حد و مرز حکمرانی سام را بر سیستان، منوچهرشاه مشخص می‌کند؛ «همه کابل و زابل و مای و هند / ز دریای چین تا به دریای سند» این، نخستین‌بار است که فردوسی در شاهنامه‌اش از «زابل» نام می‌برد؛ مُلکی اساطیری و باستانی در سرزمینی با قدمت و فرهنگ طولانی.
همشهری آنلاین: سیستان و بلوچستان که از استان‌های مهم ایران است، تاریخ پرفرازونشیبی را با خود به‌همراه دارد، در این استان زیبا و پهناور، آثار تاریخی منحصربه‌فردی وجود دارد که قدمت بعضی از آنها به 6هزار سال پیش می‌رسد. از طرفی سرتاسر این استان از نظر آثار طبیعی هم منحصربه فرد و درخور توجه است؛ وجود تالاب بزرگ هامون در شمال و دریای عمان در جنوب این استان، به همراه دشت پهناور سیستان و طبیعت کوهستانی بلوچستان، شرایط طبیعی بی‌نظیری درست کرده است.
گرچه نام این استان، با نام‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای چون سام، زال، رستم و سوشیانث پیوند دیرینی خورده، اما نمی‌توان دیگر آثار تاریخی و طبیعی و خاص این استان را نادیده گرفت. در مطلب پیش‌رو قرار است سری به این آثار زیبا در استان سیستان و بلوچستان بزنیم. عکس‌های این پرونده، بخشی از مجموعه تصاویری است که عکاس«سرزمین‌من» طی سفری طولانی‌مدت در سرتاسر این استان گرفته و به‌طور اختصاصی در اختیار «سرزمین‌من» قرار داده است.
سالم‌ترين قلعه به‌جامانده از دوران اسلامي در استان سيستان و بلوچستان، قلعه «سب» در روستای «سیب» و در ۲۵کیلومتری جنوب غرب سراوان است؛ قلعه‌اي با ۲۳ متر ارتفاع كه در اوایل قرن دوازدهم هجری مرکز حکمرانی «ملک دینارخان» حاکم محلی بوده است.پيش از اختراع چرخ سفال، ظرف‌هاي سفالي با دست ساخته مي‌شد. شايد در جهان كمتر نمونه‌اي از سفال بتوان سراغ گرفت كه هنوز هم با دست ساخته شود چه برسد به صنعت سفال‌سازي با دست كه همچنان جريان داشته باشد.«كنارك» يكي از جنوبي‌ترين شهرستان‌هاي سيستان و بلوچستان است که يكي از مهم‌ترين آثار طبيعي ايران را در حوالي خود دارد؛ گِل‌فشان «كهير» كه در 20 کیلومتری روستایي به همين نام به‌صورت تپه‌اي گِلي به ارتفاع 50 متر به وجود آمده است.در ميانه جاده چابهار به گواتر، بعد از بندر زيبا و تاريخي «بريس» جاده‌اي منحصربه فرد و زيبا پيش‌رويتان قرار مي‌گيرد با كوه‌هایي شگفت انگيز و زيبا در سمت راست جاده كه دیدنش هر بيننده‌اي را ميخكوب مي‌كند.يكي از معروف‌ترين و زيباترين صنايع‌دستي ايران يعني سوزن‌دوزی، توسط اهالي همين استان انجام مي‌شود. لباس‌هاي سوزن‌دوزي شده زنان بلوچ آنقدر طرح و نقش شگفت انگيز دارند كه در بسياري از كشورهاي جهان نيز معروفند. اين لباس‌ها عموما پر از رنگ و جزئيات سوزن‌دوزي شده بسيار زيادي هستند كه البته قيمت بالايي هم دارند.