرسیده است.
تاکنون 13 پیوند ریه به شکل تخصصی در بیمارستان مسیح دانشوری و توسط تیم پیوند انجام شده است که آخرین مورد آن از همه موارد دیگر حساس‌تر و دشوارتر بوده است؛ پیوند همزمان دو ریه برای اولین بار در ایران اتفاق افتاده است.در پی تصادف جوانی 19ساله که به مرگ مغزی منتهی شد، اعضای بدن وی از جمله قلب، کلیه‌ها و ریه‌ها توسط خانواده‌اش به بیماران نیازمند اهدا شد. در این میان، ریه‌ها به مهین‌دخت امانی رسید که سال‌هاست از بیماری ریوی رنج می‌برد.
در هفدهمین روز پس از پیوند به سراغ تیم جراحی و بیمار می‌رویم و برخلاف آنچه می‌پنداریم، با خانمی سرحال، امیدوار و خندان روبه‌رو می‌شویم که معتقد است در مورد او چیزی شبیه معجزه رخ داده است.
دکتر ولایتی- ریاست بیمارستان مسیح دانشوری- در رابطه با این پیوند می‌گوید: «در بین اعمال جراحی که در ایران انجام می‌شود، بدون تردید، پیوند ریه یکی از مشکل‌ترین‌هاست. چرا که ما در هر دقیقه بین 20-14 بار نفس می‌کشیم و هوای بیرون را وارد ریه‌ها می‌کنیم. به همین خاطر امکان عفونت در فرد دهنده و گیرنده ریه، نسبت به گیرندگان و دهندگان کبد و کلیه که فیلتر دارند خیلی بالاتر است و در واقع ریه در معرض آلودگی است».
دکتر ولایتی به کسانی اشاره می‌کند که پس از مرگ مغزی کاندیدای اهدای ریه می‌شوند و می‌گوید: «در فرد سالم، سیستم دفاعی بدن به خوبی کار می‌کند، ولی در فردی که مشکل تنفسی پیدا می‌کند، مثل کسانی که تصادف می‌کنند و ضربه مغزی می‌شوند و تنفس آنها دچار مشکل می‌شود و برای ادامه تنفس برای آنها از ونتیلاتور (دستگاه تهویه) استفاده می‌شود، سیستم ایمنی ضعیف می‌شود. بنابراین در افراد مرگ مغزی ریه‌ای که مناسب پیوند باشد، بسیار کم است».
دکتر ولایتی در رابطه با آخرین مورد پیوند در بیمارستان مسیح دانشوری می‌گوید: «14 عمل پیوند ریه قبل از این مورد انجام شده است که اگر در این مورد هر کدام از ریه‌ها را جدا حساب کنیم، به پانزدهمین پیوند می‌رسیم. این در حالی است که تاکنون بیش از 200 پیوند کبد و بیش از 20 هزار مورد پیوند کلیه داشته‌ایم».
رئیس بیمارستان مسیح دانشوری اضافه می‌کند: «اگر کسی بخواهد این کار را در خارج از ایران انجام دهد، چیزی حدود 200هزار دلار هزینه می‌برد، در حالی که در ایران این رقم 70 میلیون تومان است و می‌توان گفت ایران به خودکفایی در این زمینه رسیده است».
دکتر عباسی، فوق‌تخصص جراحی توراکس و رئیس بخش جراحی پیوند ریه بیمارستان مسیح دانشوری سرپرستی این جراحی را به عهده داشته است.
پیوند، کاری گروهی است
وی در توضیح مشکل بیمار می‌گوید: «بیمار ما از مشکلی به نام برونشکتازی رنج می‌برد، این بیماری نوعی از مشکلات ریوی است که در آن نسج ریه خراب شده و در آن کانون‌های متعدد عفونت شکل می‌گیرد که در چنین بیماری ما نمی‌توانیم تنها یک ریه را برداریم، چرا که عفونت به ریه مقابل هم سرایت کرده و آن هم کانون عفونت می‌شود و اگر برداشته نشود، باعث تداوم مشکل بیمار می‌شود، بنابراین در چنین بیمارانی به ناچار باید هر دو ریه خارج شود و دو ریه جدید جایگزین شود».
دکتر شادمهر، دستیار دکتر عباسی در عمل جراحی پیوند دو ریه نیز می‌گوید: «آنچه در جراحی این بیماران اهمیت دارد، مدت زمانی است که از لحظه خارج کردن ریه از بدن دهنده تا پیوند شدن و برقرار شدن جریان خون در بدن گیرنده، طول می‌کشد و این زمان برای انجام پیوند موفق باید چیزی حدود 6ساعت باشد و هر چه این زمان کوتاه‌تر باشد، موفقیت جراحی بیشتر خواهد بود».
