منطقه 22 که کمتر از 9 سال از شکل‌گیری آن می‌گذرد بسیار زودتر از سایر مناطق شهر تهران توانست گواهی زیست محیطی بگیرد. روزهای واپسین سال پیش هم موضوع دیگری رقم خورد. منطقه 22 تهران به شبکه جهانی جامعه ایمن پیوسته است؛ همین بهانه
کافی بود تا به سراغ مسئولان این منطقه برویم و با آنان گفت‌وگو کنیم.
مجید حاجی عبدالمجید دبیر طرح جامعه ایمن در منطقه 22 جزئیات اجرای این طرح را برایمان توضیح می‌دهد.
- ماجرای شروع اجرای طرح جامعه ایمن چگونه بود؟
با توجه به نگرش مدیریت شهری درخصوص ارتقای سطح زندگی شهروندان تهران در همه زمینه‌ها، موضوع ایمنی مطرح شد؛ هرچند این بحث در هر کشور مورد توجه است. با توجه به نیاز شهر تهران برای ایمن‌سازی شهروندان در برابر حوادث، دکتر قالیباف، پیرو طرحی که در دنیا از سوی سازمان بهداشت جهانی در دست اجرا ست، این طرح را در سطح شهر تهران دادند. اما موضوع مهم این بود که پیش از اجرای این طرح در تهران، عموما شهرهای کوچک جهان این طرح را به اجرا گذاشته بودند و هیچ‌یک از کلانشهرها این طرح را اجرا نکرده بودند؛ در واقع بزرگترین شهری که در دنیا توانسته طرح جامعه ایمن را به اجرا بگذارد، شهر دالاس ایالات متحده است که جمعیت آن در حدود 2 میلیون نفر است. بنابراین اجرای چنین طرحی در شهری مثل تهران که دارای مشکلات یک کلانشهر بزرگ و جمعیت زیاد است، بسیار سخت به‌نظر می‌رسید. به همین دلیل با پیشنهاد دکتر قالیباف این طرح ابتدا باید در یکی از مناطق به اجرا گذاشته می‌شد و درصورت موفقیت در کل شهر تسری می‌یافت.
منطقه 22 نیز با توجه به ویژگی‌های خاص‌اش، برای اجرای این طرح انتخاب شد. از همان روزهای آغازین این طرح، ستادی در شهرداری منطقه تشکیل شد و تجربه شهرهای کوچک مورد بررسی قرار گرفت. در ایران پیش از این 3شهر، میزبان اجرای این طرح بودند؛ شهرهای کاشمر، بردسکن و ارسنجان. این شهرهای کم جمعیت مشکلات کمتری برای اجرای چنین طرحی داشتند اما تجربه ستادی آنها برای ما مهم بود. بنابراین آنها را بررسی کردیم و براساس شاخص‌های 6گانه طرح جامعه ایمن کار را شروع کردیم. براساس شاخص‌های 6 گانه باید تشکیلات سازمان یافته‌ای در بدنه منطقه ایجادمی کردیم که براساس آن تمام سازمان‌های بین بخشی و تشکل‌های مردم هر کدام وظیفه‌ای را متقبل شوند و وظایف تعریف شده خود را انجام دهند و هدف هم پیشگیری و کاهش حوادث بود. اولین قدم ما در اواخر سال86 و با ایجاد این تشکیلات آغاز شد و جلسات متعددی را با سازمان‌های
بین بخشی برگزار کردیم.
- چند سازمان در این تشکیلات حضور داشتند؟
همه سازمان‌هایی که به نوعی در مدیریت واحد شهری نقش دارند؛ به‌عنوان مثال سازمان آتش‌نشانی، اورژانس، هلال‌احمر، ادارات آب، برق، گاز و مخابرات، نیروی انتظامی و راهنمایی و رانندگی و... . در واقع 10 سازمان به‌عنوان سازمان‌های اصلی و سایر سازمان‌ها به‌صورت پراکنده در این تشکیلات حضور داشتند.
- مدیریت بحران چطور، آیا در این تشکیلات حضور داشتند؟
با توجه به حساسیت اجرای طرح جامعه ایمن، تشکیل هسته مرکزی در ستاد مدیریت بحران منطقه انجام شد و به نوعی خود شهرداری هم عضو این هسته بود. در واقع دبیرخانه اصلی طرح جامعه ایمن منطقه 22 در ستاد مرکزی مدیریت بحران منطقه قرار داشت وهماهنگی‌های اولیه با سازمان‌های مربوطه انجام شد.
همزمان تشکل‌ها و NGOهای منطقه نیز شناسایی شدند؛ تشکل‌هایی که یا سابقه فعالیت‌های مرتبط با ایمنی داشتند یا علاقه‌مند به فعالیت در این بخش بودند.
