درحالی‌که روزنامه همشهری روز چهارشنبه گذشته متن کامل و از روی نوار پیاده شده مصاحبه با دکتر محمد حسینی قائم‌مقام وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را در باره حذف پایان‌نامه از دوره کارشناسی ارشد در 14 دانشگاه اصلی کشور منتشر کرده بود (که منجر به توضیح مجدد وی شد) در همان روز خبرگزاری ایرنا مصاحبه‌ای را به نقل از دکتر
منصور کبگانیان معاون پژوهشی وزیر علوم مخابره کرد که در آن بدون اشاره به موارد تصریح شده توسط مقام ارشد وزارت علوم، صرفا خبر حذف پایان‌نامه از دوره کارشناسی ارشد تکذیب شد.
متن کامل این خبر بدین شرح بود: «معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، روز چهارشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: پایان‌نامه نه فقط از دوره کارشناسی ارشد حذف نمی‌شود بلکه مسئولان پژوهشی کشور طرحی را در دست بررسی دارند تا دوره‌های تحصیلات تکمیلی، پژوهش محور شود.
وی با تکذیب خبر حذف پایان‌نامه در دوره کارشناسی ارشد به بهانه سال اصلاح الگوی مصرف گفت: در مقطع تحصیلات تکمیلی، دانشجو فقط با فعالیت پژوهشی خود ارزیابی می‌شود. دکتر منصور کبگانیان افزود: در مقطع تحصیلات تکمیلی، آموزش در خدمت پژوهش است و هم‌اکنون نیز طرحی در دستور کار قرار داده‌ایم که دانشجویان در مقطع تحصیلات تکمیلی بیشتر وقت خود را بر مباحث پژوهشی خود متمرکز کنند.
معاون پژوهشی وزیر علوم، بیان داشت: در نظر داریم در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا برخی از دروس را حذف کرده و شیوه آموزشی درس‌ها را به‌نحوی تنظیم کنیم تا آموزش در خدمت پژوهش باشد و دانشجویان، زمان بیشتری برای فعالیت‌های پژوهشی داشته باشند. این طرح در دوره دکترا به مرحله نهایی رسیده است و از سال تحصیلی جدید اجرا می‌شود. کبگانیان تاکید کرد: مسئولان وزارت علوم معتقدند که حذف برخی درس‌های غیرضروری می‌تواند در کاربردی کردن پایان‌نامه‌ها در دوره‌های تحصیلات تکمیلی نقش بسیاری داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: شورای گسترش آموزش عالی به دانشگاه‌های صنعتی شریف و امیر کبیر تعداد محدودی مجوز برای رشته‌هایی که نیاز به پژوهش ندارند، داده است تا دانشجویان کارشناسی ارشد کنترل شده در رشته‌های فنی و مهندسی، فقط در کارگاه‌های آموزشی تحصیل داشته باشند. البته این دانشگاه‌ها فقط تا 3 سال مجاز به برگزاری این دوره آموزشی هستند.
2 روز بعد یعنی جمعه 28 فروردین ماه، این بار وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگویی با ایسنا توضیحات بیشتری در این خصوص داد که مشخص می‌کرد در یکی از 2 شیوه آموزشی، پایان‌نامه حذف شده است. متن کامل مصاحبه وزیر علوم بدین شرح بود:
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با بیان اینکه آیین‌نامه‌های جدید دوره‌های کارشناسی ارشد دانشگاه‌ها به 3 شیوه آموزشی پژوهشی، آموزشی، و پژوهشی تدوین شد، گفت: این آیین‌نامه از مهر 88 در 2 شیوه آموزشی و آموزشی پژوهشی در 14 دانشگاه برتر کشور قابل اجراست.
دکتر محمد مهدی زاهدی با بیان اینکه تا‌کنون در نظام آموزش عالی کشور در حوزه تحصیلات تکمیلی تنها شیوه آموزشی پژوهشی ارائه شده است، اظهار کرد: از مهر 88 براساس آیین‌نامه جدید دوره کارشناسی ارشد علاوه بر شیوه فعلی، 2 شیوه جدید نیز اضافه شده است که یکی دوره کارشناسی ارشد آموزش‌محور و دیگری پژوهش‌محور است.
وی با اشاره به شیوه پژوهش‌محور، اظهار کرد: این شیوه در مراکز پژوهشی و به‌ویژه در مقطع دکتری اجرا خواهد شد، بر این اساس دانشجو از ابتدای ورود به حوزه پژوهشی وارد می‌شود و با استفاده از یک استاد راهنما این دوره را طی می‌کند که این دوره نیز در حال حاضر در کشورهایی همچون انگلیس و استرالیا اجرا می‌شود.
دکتر زاهدی گفت: بنابراین پایان‌نامه به هیچ عنوان از دوره کارشناسی ارشد دانشگاه‌ها حذف نشده است. وزیر علوم با بیان اینکه از 3 شیوه طراحی شده دوره کارشناسی ارشد، 2 شیوه مبتنی بر پایان‌نامه است، اظهار کرد: شیوه آموزش‌محور نیز اگرچه مبتنی بر پایان‌نامه نیست اما دانشجو ملزم به ارائه درس تخصصی سمینار برای درک تحقیق است.
