همشهری آنلاین - مژگان مهرابی: البته این ربات فقط کارش شرکت در امتحانات نیست و خیلی وقت ها برای انجام تکالیف هم یار و یاور دانش آموزان است. برای همین یار شفیق اغلب نوجوانان محسوب می شود. شاید در ظاهر این دوستی دردسرساز به چشم نیاید اما اگر در چارچوب تعریف شده ای صورت نگیرد، بچه ها به مرور زمان کمتر تن به مطالعه و درس خواندن می دهند و همه زحمات خود را بر دوش دوست رباتشان می اندازند. ماحصلش چه می شود؟ با جامعه تحصیلی روبرو می شویم که دانش آموزان آن از سواد علمی کمی برخوردارند. دغدغه اولیا مدرسه و والدین هم همین است. آنها نگران نسل جوانی هستند که قرار است آینده کشور را بسازند و سکان دار امور مملکتی باشند. این که هوش مصنوعی مضر است یا خیر و استفاده نامناسب از آن تا چه اندازه می تواند به حوزه آموزشی مان آسیب بزند موضوع گفت و گوی ما با دکتر حسین حق پناه کارشناس سواد رسانه ای است.
هوش مصنوعی، رفیق نابابی برای دانش آموزان
اغلب تصور می کنیم؛ ورود چشمگیر هوش مصنوعی به زندگی مان درست از زمانی چشمگیر شد که بیماری کرونا شیوع پیدا کرد و در پی آن کلاس درس مدارس به صورت مجازی برگزار شد. بی آنکه خبر داشته باشیم بسیاری از ابزار دیجیتالی و وسایلی که با اینترنت کار می کند مثل ماشین حساب، ساعت هوشمند، تلویزیون هوشند، رایانه و حتی تلفن همراه مجهز به هوش مصنوعی هستند. به گفته حق پناه، هوش مصنوعی حضور جدی در زندگی همه ما دارد بی آنکه خودمان متوجه شویم. او در این باره می گوید: «شاید در ابتدا خیلی حضور پررنگی نداشت و تعداد اندکی از بودنش آگاه شدند. اما حالا کمتر کسی است خبر از چنین فناوری نداشته باشد. بیشتر از همه دانش آموزان به آن وابسته اند چون کارایی این ربات کمک حال خوبی برای درس خواندن آنهاست. فناوری هوش مصنوعی فقط خاص دادن اطلاعات درسی نیست. نسل جوان ما با کمک گرفتن از موتور جستجو تحقیقات درسی خود را انجام می دهند. یا از چت بال استفاده کرده و سوالات خود را مطرح می کنند.»
رقیب سرسخت آزمون های کتبی
به باور این کارشناس سواد رسانه، هوش مصنوعی به نوبه خود پدیده نامطلوبی در زندگی روزمره ما نیست. اما اگر از آن شتاب گرفته نشود، این وسیله فناوری می تواند امور کاری و تحصیلی ما را تحت شعاع خود قرار دهد. او ادامه می دهد: «ربات هوش مصنوعی هم مثل یکی از صدها وسیله ای که برای رفاه بشر ایجاد شده است. منتها نباید اجازه دهیم از عملکرد ما شتاب بگیرد. دغدغه امروز خیلی از معلمان و والدین این است که فرزند ما تکالیف خود را با کمک هوش مصنوعی انجام می دهد. یا در آزمون آنلاین شرکت می کند. نه معلم و نه پدر و مادر نمی تواند مانع این کار شود. دانشجویان از سایت ها و ویکی پدیا اطلاعات مورد نیاز خود را برداشت کرده و می کنند. پس این کار اشتباهی نیست. اما آنچه باید توجه داشت اینکه به فرزندان خود یاد دهیم اجازه ندهد هوش مصنوعی برایشان برنامه ریزی کند.»