- دلیل بهره گیری از تشکل‌های مردمی چه بود؟ آیا شهرداری به تنهایی نمی‌توانست این طرح را به اجرا درآورد؟
فلسفه اصلی طرح جامعه ایمن، آنگونه که در همه جای دنیا به اجرا درآمده این بود که ممکن است ابتدا نهادی دولتی یا حکومت محلی و یا شهرداری یا فرمانداری در آغاز نقش می‌داشت اما این طرح در نهایت باید به‌خود مردم واگذار شود. در واقع این شهروندان هستند که با تکیه بر حقوق شهروندی، با ایمنی شهری خود آشنا می‌شوند و برای بهبود شرایط زندگی در شهرها تلاش می‌کنند. بنابراین هدف ما نیز توانمند‌سازی بیشتر مردم برای حفظ ایمنی شهر است. در واقع می‌خواهیم با در اختیار گذاشتن آگاهی و دانش، سطح فرهنگ شهروندان را افزایش دهیم تا آنها بر چگونگی ایمن زیستن آگاهی یابند. بی‌تردید هرچه اطلاعات مردم بالا باشد، هم حوادث کاهش می‌یابد و هم سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی مجبور به ارائه خدمات متناسب با اطلاعات شهروندان می‌شوند.
- کار از چه زمانی قالب اجرایی به‌خود گرفت. یعنی چه زمانی گام‌های اول برای اجرای طرح برداشته شد؟
برای آنکه کار قالب اجرایی‌به‌خود بگیرد، باید شناختی از وضع موجود منطقه پیدا می‌کردیم. در مرحله بعد،اطلاعات مرتبط با حوادث منطقه را از سازمان‌های مربوطه جمع آوری می‌کردیم. در مرحله بعد آمار حوادث یک سال گذشته را با مراجعه به منازل شهروندان تهیه کردیم تا متوجه شویم چه حوادثی برای یک شهروند در طول یک سال اتفاق افتاده است.
در این آمارها ما از یک بیماری ساده تا بیماری‌های منجر به مرگ را از شهروندان جویا شدیم. در واقع تمام اطلاعاتی که با ایمنی شهروندان در ارتباط بود را جمع‌آوری کردیم. این طرح پایشی 2مزیت داشت. اول میزان حوادثی که در منطقه در طول یک سال اتفاق افتاده بود را به‌صورت دقیق در اختیار داشتیم و در مرحله دوم این امکان به وجود آمد که ما این حوادث را اولویت بندی کردیم. بنابراین حوادثی که فراوانی بیشتری داشت در اولویت مقابله قرار گرفت.
یکی از دلایل دیگری که ما به سمت جمع آوری اطلاعات از شهروندان سوق پیدا کردیم این بود که عموما در کشور، شهروندان بسیاری، مشکلات را با تکیه بر امکانات خود رفع می‌کنند. بنابراین در جایی ممکن است والدین کودک حادثه‌دیده در پارک به‌صورت خودجوش او را به مراکز درمانی برده و به مداوای آن بپردازند. حال ممکن است که دلیل آسیب‌دیدگی کودک، نقص وسیله بازی یا غیراستاندارد بودن آن باشد اما از آنجا که نهاد مربوطه از آن بی‌اطلاع است خیلی دیر به این آگاهی برسد و برای رفع نقص از آن اقدام کند.
بنابراین با تکیه بر اطلاعات شهروندان امکان دسترسی به این آگاهی‌ها افزایش می‌یابد.
- آیا حوادث مورد نظر شما صرفا حوادث انسان بودند یا حوادث طبیعی را نیز شامل می‌شود؟
حوادث مورد نظر ما حوادث صرفا انسان ساز بودند و کمتر به حوادث طبیعی اشاره داشتند.
- اما در مورد داده‌های جمع‌آوری شده؛آیا به اقدامی عملی منجر شد؟
پایش انجام شده، باعث تشکیل کار گروه‌های 7 گانه شد که براساس داده‌های به دست آمده وظایفی برای کارگروه مشخص شد. اما براساس شاخص‌های جامعه ایمن ما باید یک نظام ثبت و گزارش‌دهی ایجاد می‌کردیم؛ یعنی این داده‌ها باید به یک سیستم تبدیل می‌شد. در واقع اگر حادثه‌ای در سطح منطقه رخ می‌داد، تنها یک نهاد نباید اطلاعات آن‌را ثبت می‌کرد بلکه باید امکانی فراهم می‌شد تا اطلاعات مربوطه در دبیرخانه اصلی ثبت و به کارگروه‌های مربوطه ارجاع داده شود تا پس از بررسی بتوانیم آگاهی عمومی را در مورد آن افزایش دهیم.
