همشهری آنلاین، رابعه تیموری:اما این اتفاق رخ داده و هر روز تعداد زیادی از دختران و پسران نوجوان ایرانی در چالش‌هایی شرکت می‌کنند که طراحان بدون سبقه و پیشینه آنها به طمع کسب شهرت، فالوئر و درآمدهای نجومی به طراحی و نشر این چالشهای عجیب و غریب و نامتعارف می‌پردازند. سوء استفاده از هیجانات و عواطف این قشر به کسب درآمد بی‌دردسر شاخ‌های فضای مجازی ختم نمی‌شود و این چالشها مسیر سیاستمدارانی را که سال‌ها بنیان خانواده‌های ایرانی را نشانه گرفته‌اند، هموار کرده است:
کی از همه جسورتر است؟
برای نوجوانان فقط حرف «رو کم‌کنی» همسالانشان در میان است و اهمیتی هم ندارد برای ثابت کردن این جسارت و به روز بودن خود به همسالانشان باید چه کاری انجام دهند. چشم و گوششان به دهان شاخ‌های اینستاگرامی است که به‌جای آنها فکر می‌کنند و برنامه می‌چینند و آنها فقط اجرا می‌کنند.
یک روز از فلوئرهای نوجوانی که در خانواده آنها سیگار کشیدن بچه‌ها تابو است، می‌خواهند مقابل چشمان نگران پدر و مادرشان سیگاری از جیب‌شان درآورند، آرام و خونسرد آن را روشن کنند، پکی بزنند و بدون سرفه دودش را در هوا حلقه کنند. بعد از قیل‌وقال و نگرانی پدر و مادری که از رفتار خونسرد و بی‌شرمانه فرزندشان به مرز جنون رسیده‌اند، تصویر بگیرند و در شبکه‌های مجازی منتشر کنند. یک روز هم از آنها می‌خواهند وانمود کنند قصد دارند درحالی‌که پوشش آنها برای حضور در جمع خانواده و نزدیکان هم مناسب نیست، از خانه بیرون بزنند و واکنش و حیرت والدین و اطرافیان‌شان را ضبط و در شبکه‌های مجازی منتشر کنند. روزی دیگر مسابقه غافلگیر کردن اعضای خانواده با برهنه کردن آنها مقابل دوربین طراحی می‌شود و از دختران می‌خواهند پدران‌شان را با این رفتار بی‌شرمانه غافلگیر کنند و شرط شرکت پسران نوجوان در چالشهای اینستاگرامی را هتک حرمت پوشش مادرانشان قرار می‌دهند.
شاخ‌های اینستاگرامی و بلاگرهایی مانند میلاد حاتمی، پویان مختاری، فرشید مونتیگو و سحر مهدی‌پور نمونه آنها هستند، بدون هچ چهارچوب و معیار تحصیلی، مهارتی، شخصیتی و رفتاری و فارغ از هر گزینش و نظارتی در فضای مجازی متولد می‌شوند و با ترفندهای غیراخلاقی جذب فالوئر در این بستر قد می‌کشند، در طراحی چالشهای به‌اصطلاح خفن و پرمخاطب هم به تبع شخصیت خود، از هیچ مرز و چهارچوبی پیروی نمی‌کنند و برای کسانی که به‌دنبال مسیر نفوذ به فرهنگ و بنیان خانواده‌های ایرانی می‌گردند، آبی گل‌آلود فراهم می‌کنند.
هدف بنیان خانواده است
مجید ابهری، جامعه‌شناس و رفتارشناس اجتماعی، طراحی چالشهای فضای مجازی را هدفدار می‌داند و می‌گوید: «دشمنان ما برای تخریب بنیان خانواده ایرانی- اسلامی برنامه‌های مدونی دارند. آنها برای رسیدن به برنامه‌های خود از نوجوانان به‌عنوان ابزار استفاده می‌کنند و این طرح‌های مخرب را در قالب‌های جذاب و وسوسه کننده‌ای مانند چالشهای شبکه‌های مجازی، فیلم‌های مستهجن و بازی‌های رایانه‌ای نامناسب به نوجوانان ارائه می‌دهند.»