وی در ادامه به مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد اشاره می‌کند: «اشکال این است که تا زمانی که قفسه سینه فرد دهنده باز نشده و جراح با چشم خود، ریه سالم را ندیده، به رغم عکس‌ها و آزمایش‌های متعدد نمی‌توان برای مناسب بودن ریه و قابل پیوند بودن آن تصمیمی گرفت. بنابراین همیشه یک فاصله زمانی در این بین وجود دارد. اما ما در این پیوند موفق شدیم که اولین ریه را پس از 5/2 ساعت و دومین ریه را بعد از 5 ساعت پیوند بزنیم که طول عمل جراحی از لحظه‌ای که بیمار وارد اتاق عمل شد تا پایان چیزی حدود 9 الی 10ساعت طول کشید».
یک کار تیمی
دکتر عزیزالله عباسی، فوق‌تخصص جراحی ریه و قفسه سینه و رئیس بخش جراحی بیمارستان مسیح، دکتر محمد بهگام شادمهر، دکتر مهرداد عرب، دکتر مجتبی جواهرزاده، دکتر ساویز پژوهان(جراحان فوق تخصص ریه)، دکتر ابوالقاسم دانشور- جراح، دکتر سیدحسین احمدی و دکتر ضرغام حسین احمدی (متخصصان جراحی قلب)، پزشکانی بوده‌اند که در انجام این پیوند مشارکت داشته‌اند. دکتر شادمهر اضافه می‌کند: «نه تنها تمام اعضای گروه جراحی در پیوند دخیل هستند، بلکه همکاری متخصصان دیگری از جمله متخصصان داخلی ریه، بیهوشی، قلب، عفونی و ایمونولوژی، همکاران بخش رادیولوژی، پاتولوژی، پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه و تمام نیروهای پشتیبانی اعم از کارکنان بخش خدمات و اداری و... هستند که پیوند را ممکن می‌سازند».
طبق مجوز وزارت بهداشت، تنها دو مرکز وجود دارد که اجازه فراهم‌آوری اعضا را دارند. یکی از آنها بیمارستان مسیح دانشوری بوده و بیمارستان بعدی، شریعتی تهران است. هر بیمار دهنده‌ای که در هر کجای شهر تهران پیدا شود، باید به یکی از این دو مرکز انتقال یابد تا آزمایش‌های لازم پس از تایید مرگ مغزی برای اهدای اعضای وی انجام شود. در مورد این پیوند نیز، دهنده در بیمارستان شریعتی و گیرنده در بیمارستان مسیح دانشوری تحت جراحی قرار گرفتند.
انتخاب گیرنده مناسب
دکتر مجید ولی‌الله پورامیری، متخصص بیماری‌های عفونی با اشاره به اینکه یکی از مشکلات پس از پیوند، عفونت است، می‌گوید: «ما بعد از انجام عمل پیوند، مجبور هستیم تا سیستم ایمنی بیمار را بسیار تضعیف کنیم تا عضو پیوندی، پس زده نشود که در این حال فرد مستعد عفونت خواهد شد و این افراد حتی در مقابل عفونت‌هایی که افراد دیگر را درگیر نمی‌کند، ضعیف هستند. از این رو مراقبت‌های ویژه‌ای نیاز هست تا پیوند ریه با موفقیت همراه باشد.
او در ادامه به نقش یک متخصص عفونی در پیوند اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک متخصص عفونی باید افرادی که برای پیوند ریه انتخاب می‌شوند را مورد بررسی قرار دهد تا گیرنده مناسب را انتخاب کند. پس از انتخاب فرد، وضعیت واکسیناسیون او را به روز می‌کنیم تا سطح ایمنی بدن قبل از پیوند به اندازه کافی بالا رود. در انتخاب دهنده هم باز نقش متخصص عفونی این است که ریه‌ها را از این نظر که فاقد عفونت باشد مورد بررسی قرار دهد و اگر در جواب آزمایش‌ها علائمی مثل وجود ویروس‌های HIV و ACV (عفونت فعال ریه) داشته باشد، ریه برای پیوند مناسب نخواهد بود».
