همشهری آنلاین-گروه سیاسی: محسن پیرهادی، عضو هیات رئیسه مجلس با تاکید بر اینکه کار تحقیق و تفحص فاقد هرگونه اثر حقوقی فوری است و بیشتر جنبه اطلاعی دارد و در صورت لزوم، می‌تواند منجر به برخی اقدامات قضایی شود، گفت: هر یک از اهرم‌های نظارتی مجلس اگر در جای خود و به درستی استفاده شوند، حتما اثر گذاری مطلوب را داشته‌اند. این نماینده مردم تهران معتقد است که نحوه تعامل سازمانها سبب می‌شود تفحص‌ها در زمان مطلوب و موثر خود به نتیجه نرسند. به گفته او اهمیت تحقیق و تفحص‌ها روشن کردن کاستی‌ها، کژی‌ها و جلوگیری از تضییع حق مردم است، درصورتی که مستندات به‌دست‌آمده دقیق و درست باشد، حتما تعارض و تناقضی با نظر قوه قضاییه نخواهد داشت.
مشروح گفتگوی همشهری آنلاین با محسن پیرهادی نماینده تهران را می‌خوانید:
تحقیق و تفحص‌های مجلس در مقایسه با سوال و استیضاح، ابزار نظارتی موثری بر عملکرد دستگاه‌ها محسوب می‌شوند؟ چه نقاط ضعفی از حیث نتیجه و پیگیری‌ها دارند؟
تحقیق و تفحص در کنار تذکر،طرح سوال و استیضاح ابزارهای نظارتی مجلس شورای اسلامی است. سازوکار و دامنه تحقیق و تفحص‌های مجلس در اصل۷۶ قانون اساسی مورد توجه قرار گرفته و تفسیر شورای نگهبان از این اصل مبنی بر اینکه «کار تحقیق و تفحص فاقد هرگونه اثر حقوقی فوری است و بیشتر جنبه اطلاعی دارد و در صورت لزوم، می‌تواند منجر به برخی اقدامات قضایی شود» در خصوص میزان اثرگذاری این اهرم نظارتی گویا و عیان است.
هریک از اهرم‌های نظارتی مجلس اگر در جای خود و به درستی استفاده شود، حتما اثرگذاری مطلوب را خواهند داشت، چنانکه کارنامه نظارتی ادوار مجلس هم گواهی می‌دهد، این اهرم ها در زمان درست و استفاده مناسب و بجا اثرگذار و در مقابله با ناکارآمدی‌ها بازدارنده بوده‌اند.
در بحث نتیجه محوری تحقیق و تفحص‌های مجلس باید به این نکته توجه داشت که تحقیق و تفحص‌ها عموما تا جمع‌بندی اقدامات نظارتی و جمع‌آوری داده‌ها پیش می‌روند، اما از مرحله‌ای دیگر از دایره اثرگذاری مجلس خارج می‌شوند و مجلس دیگر اقدام عملی و نقشی در سرانجام آن ندارد.
حدود ۵۰ طرح تحقیق و تفحص در این دوره مجلس در صحن به تصویب رسیده است که تاکنون تنها تعداد کمی منتج به قرائت گزارش شده است؟ چرا نمایندگان در اعلام وصول این طرح‌ها عجله دارند ولی آنها را به پایان نمی‌رسانند؟
باید توجه کرد که برخلاف طرح سوال یا استیضاح از وزرا که در صورت پیگیری جدی استیضاح کنندگان و متقاعد شدن کمیسیون تخصصی به ضرورت استیضاح، خیلی زود در نوبت بررسی قرار می گیرد، سیکل انجام تحقیق و تفحص‌ها زمان‌بر و رویکرد آنها کارشناسانه است و محدود به دایره مجلس و پیگیری هیات تحقیق و تفحص نمی‌شود. بر اساس همین روند است که از ۳۲۶ تفحص تصویب شده در ۱۰ دوره پیشین مجلس شورای اسلامی نیز تنها ٢٤مورد به مرحله قرائت گزارش در صحن علنی رسیده‌اند.
در بحث تعدد درخواست‌ها و ارائه تقاضاهای مکرر به صحن مجلس هم نمی‌توان گفت مجلس در طرح و تصویب تقاضای تحقیق و تفحص‌ها دچار عجله یا شتاب‌زدگی است، چراکه بعد از ارائه تقاضای تفحص، هیات رئیسه طرح را برای بررسی به کمیسیون تخصصی ارجاع می‌دهد و درصورت تایید کمیسیون، تقاضا در صحن علنی به رای گذاشته می‌شود، در صورت موافقت باموضوع تفحص، مجوز تشکیل هیات به نمایندگان متقاضی داده می‌شود و این تازه شروع کار است و ادامه آن وارد چرخه نظارتی و اداری و اجرایی می‌شود.
