روزنامه همشهری؛ گروه خانواده_ رابعه تیموری :آثار خلا فعالیت این تشکل‌ها در نظام تعلیم و تربیت کشور از دید متولیان امور تربیتی آموزش‌وپرورش کشور نیز دور نمانده و برنامه‌های پیش‌بینی شده در معاونت پرورشی وزارت آموزش‌وپرورش هم بر این امر دلالت دارد. نقطه‌قوت این برنامه‌ها گسترده‌تر دیدن مفهوم تشکل‌های دانش‌آموزی و ایجاد تنوع در فعالیت این نهادهاست که به موازات احیا و رونق‌بخشی فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی در مدارس کشور دنبال می‌شود و اقدامی راهگشا برای جلب مشارکت دانش‌آموزان در برنامه‌های تشکل محور مدارس به شمار می‌آید.
نگاهی به تاریخچه فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی نشان می‌دهد این نهادهای اجتماعی در سایه فعالیت مربیان پرورشی مدارس بیشترین پویایی را داشته‌اند، اما درحالی‌که بیش از نیمی از مدارس کشور مربی پرورشی ندارند و پیش‌بینی استخدام ٢٠هزار مربی پرورشی در مهرماه امسال نیز محقق نشده، ضرورت رونق‌بخشی به فعالیت این نهادهای تربیتی موثر در بسترهایی جایگزین بیش از گذشته احساس می‌شود.
استفاده از ظرفیت سایر معلمان و مدیران مدارس برای رفع خلا مربیان پرورشی ایده‌ای است که از مدت‌ها پیش در نظام تعلیم و تربیت مطرح‌شده، اما درحالی‌که عملیاتی کردن این ایده بعید و دشوار به‌نظر می‌رسید، سیاستگذاری و ریل‌گذاری‌های اخیر معاونت پرورشی آموزش‌وپرورش کشور نشان می‌دهد متولیان تعلیم و تربیت کشور نه‌تنها بسترهای تحقق این ایده را به‌درستی شناخته‌اند، بلکه با ایجاد تنوع و تحول در مفهوم تشکل‌های دانش‌آموزی تلاش می‌کنند مسیر افزایش مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های جمعی را فراهم کنند.
اصغر باقرزاده در این‌باره می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین کارکردهای تشکل‌های دانش‌آموزی، هویت‌سازی است و باید در بستر فعالیت‌های جمعی و تشکل‌محور، موقعیت‌های هویت‌ساز را برای بچه‌ها فراهم کنیم.»
مشارکتی فراگیر
معاون پرورشی وزیر آموزش‌وپرورش توجه به روحیات و ویژگی‌های دانش‌آموزان را از شرایط لازم برای مشارکت آنها در تشکل‌های دانش‌آموزی عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «هر یک از دانش‌آموزان ذائقه‌های خاص خود را دارند و باید موقعیت‌های هویت‌ساز منطبق با ذائقه دانش‌آموزان توسط تشکل‌های دانش‌آموزی فراهم شود. مدیر مدرسه باید مطمئن باشد که هر دانش‌آموز عضو یک تشکل دانش‌آموزی است. دانش‌آموزی که علاقه‌مند به فعالیت‌های اردویی و مهارت‌های زندگی در شرایط سخت است، می‌تواند عضو سازمان دانش‌آموزی و خبرگزاری دانش‌آموزی شود، دانش‌آموزی که علاقه‌مند به کمک‌های اولیه و امدادی است می‌تواند عضو جمعیت هلال‌احمر شود، دانش‌آموزی که علاقه‌مند به‌کارهای تشکیلاتی است، می‌تواند عضو اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان شود و دانش‌آموزی که علاقه‌مند به فعالیت‌های اردویی و جهادی است می‌تواند عضو بسیج دانش‌آموزی شود.»
باقرزاده به تحقق اهداف تربیتی در بستر فعالیت‌های آموزشی مدارس اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «آموزش فقط از طریق کلاس درس محقق نمی‌شود بلکه می‌تواند در موقعیت تربیتی نیز محقق شود. امسال از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی خواسته‌ایم و معاونت پرورشی نیز آمادگی دارد تا این موقعیت را فراهم کند.»
فعالیت تربیتی در جریان آموزش علوم و ریاضی
او ادامه می‌دهد: «برای مثال وقتی معلم در علوم تجربی به فصل آشنایی با گیاهان می‌رسد، ما حاضریم یک روز در محیط مدرسه، فضایی را ایجاد کنیم که معلم بتواند در آن فضا درختان و گیاهان را توضیح دهد که در کنار کار تربیتی، آموزش نیز به‌حساب می‌آید یا مثلا اگر روزی انتخابات شوراهای دانش‌آموزی را به‌عنوان زنگ اجتماعی به‌حساب بی‌اوریم، در کنار کار تربیتی، یک برنامه آموزشی هم هست؛ بنابراین باید نگاه‌مان به آموزش را تغییر دهیم که در این راستا خواسته‌ایم به ما اجازه دهند که ٢جلسه از هر درس در طول سال تحصیلی به‌عنوان کلاس پرورشی و در خارج از محیط کلاسی اجرا شود.»
تاکید معاون پرورشی وزیر آموزش‌وپرورش بر هویت‌آفرینی تشکل‌های دانش‌آموزی باسابقه و نهادینه شده لزوم حفظ این تشکل‌ها به موازات بسترسازی در فرایندهای آموزشی را یادآوری می‌کند. باقرزاده می‌گوید: «هویت تشکل‌های دانش‌آموزی موقعیت‌های هویت‌آفرین برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند و مشارکت در فعالیت‌های اردوهای جهادی، جمعیت هلال‌احمر، بسیج دانش‌آموزی یا اتحادیه انجمن‌های اسلامی زمینه تحقق این هویت‌آفرینی را به‌وجود می‌آورد.»
