همشهری آنلاین: اگرچه نمی‌توان خاستگاه مشخصی برای ظرف‌های سفالی در جهان پیدا کرد، اما ایران به‌خاطر قدمت تمدن‌اش، قدیمی‌ترین ظروف سفالی جهان را در دلش جای داده؛ ظروفی همچون سفالینه‌های جیرفت، سیَلک کاشان یا کلپورگان بلوچستان که قدمت تمدن ایران را تا هزاران سال پیش عقب می‌برند. این بار در بخش صنایع‌دستی سراغ یکی از قدیمی‌ترین صنایع ایرانی رفته‌ایم که طی هزار سال از رونق نیفتاده و اشکال هنری‌تری هم به خود گرفته است.
شهر «لالجین» در شمال همدان که در گویش محلی «لـَـلین» هم گفته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین سفال‌های ایرانی را دارد. این شهر مردمانی دارد که قرن‌هاست چرخ سفالگری زیرپای‌شان می‌چرخد و از مخلوط آب و خاک آثاری زیبا و تماشایی خلق می‌کنند.
اندر معایب سفال‌های غیر استاندارد
وقت خرید دقت کنید که ترک نداشته باشند و محل اتصال دسته به بدنه در ظرف‌هایی مثل پارچ سالم باشد. بعضی کارگاه‌ها، از رنگ‌های غیرکوره‌ای مثل گواش و رنگ ماشین یا رنگ‌هایی با ترکیب قیر استفاده می‌کنند. رنگ این ظروف به سرعت از بین می‌رود و بسیارهم سرطان‌زا هستند، پس حتما از کارگاه‌های معتبر خرید کنید.
حکایت فوت‌کوزه‌گری
پیشترها سفال‌گران همدان خاک رُس اولیه را از دشت‌های مجاور محل سکونت‌شان برداشت می‌کردند و بعد از انتقال به کارگاه، خاشاک و ریشه‌های گیاهان را با الک می‌گرفتند. بعد آن را همراه با آب، داخل حوضچه‌هایی به عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر می‌ریختند تا به دوغاب تبدیل شود.
بعد از گذشت زمان مقابل آفتاب و ورز دادن حالت اولیه‌ای از گل به‌وجود می‌آمد تا کارشان را رویش آغاز کنند. اما امروزه دستگاه‌های مکانیکی جدید کار این هنرمندان را راحت‌تر کرده‌اند. شرکت‌هایی بعد از آزمایش خاک و برپایی معدن، خاک رس را برداشت می‌کنند و به شکل انبوه به کارگاه یا کارخانه منتقل می‌کنند. کارگاه‌هایی که دستگاه‌های «فیلترپرس» در اختیار دارند محلول آب و گل یا دوغاب را با فشار از شبکه‌های برزنتی رد می‌کنند تا گل اولیه به دست بیاید. بعد گل بسته‌بندی می‌شود و صنعت‌گران سفال‌گر، آنها را به اندازه نیازشان می‌خرند. این بسته‌های گل حتی به کشورهای دیگر هم صادر می‌شود.
بعد از این مرحله، کار خمیرگیری و ورزدادن شروع می‌شود. به مقدار لازم از این گل برداشته می‌شود و استادکار بنابه تجربه، موادی را به آن اضافه می‌کند و روی چرخ مخصوص کوزه‌گری، گل را به شکل دلخواه درمی‌آورد. بعد از هر مرحله گل باید کاملا خشک و بعد پخته شود. اضافه‌کردن رنگ و لعاب از مراحل نهایی است و بعد از آنکه سفال رنگ و لعاب‌دار برای آخرین بار در کوره پخته شد، سفال فرد اعلا بیرون می‌آید.
اضافه کردن بعضی مواد هنگام ساخت سفال یا چگونگی درست‌کردن لعاب، معمولا جزو اسرار کار هر سفال‌گر است که به راحتی در اختیار غریبه‌ها قرار نمی‌گیرد.
زندگی‌های سفالی
انواع ظرف‌های آشپزخانه، قلک، گلدان و مجسمه، معمول‌ترین اجناس سفالی همدان هستند، اما این روزها ریتون، پیه‌سوز، شمعدان و آتشدان، کوزه و بشقاب با نقش سیـَلک و مجسمه‌های باستانی طرفداران بیشتری دارند. دیزی از قدیم یکی از مهم‌ترین سوغات سفالی این شهر بوده و هست. دیزی برخلاف شکل ساده‌ای که دارد، ساختش تقریبا پیچیده است که سفال‌گران همدانی در ساختش خبره‌اند. اگر از خودشان درباره این تکنیک سوال کنید، به شما خواهند گفت که فن ساخت بدنه دیزی‌ها باستانی است و آن را سینه به سینه از پدرشان به ارث برده‌اند. علاوه بر اینها سفال‌گرهای همدان، از قدیم سوتک‌هایی سفالی می‌ساختند که هنوز هم در دکان‌های‌شان می‌توانید آن را به عنوان سوغات بخرید و بچه‌ها را خوشحال کنید.
خرید از معدن
لالجین که حدود ۱۷ کیلومتر با شهر همدان فاصله دارد، مرکز سفال همدان است.
برای خرید سفال، راهی شهر لالِجین شوید که نیم‌ساعت تا شهر همدان فاصله دارد. برای رفتن به این شهر باید وارد بلوار آیت‌الله نجفی شوید. توصیه ما این است که برای خرید سفال به کارگاه‌های سفالگری بروید تا بتوانید در صورت ممکن بعضی مراحل ساخت سفال را هم از نزدیک ببینید.
اگر برای رفتن به لالِجین فرصت ندارید، می‌توانید به مغازه‌های دور میدان باباطاهر و کنار هتل باباطاهر در همدان بروید. اجناس سفال‌فروشی «کتیبه» را که کنار رستوران سنتی «داره‌تا» است، از دست ندهید. در کارگاه این فروشگاه استادکار «نادر خاکباز» با استفاده از طرح سفال‌های موزه ایران باستان و کتاب‌های باستان‌شناسی، سفال‌هایی خلق کرده که هم طرح‌های متفاوتی دارند و هم به دلیل مات بودنشان نوستالژی ظرف‌های قدیمی را زنده می‌کنند.