قديمي‌ترين روش زندگي يعني كوچ، هنوز هم در ميان مردمان زيادي در استان سيستان و بلوچستان ديده مي‌شود. عشاير اين استان به طايفه‌ها و تيره‌هاي مختلفي تقسيم مي‌شوند كه البته بسياري از آنها به مرور يكجانشين شده‌اند. «مكر زن» نامي است كه محلي‌ها روي اين درخت كهنسال گذاشته‌اند. درختي كه در 25 كيلومتري چابهار به سمت شرق، يعني به‌سوي بندر «گواتر» كه شاخه‌هاي آن دوباره به سوی زمين بازگشته و زيبايي خاصي به درخت داده‌اند. به گفته محلي‌هاي روستاي «رمين» كه اين درخت در حوالي آن قرار دارد، سن آن حدود 600 سال است.مي‌گويند «باباحاجی دزکی» و فرزندش «شیخ اویس» كه اهل روستايي در اطراف «سراوان» به‌نام «هیتوک» بودند اين مسجد را ساخته‌اند. به همين دليل هم مسجد جامع سراوان را به «دزك» مي‌شناسند.مهم‌ترین اثر تاريخي اين استان «شهر سوخته» است؛ بقاياي دولت شهری باستانی که در ۵۶ کیلومتری زابل قرار گرفته و منطقه‌اي كه 5هزار سال پيش تمدني در خور توجه داشته و باستان‌شناسان دورة زندگي ايرانيان در آن را مربوط به حدود 6هزار سال پیش تخمين زده‌اند.طبق آماري كه رئیس سازمان جهاد کشاورزی در سال گذشته اعلام كرد، سالانه بیش از 115هزار تن موز از سطح 5هزار هکتار سطح زیر کشت باغ‌های موز استان برداشت و روانه بازار می‌شود. موزهاي سيستان و بلوچستان برخلاف موزهايي كه در بازار ميوه شهرهاي‌بزرگ مي‌بينند، سبز رنگ و كوچكند و از قضا بسيار هم شيرين هستند. شهرستان‌های چابهار، سرباز، نیکشهر و کنارک از مناطق عمده تولید محصول موز در اين استان است.يكي از مهم‌ترين مراكز تفريح در اين استان، چابهار است؛ شهري در جنوب استان كه به‌عنوان منطقه آزاد تجاري فعاليت مي‌كند و جداي بازارهاي پررونق آن، ساحل زيبايي هم رو به درياي عمان دارد كه مي توانيد در آن شترسواري هم بكنيد.گاندوي ايران را فقط در سيستان و بلوچستان مي‌توان ديد؛ تمساح پوزه‌كوتاه ايران كه بزرگ‌ترین خزنده كشور ما است و محلي‌ها به آن گاندو مي‌گويند، این تمساح در برکه‌های میان «راسک» و «باهوکلات» و باتلاق‌های «دلگان» و «کلانی» روزگار مي‌گذراند و ديدن آنها كاري بسيار دشوار است، مگر اينكه همچون عكاس، آنها را در مراكز پرورش تمساح ببينيد.در استان سيستان و بلوچستان، تا دلتان بخواهد مي‌توان انواع نان محلي و غذاهاي خوردني مخصوص اين مردمان را ديد؛البته متاسفانه نه در رستوران‌ها كه در خانه‌هاي اهالي. هرچند هنوز هم در خانه‌هاي قديمي اين استان، تنورهايي براي پخت نان وجود دارد و زنان خود خمير نان را آماده و آن را پخت می‌كنند.در ميان بازارهاي سيستان و بلوچستان، بازار سرپوشيده زاهدان بسيار خودنمايي مي‌كند. بخش‌هايي از اين بازارچه كه در طول ساليان آسيب زيادي ديده است، به تازگي مرمت شده اما قرار است كل آن توسط معماران يزدي دوباره مرمت و بازسازي شود.«دان چوپي» و «مهرگان» دو كوه تك و كم‌ارتفاع‌اند در حوالي شرق «سراوان» كه نزد مردم اهميت فراواني دارند. روي سنگ‌هاي اين كوه‌ها، نقوشي ديده مي‌شود كه مربوط به انسان‌هايي است كه هزاران سال پيش در اين كوه‌ها زندگي مي‌كردند.