همشهری آنلاین - ندا زندی: «سوزومه»، به کارگردانی و نویسندگی ماکوتو شینکای، انیمیشنی در ژانر ماجرایی فانتزی عاشقانه و محصول کمپانی کُمیکس وِیو فیلمز (CoMix Wave Films) است. توزیع این انیمیشن ۱۲۲ دقیقه‌ای را که ۳۲۳ میلیون دلار در گیشه فروش کرده، کمپانی مشهور توهو بر عهده داشته است. «سوزومه» هشتمین انیمه پرفروش ژاپن و چهاردهمین فیلم پرفروش تاریخ سینمای این کشور است.
داستان از این قرار است: سوزومه ۱۷ ساله، در شهری کوچک و آرام در جزیره جنوبی کیوشو ژاپن، از زمانی که مادرش را در کودکی از دست داده، با خاله‌اش زندگی می‌کند. روزی در راه مدرسه، با مرد جوان مرموزی به نام سوتا برخورد می‌کند که در جست‌وجوی یک «در» است! سوزومه او را تا کوهستانی دنبال می‌کند و یک در قدیمی زهواردررفته را می‌یابد که به تنهایی در میان خرابه‌ها ایستاده است. سوزومه با یک ضربه دستگیره را می‌چرخاند و ناگهان تمام بلایایی را که درگاه جلوی‌شان را گرفته بود، آزاد می‌کند. این بلایا به شکل کِرم عجیب بزرگی است که هر بار که سعی می‌کند از در خارج شود، باعث ایجاد زلزله‌های مرگبار می‌شود. در سرتاسر ژاپن، درهای دیگری باز می‌شود و جمعیتی را که از خطری قریب‌الوقوع بی‌خبرند تهدید می‌کند. این درگاه به ابدیت که روح‌ها پس از مرگ به آنجا می‌روند ختم می‌شود. خاندان مرد جوان نسل در نسل به دنبال بستن این درها و جلوگیری از فجایعی مثل زلزله بوده‌اند، اما گربه‌ای مرد جوان را به صندلی سه‌پایه بچه تبدیل می‌کند. سوزومه با او همراه می‌شود تا به کمک هم این درها را ببندند.
هنرمند فاجعه
ماکوتو شینکای، انیماتور و فیلمساز ژاپنی، را باید هنرمند فاجعه خواند. او در انیمه‌هایش دغدغه فاجعه‌هایی را دارد که محیط‌زیست و بالتبع زندگی انسان‌ها را تهدید می‌کنند و اگر به آنها بی‌توجه باشیم و از وظایف‌مان در قبال طبیعت غفلت کنیم، این فجایع می‌توانند پایان تمدن بشری را رقم بزنند. او نگرانی‌هایش برای زمینِ انسان‌ها را در دل قصه‌هایی خیالی و اسطوره‌ای مطرح می‌کند و داستان‌های پرمایه و سرگرم‌کننده و عجیبی که برای بیان دغدغه‌هایش به کار می‌گیرد، اجازه نمی‌دهد که نگرانی‌اش برای محیط زیست شکل شعاری و ناپخته پیدا کند.
وقتی انیمه‌های شینکای را می‌بینید، وارد دنیایی می‌شوید که در عین خیالین و تجریدی بودن مشابهت‌های زیادی با دنیای واقعی دارد. این هنر شینکای است که از دنیای واقعی آشنایی‌زدایی می‌کند و ما را به دل قصه‌ای خیالی می‌برد، اما حس‌وحال رئالیستی‌ای را که می‌شناسیم و ما را به همذات‌پنداری با شخصیت‌هایش سوق می دهد، از ما دریغ نمی‌کند. «سوزومه» نیز چنین مشخصاتی دارد.
شینکای در باره این ویژگی در «سوزومه» در گفت‌وگویی به نشریه سینمایی «سایت اند ساند» گفته: «مردم باید بتوانند از این فیلم لذت ببرند، باید هیجان‌انگیز باشد. در غیر این صورت، علاج یک فاجعه واقعی در قالب سرگرمی فایده‌ای ندارد. ممکن است این علاج را در یک رمان یا یک مستند یا یک برنامه خبری هم پیدا کنید. بسیاری فرمت‌های دیگر وجود دارند که شاید مناسب‌تر باشند.» نکته سرگرمی و لذت است. سوزومه آنقدر مصالح داستانی فراوان، عناصر بصری چشم‌نواز و روایت گسترده و جاه‌طلبانه‌ای دارد که به تماشاگر فرصت می‌دهد آرام آرام به دغدغه بنیادین آن که نگرانی برای محیط زیست است بیندیشد و در نهایت آن را جدی بگیرد.