دردسرهای عضو جدید
دکتر بدیع‌الزمان رادپی، متخصص بیهوشی و رئیس بخش بیهوشی بیمارستان مسیح دانشوری نیز قبل از هر چیز به اهمیت این کار گروهی اشاره می‌کند و در رابطه با اقدامات بیهوشی در این جراحی می‌گوید: «بیهوشی در این بیماران شامل سه مرحله آماده‌سازی قبل از جراحی، حین جراحی و بعد از آن می‌شود که در مرحله اول، این موضوع که بیمار وابسته به اکسیژن است و تنفس طبیعی ندارد باید مورد توجه قرار بگیرد، در مرحله دوم در حین برداشتن ریه باید از ریه قبلی هم استفاده شود تا ریه بعدی پیوند زده شود که در این توالی ممکن است بیمار روی پمپ قلبی- ریوی هم برود و در رابطه با این بیمار خاص هم چنین شد. در مرحله سوم به خصوص ساعت‌ها و روزهای اول بعد از عمل، احتمال ادم ریه‌های پیوندی وجود دارد و همچنین به دلیل ورود عضو جدید به بدن فرد، ممکن است عفونت اتفاق افتاده و ریه پس زده شود».
دکتر رادپی در مورد جراحی اخیر اضافه می‌کند: «ادم ریه‌ها در این بیمار خاص هم پس از پیوند به وجود آمد که با همکاری تیم بیهوشی متشکل از خانم‌ها دکتر شیده دبیر و طاهره پارسا به خوبی کنترل شد».
او از بیمارستان مسیح دانشوری به عنوان مرکزی یاد می‌کند که همه افراد با علاقه‌مندی و پیگیری در بخش‌های مختلف، هر کدام گوشه‌ای از کار را گرفته و باعث موفقیت جراحی‌ها می‌شوند.
دکتر کتایون نجفی‌زاده، فوق تخصص بیماری‌های ریوی و مسئول واحد فرآوری اعضای پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری در رابطه با این پیوند می‌گوید: «پیوند ریه، کار پرخرجی است. خود عمل جراحی و نگهداری بعد از عمل تا زمان ترخیص اول چیزی حدود 8 میلیون تومان هزینه برمی‌دارد که خوشبختانه تاکنون با حمایت ارگان‌هایی نظیر بنیاد امور بیماری‌های خاص و کمیته امداد، هیچ یک از بیماران هزینه‌ای پرداخت نکرده‌اند».
دکتر نجفی‌زاده در رابطه با هزینه داروها می‌گوید: «یک سری از داروها مثل سیکلوسپورین وجود دارند که ارزان‌تر بوده و چیزی حدود 50-40 هزار تومان در ماه هزینه دارند و تحت پوشش بیمه قرار دارند، اما مشکل ما داروهای آنتی‌بیوتیک و ضدقارچ است، چرا که این افراد عفونت‌های مقاومی دارند که به داروهای معمولی جواب نمی‌دهد و چون پیوند ریه یکی از سخت‌ترین پیوندها از نظر کنترل عوارض بعد از پیوند به شمار می‌آید، نیاز به برخی از داروهای ضدقارچ دارد که هزینه‌ای حدود 30-15 میلیون تومان برای یک دوره 10 تا 20 روزه خواهد داشت.
این داروها تحت پوشش دولت نیست و خیرین آن را تقبل می‌کنند، اما این کمک‌های خیرین حدی دارد و اگر تعداد پیوندها افزایش یابد، قادر به پاسخگویی نخواهد بود». دکتر نجفی‌زاده تاکید می‌کند: «ما نیاز داریم که داروهای آنتی‌بیوتیک جدید و ضدقارچ، تحت پوشش‌های دولتی قرار بگیرند».
لطفاً یک تکه کاغذ بدهید
اینجا بخش مراقبت‌های ویژه است. خانم لیلا سلیمی‌نژاد- سرپرستار بخش قلب- تذکرات لازم را جهت ورود به اتاق بیمار به ما می‌دهد. وقتی وارد اتاق می‌شویم چهره‌ای که برایمان از بیماری با ناخن‌های کبود، لب‌های سیاه، سرفه‌های پی‌درپی و اکسیژنی که هرگز رهایش نمی‌کند، تصویر شده بود، رنگ می‌بازد.زن جوان به دوربین لبخند می‌زند و همه می‌گویند هیچ کس به اندازه او قدر این روزها را نمی‌داند. او در طی روزهای گذشته، زمانی که تحت آزمایش‌های سخت پس از عمل قرار گرفته بود، در حین کار، با دست به پرستاران اشاره می‌کند که می‌خواهد چیزی بگوید، تکه کاغذی می‌آورند تا بنویسد. شاید همه گمان کنند می‌خواهد از دردی که حین کار به وجود آمده گله کند، اما او تنها یک جمله می‌نویسد: متشکرم!