تنوع‌بخشی به تشکل‌های دانش‌آموزی
همسویی رویکرد معاونت پرورشی برای گسترده‌تر کردن مفهوم تشکل‌های دانش‌آموزی و تنوع‌بخشی به فعالیت‌های این نهادهای اجتماعی با مطالبات دانش‌آموزان از نقاط قوت این‌رویکرد به شمار می‌آید.
علیرضا عرب، از دانش‌آموزان سال یازدهم است که سابقه حضور در تشکل‌های بسیج دانش‌آموزی و هلال‌احمر را دارد. او می‌گوید: «من متوسطه دوره اول را در مدرسه هیات امنایی و نمونه دولتی شهید چمران گذراندم که در جنوب شهر قرارگرفته است. مسئولان این مدرسه برای دانش‌آموزان ٢۵٦تشکل طراحی کرده بودند که فعالیت‌های مختلف را در برمی‌گرفت و تقریبا همه دانش‌آموزان در یک یا چند تشکل عضو بودند.» عرب تشکل‌های دانش‌آموزی را بستر تقویت ارتباط و هم‌اندیشی دانش‌آموزان با مربیان مدرسه برمی‌شمارد و توضیح می‌دهد: «بسیاری از این تشکل‌ها مانند تشکل پیرایشگران یا تشکل پرورش موجودات آبزی برای تمرین مهارت‌های اقتصادی و شغلی طراحی شده بودند، اما در بستر این تشکل‌ها مربیان و مسئولان مدرسه با دانش‌آموزان ارتباط تنگاتنگ و صمیمانه‌ای برقرار می‌کردند و در زمینه‌های تربیتی و اخلاقی هم روی آنها تاثیرگذاری داشتند.»
رویکردی متناسب با مقتضیات زمان
حسین محمدی با نظر این دانش‌آموز موافق است و رویکرد سازمان دانش‌آموزی برای تحقق اهداف فعالیت‌های تربیتی را متناسب با شرایط کنونی جامعه دانش‌آموزی کشور عنوان می‌کند. این مربی پرورشی که در این کسوت، سابقه‌ای ٢٠ساله دارد، می‌گوید: «نسل امروز آموزش غیرمستقیم را بهتر می‌پذیرد و اگر آموزش مفاهیم اعتقادی به دانش‌آموزان در بستر فعالیت‌های اجتماعی انجام شود، از آن استقبال بیشتری خواهند کرد.»
او به تجربه خود در یکی از مدارس اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از دانش‌آموزان عضویت در تشکل‌های دانش‌آموزی را فعالیت‌هایی زمانبر می‌دانستند و تمایلی به شرکت در جلسات و برنامه‌های تشکل‌های فرهنگی مدرسه نداشتند، اما وقتی این برنامه‌ها را با شیوه‌هایی خلاقانه و در قالب اردوهای زیارتی و تفریحی اجرا کردیم، با استقبال و مشارکت دانش‌آموزان همراه بود.»
احیای امور تربیتی ضرورت دارد
اما آنچه در این فرایند نباید از نظر متولیان امور پرورشی دور بماند، لزوم احیای امور تربیتی و برنامه‌ریزی برای افزایش تعداد مربیان پرورشی در مدارس است.
احمد محمودزاده، معاون وزیر آموزش‌وپرورش و رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی، فعالیت نهاد امور تربیتی را بستر شکوفایی فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی می‌داند و می‌گوید: «امور تربیتی طی سال‌های گذشته با چالش‌هایی مواجه بوده و در مقطعی بدون اینکه سایر مولفه‌های تاثیرگذار در این فرایند درنظر گرفته شود، این نهاد تربیتی و تاثیرگذار تعطیل شد. با احیای امور تربیتی که به سفارش مقام معظم رهبری در سال ١٣٨۵انجام شد، همتی برای از سرگیری و رونق فعالیت‌های این نهاد و در راس آنها پویایی تشکل‌های دانش‌آموزی شکل گرفت، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم. باید بپذیریم که در زیست‌بوم جدید نیازها، سبک‌ها و علائق دانش‌آموزان متفاوت شده و به اقتضای این تفاوت‌ها، امور تربیتی نیاز به بازنگری در فرایند اجرا دارد.»
تشکل‌های دانش‌آموزی بستر تحول‌آفرینی
محمودزاده ایجاد تحول و فعال‌سازی تشکل‌های دانش‌آموزی را از تکالیف برجسته آموزش‌وپرورش کشور عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «در سند تحول بنیادین، وظیفه و رسالت تربیت نیروی صالح و دانش‌آموزان شجاع، صاحب اخلاق اسلامی، موحد، مومن، بصیر، ولایتمدار، ظلم‌ستیز، جهادگر، کارآفرین و مقتصد بر دوش ارکان نظام تعلیم و تربیت گذاشته شده است. »
او نقش تشکل‌های دانش‌آموزی را در این فرایند تربیتی موثر و کارآمد ذکر می‌کند و می‌افزاید: «نقش تشکل‌های دانش‌آموزی می‌تواند برجسته باشد و بخشی از مسائل را باید به دانش‌آموزان واگذار کنیم و در این مسیر سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی در تلاش است تا حضور و فعالیت تشکل‌ها در مدارس پررنگ شود.»