شاید سبک کار و جهان داستانی شینکای تماشاگر را یاد هایائو میازاکی افسانه‌ای بیندازد. خود شینکای در این باره گفته: «شما نمی‌توانید میازاکی باشید، شما نهایتا می‌توانید میازاکی دوم باشید.». شینکای با این حرف هم احترامش را به میازاکی نشان داده و هم به طور تلویحی بی‌میلی‌اش را به میازاکی دوم بودن. مسلما شینکای ترجیح می‌دهد شینکای اول باشد تا میازاکی دوم.
در سوگ مکان‌های متروک
ماکوتو شینکای زمانی که در حال سفر در ژاپن بود تا درباره کارهای پیشینش صحبت کند، ایده «سوزومه» به ذهنش خطور کرد. او گفته: «در ژاپن مرسوم است که قبل از شروع ساخت‌وساز یک ساختمان یا خانه جدید، مراسم «جیچین سای» یا مراسم افتتاحیه برگزار می‌شود، اما وقتی آنها را می‌بندیم، کاری انجام نمی‌دهیم.»
شینکای متوجه شد که به دلیل کاهش نرخ زاد و ولد و پیری جمعیت در ژاپن، مناطق خالی یا متروک بیشتری وجود دارد، بنابراین به فکر نوشتن داستانی در مورد «سوگواری برای مکان‌های متروک» افتاد. در نتیجه، فیلم ناگزیر به فیلمی جاده‌ای درباره بازدید از مکان‌ها تبدیل شد.
در «سوزومه» مکان‌های متروک صرفا ویرانه‌هایی نیستند که از زندگی تهی شده باشند، آنها خاطراتی را از آدم‌ها و زندگی‌هایشان در خود جای داده‌اند که با متروک شدن‌شان این خاطرات نیز در حال از دست رفتن است. نوستالژی «سوزومه» صرفا غم‌خواری برای گذشته را تبلیغ نمی‌کند، بلکه به دنبال پاس‌داشت زندگی پیشینیان و جلوگیری از تخریب مکان‌ها و زندگی آدم‌هایی است که خبر ندارند با سبک زندگی‌ای که در پیش گرفته‌اند، چه خاطراتی بالقوه‌ای تهدیدشان می‌کند.
انیمه پیکارسک
نیک بِرَدشاو در «سایت اند ساند» درباره «سوزومه» می‌نویسد: «سوزومه» یکی دیگر از بلاک‌باسترهای شاخص شینکای است: مجلل، صادق، مرکب از رئالیسم معاصر با فانتزی و فولکلور ماوراء طبیعی در حالی که قهرمان نوجوان خود را به واسطه خطر ملموس زمین‌لرزه در سایه فاجعه‌ای زمین‌شناسی دنبال می‌کند. در عین حال، شینکای تغییراتی (نسبت به آثار قبلی خود) ایجاد کرده: داستان شکل بسط‌یافته‌تر پیکارسک پیدا کرده؛ عشق جوانی همچنان وجود دارد، اما خیلی مهم نیست و آزمون‌ها و چالش‌های قهرمان، او را دوباره با تروماهای دوران کودکی‌اش پیوند می‌دهد. مهم‌تر از همه، فانتزی ماجراجویانه شینکای یک تراژدی تاریخی واقعی را به یاد می‌آورد، زلزله بزرگ شرق ژاپن در سال ۲۰۱۱ که با نام زمین‌لرزه و سونامی توهوکو شناخته می‌شود و در ۱۱ مارس این سال منطقه شمال شرقی جزیره اصلی هونشو ژاپن را لرزاند. همراه با فاجعه هسته‌ای فوکوشیما ۲۰ هزار نفر کشته و بیش از ۲۰۰ هزار نفر آواره شدند که آوارگی سرنوشت همیشگی بسیاری‌شان شد. یکی از آنها خود سوزومه است که در اثر فاجعه یتیم شده و اکنون با خاله تنهایش، تاماکی، در آن سوی کشور در کیوشو زندگی می‌کند. یک فیلم جاده‌ای ـ فاجعه معنوی که اگر طالبش باشید، پر زرق و برق، خاص و پر از اکشن و ایده است. این طولانی‌ترین فیلم شینکای با ۱۲۱ دقیقه زمان و پر زحمت‌ترین فیلم اوست: «نام تو» ۱۶۰۰ کات، «هوازدگی با تو» ۱۷۰۰ کات و «سوزومه» ۲۰۰۰ کات دارند.