او به تاثیر این برنامه‌ها در انحراف نوجوانان و فاصله گرفتن آنها از فضای درس و تحصیل و فعالیت‌های سازنده اشاره می‌کند و می‌افزاید: «کشورهای غربی همیشه تلاش کرده‌اند با تحقیر فرهنگ ایرانی نقش خود را در جهان پر رنگ کنند وچالش‌هایی که این‌روزها در فضای مجازی دست به‌دست می‌شود تازه‌ترین ترفند و نقشه آنها است تا بیش‌ازپیش فرهنگ غنی کشورمان را پوچ جلوه دهند.» او کمرنگ کردن و از بین بردن مفهوم ارزشی ناموس را یکی از مهمترین رویکردهای طراحی چالشهای مجازی ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: «ایرانیان همیشه در مورد خانواده و ناموس خود تعصب خاصی داشته‌اند، اما طراحان چالشها این مفهوم را به سخره گرفته، از نوجوانان هم می‌خواهند با شرکت در چالشها با آنها همراه شوند.»
ابهری چالشهای جنسی را که برای نوجوانان طراحی می‌شود، باعث سرشکستگی نسل ایرانی ذکر می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه بسیاری از نوجوانان و جوانان با شرکت در چالش‌هایی مانند برهنه نمایی در مقابل دوربین‌ها به اقداماتی دست می‌زنند که با سبقه فرهنگی ایرانی – اسلامی ما تناسب و همخوانی ندارد و نفوذ فرهنگ بیگانه در نسل جوان را نشان می‌دهد.»
عقلانیت را در نوجوانان پرورش دهیم
فهیمه شاداب مهر روانشناس کودک و نوجوان و مسئول کمیته کودک و نوجوان انجمن مشاوره ایران معتقد است به انحراف کشیده شدن بعضی از ویژگی‌های ذاتی نوجوانان سبب می‌شود به اجرای بی‌چون و چرای چالشهای شبکه‌های مجازی روی آورند. او می‌گوید: «اگر بخواهیم زیربنایی به این موضوع نگاه کنیم، باید ویژگی‌های نوجوانان را در نظر بگیریم. نوجوانان در این سن به رشد شناختی و هیجانی می‌رسند و تفکر انتزاعی در آنها رشد می‌کند. این عوامل نوجوان را ترغیب می‌کند واقعیت‌هایی را که در گذشته به طور معمول تجربه کرده، با ساختارشکنی و رفتاری خارج از آمیزه‌های اجتماعی امتحان کند تا نتایجی متفاوت دریافت کند. تمایل نوجوانان به تجربه رفتارهای معمول در فضایی خلاف گفتمان‌ها و چهارچوب‌های اصیل اجتماعی آنها را به شرکت در چالشهای شبکه‌های مجازی ترغیب می‌کند.»
این‌روانشناس و مشاور خانواده به چالش کشیدن قدرت نهادهای مرجع مانند خانواده و والدین و عبور از مرزهای تعیین شده را جزء ویژگی‌های دوران نوجوانی برمی شمرد و ادامه می‌دهد: «این ویژگی در کنار نیاز نوجوان به کشف هویت و خودیابی سبب می‌شود او روش‌های مختلفی را برای ابراز خود و توانایی‌هایش در جامعه انتخاب کند. شرکت نوجوانان در چالشهای شبکه‌های مجازی که با گرفتن فالوئر و دریافت لایک و کامنت همراه است، به این نیاز آنها پاسخ می‌دهد.»
شاداب مهر پرورش عقلانیت در نوجوانان را مهمترین راهکار برای پیشگیری از به انحراف کشیده شدن ویژگی‌های فطری این گروه سنی عنوان می‌کند و می‌گوید: «رسالت پرورش عقلانیت در نوجوانان بر دوش خانواده، رسانه، آموزش‌وپرورش و نهادهای فرهنگی است و هر یک از این مراجع می‌توانند در این زمینه نقشی تاثیرگذار ایفا کنند.» او معتقد است اگر در نوجوانان عقلانیت رشد کند، آنها برای ابراز وجود به روش‌های منطقی روی می‌آورند و از روش‌های خود آسیب‌رسان و مغایر با هنجارهای اجتماعی خودداری می‌کنند.