بنابراین 7 کارگروه اصلی تشکیل شد که عبارت بودند از: کارگروه حوادث محیط‌های ترافیکی، کارگروه حوادث منزل و محیط‌های مسکونی، محیط‌های آموزشی، محیط‌های آموزشی، ورزشی و اوقات فراغت، محیط زیست، محیط آسیب‌های اجتماعی و حوادث و بلایای طبیعی.
علت تقسیم بندی براساس نوع محیط‌ها با تکیه بر یکی دیگر از شاخصه‌های جامعه ایمن بود.
- با توجه به بررسی انجام شده در سایر شهرها، همین کارگروه‌های شکل گرفته آیا دارای اختلافاتی بودند؟
شهرها اساسا تفاوت زیادی با یکدیگر دارند. به‌عنوان مثال منطقه 22 تهران با شهر کاشمر که این طرح در آن اجرا شده تفاوت چشمگیری دارد. همین طور شرایط شهری مثل دالاس با این منطقه. تقسیم بندی کارگروه‌ها و اولویت بندی محیط‌ها در هر شهری متفاوت است. آنچه مهم است رعایت شاخصه‌های 6 گانه سازمان بهداشت جهانی است. در واقع براساس داده‌های موجود هر شهر، اولویت بندی حوادث متفاوت است. بنابراین نوع کارگروه‌ها و اولویت‌های کاری آنها نیز متغیر خواهد بود. هر کارگروه هم براساس شاخص دوم برای هر گروه سنی و همچنین جنس زن و مرد برنامه‌ای ویژه باید داشته باشد.
- در واقع شما با توجه به شاخص‌ها سعی در ایجاد نظامی مشخص داشتید؟
بله به‌عنوان مثال شاخص سوم به افراد در معرض خطر اشاره می‌کرد. بنابراین در هر کارگروه برنامه‌های مشخص برای این افراد که شامل معلولان، ناتوانان جسمی، سالمندان و کودکان می‌شود وجود داشت. یکی از داده‌های ما در این باره نشان می‌داد که بسیاری از حوادثی که در محیط‌های مسکونی رخ می‌دهد، به‌دلیل سقوط است؛ سقوط از پله مکان‌های مرتفع و... که عمدتا کودکان و سالمندان در معرض این خطر قرار دارند.
در واقع داده‌هایی که از سطح شهر و از میان شهروندان جمع‌آوری شد توانست کمک فراوانی در برنامه‌ریزی کارگروه‌های ما داشته باشد. به‌عنوان مثال در ابتدای اجرای این طرح در زمستان 86، ما متوجه شدیم که یکی از حوادثی که در زمستان بسیار اتفاق می‌افتد، پدیده‌ای است با عنوان مرگ‌های خاموش که خطر گاز گرفتگی است. با مقایسه آمار سازمان‌های آتش‌نشانی، اورژانس و پزشک قانونی از سطح شهر تهران متوجه شدیم که منطقه 22 کمترین آمار را داشت. ما این موضوع را حتی در شورای سیاستگذاری شهر تهران مطرح کردیم و کارگروهی در آن شورا تشکیل شد و اتفاقا بسیار هم مؤثر بود.
- در تمامی این مراحل آیا نظارتی از سوی سازمان بهداشت جهانی هم وجود داشت؟
ما در تمامی مراحل کار به سازمان بهداشت جهانی گزارش ارائه می‌کردیم. سازمان هم طی 2مرحله از روند اجرای کار بازدید داشت؛ یک‌بار در 15اردیبهشت 87 و باردیگر هم در مهر سال گذشته که بازدیدی کامل از مراحل اجرای کار انجام دادند. آنها فعالیت‌های انجام شده را مورد ارزیابی قرار دادند و گزارش‌های ما هم به‌طور مستمر به دست آنها می‌رسید و مورد ارزیابی آنان قرار می‌گرفت. هنگامی که گزارش نهایی ما در اسفند ماه سال گذشته به سازمان بهداشت جهانی ارائه شد، آنان منطقه 22 شهرداری را به‌عنوان صدوپانزدهمین شهر ی که به شبکه جامعه جهانی ایمن پیوسته است پذیرفتند.
اما در واقع ما اولین منطقه از یک کلانشهر در دنیا هستیم که توانستیم به شبکه جهانی جامعه ایمن بپیوندیم. حتی مسئولان سازمان بهداشت جهانی از شیوه گزارش نویسی ما به‌عنوان یک فرمت قابل‌قبول یاد کردند و به سایر شهرها توصیه کردند که براساس الگوی ما حرکت کنند. سازمان بهداشت جهانی با احراز گزارش‌ها و با توجه به اقدامات
انجام شده و بازدیدهایی که از فعالیت‌های منطقه داشتند در اسفند ماه سال گذشته اعلام کردند که این منطقه تمام شرایط برای پیوستن به شبکه جهانی جامعه ایمن را احراز کرده است.