وی با تعریف شیوه‌های جدید دوره کارشناسی ارشد و با بیان اینکه این دوره‌ها به‌صورت روزانه، شبانه، نیمه‌حضوری، مجازی و بین‌المللی قابل اجراست، اظهار کرد: شیوه آموزشی پژوهشی دوره‌ای است که محتوای برنامه آن مشتمل بر واحدهای درسی و پایان‌نامه است، شیوه آموزشی دوره‌ای با محوریت آموزش است که دانشجو پس از گذراندن واحدهای درسی و بدون گذراندن پایان‌نامه دانش‌آموخته می‌شود و شیوه پژوهشی دوره‌ای با محوریت پژوهش است که دستاورد آن ارائه فناوری جدید، ارائه نظریه و ایده جدید، تولید دانش فنی، ثبت اختراع و ... است و مشتمل بر اخذ واحدهای درسی محدود و الزام به ارائه پایان‌نامه است.
اطلاعات متفاوت
به‌نظر می‌رسد هنوز مسئولان وزارت علوم حاضر نیستند اطلاعات دقیقی در باره جزئیات مصوبه شورای گسترش آموزش عالی در اختیار افکار عمومی قرار دهند. چرا که بین اطلاعات ارائه شده توسط 3 مقام مختلف این وزارتخانه تناقض‌هایی وجود دارد. از جمله اینکه معاون پژوهشی وزیر از اعتقاد مسئولان این وزارت در باره تغییرات در دوره‌های آموزشی کارشناسی ارشد و در دست بررسی بودن طرح مذکور سخن گفته در حالی که قائم‌مقام وزیر و شخص وزیر از تصویب این طرح خبر داده‌اند.
همچنین به‌رغم تکذیب صریح 2 مقام وزارت، در متن سخنان هر 3 مقام مذکور حذف پایان‌نامه در شیوه آموزش محور در 14 دانشگاه تصریح شده است. از سوی دیگر هیچ توضیحی در مورد عناوین رشته‌ها و ظرفیت رشته‌های آموزش محور و تغییر در ظرفیت سایر شیوه‌ها داده نشده است. همچنین این سؤال وجود دارد که با توجه به واگذاری بخش عمده‌ای از اختیارات آموزشی به دانشگاه‌ها چگونه وزارتخانه برای آنها تعیین تکلیف کرده است؟
نوار صوتی متن کامل مصاحبه
روزنامه همشهری، نوار صوتی متن کامل مصاحبه با قائم مقام وزارت علوم را در اختیار دارد و این آمادگی وجود دارد که آن را در اختیار رسانه‌ها و یا آن وزارتخانه قرار دهد.تکذیب خبر حذف پایان‌نامه از دوره کارشناسی ارشد با توجه به واکنش‌های انتقادی کارشناسان و پژوهشگران و دانشگاهیان قابل درک است چرا که این تصمیم با مخالفت بسیاری از دانشگاهیان روبه‌رو شده است.
به گزارش همشهری، به‌طور قطع حذف پایان‌نامه از دوره تحصیلات کارشناسی ارشد ضربه بزرگی به وجهه علمی دانشگاه‌ها در ایران و کاهش کیفیت علمی و آموزشی این مقطع خواهد زد. در همه کشورهای دنیا، تمرکز اصلی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی بر موضوع پژوهش و تحقیق است. دانشجو در این دوره یاد می‌گیرد که آموخته‌های خود را در صحنه عمل بیازماید، به جست‌وجو و تحقیق در موضوعات علمی مرتبط با رشته تحصیلی خود بپردازد و در یک زمینه تخصصی با انتخاب موضوع پایان‌نامه به‌صورت عمیق تحت نظر 2 استاد راهنما و مشاور، تحقیق و تفحص کند.
بخش عمده‌ای از دستاوردهای علمی و پژوهشی کشورها ناشی از طی شدن همین فرایند است و حتی انتخاب رشته تحصیلی در مقطع دکترا و ادامه تحصیل آنها در مقاطع بالاتر براساس همین موضوع صورت می‌گیرد.
این در حالی است که با حذف پایان‌نامه از مقطع کارشناسی ارشد، سطح علمی این مقاطع به‌شدت پایین آمده و توجه به آموزش صرف در این دوره‌ها حتی منجر به کاهش سطح علمی اساتید و مدرسان دانشگاه‌ها خواهد شد.
از سوی دیگر به اعتقاد کارشناسان، حتی آن دسته از دانشجویانی که صرفا با طی کردن مقطع کارشناسی ارشد فارغ‌التحصیل شده و وارد بازار کار می‌شوند می‌توانند با توجه به موضوع پایان‌نامه خود در یکی از بخش‌های تخصصی سازمان‌ها جذب شده و در همان زمینه فعالیت نمایند. در واقع حذف پایان‌نامه باعث کاهش سطح تخصصی و علمی فارغ‌التحصیلان و شاغلین بازار کار نیز خواهد شد.