باید توجه کرد که ثبت درخواست طرح تحقیق و تفحص به معنای کلید خوردن آن نیست،در مجلس یازدهم تاکنون بیش از ۴۰۰ تقاضا تحقیق و تفحص در سامانه مجلس ثبت شده اما از این شمار ۳۶۶ تقاضا به کمیسیون‌های تخصصی ارجاع شده که از این میزان هم تنها ۴۶موضوع، ضرورت تفحص‌شان از سوی کمیسیون‌های تخصصی تایید شده؛ ۳۸ هیات تحقیق و تفحص شکل گرفته و تاکنون گزارش نهایی ۴ هیات هم در صحن قرائت شده است که در قیاس با ادوار مجلس عدد قابل دفاعی است. از طرفی هم آغاز تشکیل هیات تحقیق و تفحص و ورود به کار نظارتی و تحقیقی پروسه‌ای زمان‌بر و طولانی و نیازمند تیم کارشناسانه و فنی دقیق است. متاسفانه اغلب هم موضوع تحقیق و تفحص‌ها تناسب درستی با توان دانشی و عملیاتی نیروهای اختصاص داده شده ندارد و یا دستکم نمی‌تواند پاسخگوی همه محورهای تحقیق و تحقص مورد نظر باشد. از سوی دیگر هرچند عزم و همت هیات تحقیق و تفحص در پیشبرد بررسی محورهای تفحص جدی باشد، تعامل دستگاه و سازمان مورد نظر با آنها حائز اهمیت متقابل است؛ روندی که سبب می‌شود تفحص‌ها در زمان مطلوب و موثر خود به نتیجه نرسند؛ مجموع این شرایط تداعی کننده این است که این اهرم نظارتی ناکارآمد شده، در حالی که برای قضاوت در مورد این اهرم نظارتی مجلس باید میزان تعامل و صداقت تیم دستگاه مرتبط را سنجید.
هزینه هر تحقیق و تفحص چگونه محاسبه می‌شود؟ این هزینه قبل یا بعد تحقیق و تفحص پرداخت می‌شود؟
هزینه طرح تحقیق و تفحص بر اساس میزان تیم کارشناسی و وسعت دامنه تحقیق و تفحص سنجیده می‌شود و به صورت دقیق از سوی هیات رئیسه برآورد و به صورت مرحله به مرحله برای پیشبرد کار در اختیار هیات تحقیق و تفحص قرار می گیرد.
چرا هیچ کدام از طرح‌های تحقیق و تفحص ابتدای مجلس از دولت یازدهم و دوازدهم مثل نهاد ریاست جمهوری، وزارت نیرو، شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، ارز ۴۲۰۰ تومانی یا مرکز بررسی‌های استراتژیک به نتیجه نرسیدند؟
محدود کردن سرانجام طرح‌های تحقیق و تفحص به عناوین و قرابت زمان اجرای آن در دوره‌ای خاص شاخص درستی برای قضاوت آنها نیست، آنچه که میزان اثرگذاری تحقیق و تفحص‌های مجلس را در دوره فعلی و ادوار گذشته کاهش داده است، تعدد طرح‌های به جریان افتاده و عدم تشکیل تیم دقیق و با انگیزه برای پیشبرد موضوع تفحصی است، هرچند در برخی موارد عدم همراهی دستگاه یا سازمانی مانع از به نتیجه رسیدن تحقیق و تفحص‌ها می‌شود اما نمی‌توان منکر انگیزه منطقه‌ای و بعضا شخصی برخی نمایندگان در به جریان انداختن طرح تحقیق و تفحص‌ها شد که چون فراگیری لازم را به دست نمی‌آورد در نهایت به سامان نمی‌رسد.
رئیس قوه قضاییه زمانی گفته بود نمایندگان نمی‌توانند انتظار داشته باشند گزارش‌های ارسالی آنان به این قوه حتما نتیجه مدنظر آنان را داشته باشد. آیا موفقیت یک طرح تحقیق و تفحص به ارسال آن به قوه قضاییه است؟ در غیر این صورت مشخص شدن تخلفات در گزارش‌ها به خودی خود چه اهمیتی دارند؟
در بحث تحقیق و تفحص استقلال ۳قوه به خوبی دیده و به صورت دقیق رعایت شده است. قوه قضاییه در مقام قضاوت و عدالت قرار دارد و مجلس نیز پس از ارائه مستندات و نتایج بررسی‌ها، قضاوت دقیق و درست را به دستگاه قضا واگذار می کند. اهمیت تحقیق و تفحص‌ها روشن کردن کاستی‌ها و کژی‌ها و جلوگیری از تضییع حق مردم است، درصورتی که مستندات به دست آمده دقیق و درست باشد حتما تعارض و تناقضی با نظر قوه قضاییه نخواهد داشت.