این ربات همیشه راست نمی گوید
همانطور که گوشی تلفن همراه و فضای مجازی جای کتاب خواندن را گرفته، دور از ذهن نیست در آینده نزدیک هوش مصنوعی دانش آموزان را مبتلا به کم کاری کند. بنابراین اگر راه کار مناسبی برای این مشکل پیدا نشود، می توان پیش بینی کرد در آینده نزدیک با جامعه ای کم سواد مواجه می شویم. دکتر حق پناه در ادامه به نقش مهم مدرسه اشاره می کند و اینکه نظام آموزشی ما باید همزمان با پیشرفت فناوری قدم بردارد. او تنها راه حل استفاده درست از این ربات را دادن آگاهی به دانش آموزان می داند: «نظام آموزشی ما نیاز دارد تا برای به کارگیری ربات هوش مصنوعی به دانش آموزان اطلاع رسانی کند. البته در بعضی از مدارس این موضوع به نوجوانان یاد داده می شود. این ربات حتی سامانه تقلب یاب را دور می زند. معلمان ما وظیفه دارند به دانش آموز بگویند هوش مصنوعی همیشه پاسخ درست نمی دهد. گاهی اوقات اشتباهات فاحشی را نشان می دهد.» جواب نادرست یک جمع و تفریق ساده یا آیه ای از قرآن که اصلا در قرآن وجود ندارد از خطاهای هوش مصنوعی است.
هوش مصنوعی در خدمت ما
به باور این کارشناس سواد رسانه هوش مصنوعی را باید در خدمت ما باشد. او به دانش آموزان توصیه می کند: «چه خوب که دانش آموز برای انجام تکالیف درسی یا آزمون خود از هوش مصنوعی کمک بگیرد. زمان اضافه را صرف کارهای تحقیقاتی کند. مهارت بیاموزد. در واقع از زمان خود برای کارهای مهمتری استفاده کند. به طور مثال هوش مصنوعی می تواند یک کتاب تاریخ ۴۰۰ صفحه ای را در مدت زمان کمی خلاصه نویسی کند. در صورتی اگر دانش آموز بخواهد این کار را خودش انجام دهد زمان زیادی صرف می شود. خوب باقی زمان را برای تحلیل یک موضوع استفاده می کند.» دکتر حق پناه نکته مهمی را متذکر می شود: «دانستن اینکه کدام پادشاه در چه سالی به دنیا آمده و کی از دنیا رفته برای همه جذاب نیست. اما دانش آموز می تواند درباره دلایل شکست پادشاه یا موفقیت او تحقیق کنند. باید توانایی تحلیل را به دانش آموز یاد دهیم.» آنچه مسلم است، هوش مصنوعی نمی تواند گزارش های ارزشی، تحلیل اجتماعی و سیاسی و خلاقیت انسانی مثل شعر را انجام دهد. چرا که نمی تواند فکر کند و درست و نادرست را از هم تشخیص دهد.
سازنده فناوری نوین باشیم
دکتر حق پناه در ادامه صحبت هایش به جمله ای از مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه باید یکی از ۱۰ کشور برتر جهان در زمینه تکنولوژی باشیم، اشاره می کند و می گوید: «برای پیشی گرفتن از هوش مصنوعی باید سازنده فناوری نوین هم خود ما باشیم. کسی در استفاده هوش مصنوعی موفق است که با کمک این ربات دانسته های خود را افزایش دهد. این در صورتی محقق می شود که خودش از آگاهی کافی برخوردار باشد. دانش آموزان توجه کنند این ربات شبیه مشاور نیمه کارآزموده عمل می کند. او شاید مکمل خوبی برای کتاب های درسی بچه ها باشد اما نمی تواند جایگزین معلم شود.»
نکته مهم دیگری که باید اشاره کرد اینکه دانش آموزانی که برای آزمون آنلاین، متکی به هوش مصنوعی هستند قطعا در آزمون کتبی موفق نخواهد شد. پس برای جلوگیری از کم شدن سواد علمی نسل جوان خود نیاز به آگاه سازی آن ها داریم. دکتر حق پناه می گوید: «به مرور زمان شیوه امتحان گرفتن باید تغییر کند. اگر قرار باشد همه انرژی خود را در راستای رشد تحصیلی بچه ها به کار بگیریم قطعا از پرورش فکری و خلاقیت آنها عقب می مانیم.»