درست است که موج تراکم داوطلبان ورود به دانشگاه از مقطع لیسانس به مقطع فوق‌لیسانس منتقل شده است و احتمالا این تصمیم نیز برای بالا بردن ظرفیت دانشگاه‌ها از طریق کاهش طول مدت تحصیل صورت گرفته اما باید توجه داشت صرف توجه به کمیت، باعث افت کیفیت تحصیلی شده و مشکلات عدیده‌ای را برای نظام علمی و پژوهشی کشور به‌وجود خواهد آورد.
دیدگاه‌های موافق و مخالف
به گفته برخی استادان، پژوهش و آموزش به‌عنوان 2 بال پرنده هستند و اگر پژوهش در سطح دانشگاه‌ها گسترش نیابد، آموزش راه به جایی نخواهد برد و موفق نخواهد بود. دکتر روستا آزاد معاون پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با همشهری تاکید می‌کند: من اصلا نظر مثبتی درباره این طرح جدید ندارم. آنچه در دوره‌های کارشناسی ارشد مهم است این است که دانشجو صرفا سر کلاس ننشیند تا استاد بگوید و او بشنود و سپس حفظ کند. در این دوره، دانشجو خود باید واقعیات را لمس کند باید آزمایش کند پژوهش کند، نظریه بدهد. صرف اضافه کردن چند واحد درسی برای مطالعه به‌جای پایان‌نامه چیز جدیدی به دانشجو نمی‌دهد زیرا یک فرد در خانه هم می‌تواند مطالعه کند و سطح مطالعاتی‌اش را افزایش دهد؛ دیگر نیازی به نشستن سر کلاس نیست.
دکتر روستا آزاد در بیان اهداف و پیامدهای این طرح می‌گوید: این تصمیم اصلا منطبق با واقعیات جامعه نیست و ترفندی برای جذب بیشتر دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد است. پژوهش و متعاقب آن توسعه نیاز به سرمایه‌گذاری دارد و وقتی مدیران این بخش نمی‌توانند با برنامه‌ریزی و تدبیر پژوهش مداری را توسعه دهند راحت‌ترین کار این است که صندلی کلاس‌ها را افزایش دهند و افراد به‌اصطلاح تحصیل‌کرده‌ای را وارد اجتماع کنند که فقط دارای مدرکی بدون مهارت هستند. کشور ما در همین مقطع کنونی هم از نظر پژوهشی با مشکل روبه‌روست.
ما باید زمینه‌های افزایش پژوهش و تحقیقات و پژوهش مداری را فراهم کنیم نه اینکه به‌خاطر بی‌برنامگی پژوهش را قربانی کنیم. شاید این طرح در کوتاه‌مدت فشار بحرانی منتظران ورود به دوره‌های کارشناسی ارشد را کاهش دهد اما در دراز مدت به حوزه اجرایی و مدیریت ما نفوذ خواهد کرد و مدیران ما مدعیانی خواهند بود که شایستگی لازم را نخواهند داشت. به عبارتی مدیران ناکارآمدی تحویل جامعه خواهند شد که توسعه و اعتبار علمی کشور را تحت‌تأثیر قرار خواهند داد.
البته دکتر قربانی رئیس دانشگاه صنعتی اصفهان با این طرح به دلایلی موافق است و در گفت‌وگو با همشهری دلایل خود را اینگونه بیان می‌کند: با توجه با اینکه کسانی صرفا می‌خواهند اطلاعات و تحصیلات خود را فقط از نظر تئوری افزایش دهند و نیازی به کار تحقیقاتی ندارند به‌عنوان مثال افرادی که در یک اداره یا سازمان مشغول به کار هستند و می‌خواهند با افزایش سطح تحصیلات مجموعه خود را بهتر مدیریت کنند یا ارتقای شغلی بگیرند این طرح می‌تواند مناسب باشد. از طرف دیگر ما در کلاس‌ها ظرفیت داریم ولی با در نظر داشت محدودیت استاد برای گذراندن پایان‌نامه ظرفیت خالی پر می‌شود بدون اینکه نیازی به افزایش استاد و تجهیزات برای این مسئله باشد.
پژوهشکده‌های ما هم که تا‌کنون نمی‌توانستند دانشجو بگیرند و دانشجویان دانشگاه آزاد گاه با استادان مشغول به کار در این مراکز پروژه تحقیقاتی می‌گذراندند و در اصل منابع دولتی صرف غیردولتی‌ها می‌شد با این طرح می‌توانند دانشجویان دانشگاه‌های دولتی را که به‌صورت آموزش محور پذیرفته شده‌اند برای گذراندن چند واحد درسی قبول کنند. وی در پاسخ به این سؤال که کیفیت این مقطع صدمه می‌بیند می‌گوید چون تعداد دانشجویانی که به این صورت پذیرفته می‌شوند کم است بنابراین تاثیری بر کیفیت نمی‌گذارد.