همشهری- زینب زینال زاده: گلاب دره؛ محله‌ای که در شمال شرقی تهران و محدوده منطقه یک قرار دارد. باتوجه‌به موقعیت جغرافیایی، محدودیت‌های ساخت‌وساز به دلیل پهنه R۲۱۲ (ساخت ۳ طبقه در سطح اشغال ۴۰ درصد) و فاقد سند بودن بخش زیادی از املاک، زمینه برای افراد فرصت طلب در این محله فراهم و ساخت و ساز غیرمجاز رونق گرفته است. البته در این میان نباید از تشکیل باندها و گروه های خشن غافل شد. کسانی که مدیریت و نظارت بر ساخت و سازهای غیر مجاز را بر عهده دارند و از طریق رفتارهای تهاجمی و راه انداختن درگیری های زرگری و ... مانع از اعمال قانون و تخریب ساخت و سازها می شوند. این رویه در ادوار گذشته به بخش لاینفک محله گلابدره تبدیل شده بود اما در این دوره مدیریت شهری با توجه به گلایه مندی تعداد زیادی از سکنه، موضوع را پیگیری و با تصویب طرح موضعی، ساخت و سازهای غیر مجاز به خط پایان رسیده است.
بناهای ۱۰ طبقه در معابر باریک
محله گلاب دره حدود ۳۸ هکتار بافت فرسوده دارد. در این محله ۱۶۶ پلاک سند دار هستند که به دلیل ریزدانگی و فرسودگی نیاز به تخریب و نوسازی دارند. ۳۳ پلاک مجوز ساخته گرفته اند اما ۱۳۰ پلاک همچنان ناپایدار باقی مانده اند. براساس طرح تفصیلی ساخت و ساز در پهنه R۲۱۲ در ۳ طبقه و سطح اشغال ۴۰ درصد انجام می شود. بنابراین مساحت خانه‌ها ۴۰ متر می شود و از این رو ساکنان رغبتی به تخریب و نوسازی قانونی ندارند. در این میان عده ای فرصت طلب با دور زدن قانون بنای ساخت و ساز غیرمجاز را پی ریزی کرده اند به نحوی که ساکنان گاهی شاهد ساخت بنای ۱۰ طبقه در کوچه پس کوچه های باریک هستند. موضوعی که ناصر امانی عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران هم در بازید خود از این محله به آن اشاره و نسبت به ساخت و سازهای غیرمجاز گلابدره هشدار داده بود.
انتقال مصالح با خودروهای شخصی
شهرداری تهران برای مقابله با ساخت‌وسازهای غیرمجاز با خلأهای قانونی مواجه است؛ اما مدیریت شهری از هر ظرفیتی برای کنترل و ممانعت از این اتفاق استفاده می‌کند. ایجاد گیت‌های ورودی در محدوده محله هایی چون گلاب دره مهم‌ترین اقدام در راستای جلوگیری از ورود غیرقانونی مصالح ساختمانی است؛ اما باندهای مخوف ساخت‌وساز غیرمجاز، این گیت‌ها را دور می‌زنند. به گفته یکی از مدیران شهری ناحیه ۳ منطقه یک کسانی که اقدام به ساخت و ساز غیرمجاز می کنند، قانون را خوب بلد هستند و دور زدن قوانین را هم می دانند. او می گوید: «گیت ها توسط شهرداری تهران ایجاد شده اما براساس قانون عوامل شهربان و حریم بان اجازه توقف و تفتیش و بازرسی خودروها را ندارند. بنابراین سودجویان هم مصالح را از طریق خودروهای شخصی منتقل و در مواردی هم آهن آلات و مصالح سنگین را با دست یا استفاده از چرخ دستی و ... منتقل می کنند.» البته در گلابدره مسیرهای اختصاصی برای انتقال مصالح توسط مافیای ساخت و ساز ایجاد شده است.
فرایند طولانی تخریب بناهای ناایمن
خلأهای قانونی سبب افزایش سود افراد فرصت‌طلب و از سوی دیگر تضییع حقوق شهر و شهروندان شده است. وقتی سودجویان می‌دانند چگونه باید مصالح را منتقل کنند قطعاً از طولانی‌بودن فرایند تخریب هم اطلاع دارند. آن طور که مقامات شهرداری منطقه یک می‌گویند: «وقتی ساخت‌وساز غیرمجاز انجام می‌شود، حکم تخریب باید توسط دبیرخانه کمیسیون ماده ۱۰۰ صادر شود که البته در این میان مجوز قضایی و همراهی نیروهای انتظامی هم لازم و ضروری است. فرایندی که زمانبر است و همین موضوع باعث می شود در این مدت بنا ساخته شود و وقتی افراد در آن ساکن شوند، مجوز تخریب یا اصلا صادر نمی شود یا به ندرت چنین حکمی در موارد خاص صادر خواهد شد.» براساس بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها، عوامل شهرداری اجازه تخریب بناهای ناایمن و خطرساز را دارد اما این کار هم باید با مجوز قضایی صورت گیرد.
پایان کابوس بناهای ناایمن
مدیریت شهری در این دوره، برخورد با متخلفان در حوزه ساخت‌وساز و تخریب بناهایی که غیراصولی و یک‌شبه ساخته شده‌اند و ناایمن هستند و جان شهروندان را تهدید می‌کند، را در دستور کار قرار داده است. نمونه مشهود این رویکرد خلازیر است که شهرداری تهران نشان داد اهتمام ویژه‌ای در این موضوع دارد و با احدی مماشات نمی‌کند. تهیه و تدوین طرح‌های موضعی برای نقاطی از شهر تهران سبب ترویج ساخت‌وساز از یک سو و پایان ساخت‌وسازهای غیرمجاز از سوی دیگر می شود. طرح موضعی محله گلاب دره هم پس از یک دهه بلاتکلیفی تصویب شده و به گفته سید مهدی هدایت مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران این طرح زمینه‌ساز نوسازی بافت‌های فرسوده و ریزدانه گلاب دره است. البته شهرداری تهران برای ترغیب ساکنان برای نوسازی بناهای فرسوده، تمهیدات و مشوق‌هایی هم پیش‌بینی کرده است. آن طور که مدیرعامل سازمان نوسازی به همشهری می گوید: «در صورتی‌که ساکنان برای تجمیع بناهای ریزدانه مشارکت کنند، سند املاک پیگیری و در نهایت پایان کار هم داده می‌شود. همچنین امیدواریم در ۴ سال آینده محدوده گلاب دره نوسازی و سرانه‌های خدماتی اعم از فضای سبز، درمانی، آموزشی و... تأمین شود.»
شهرداری در برابر ساخت‌وساز غیرمجاز کوتاه نمی‌آید
حمیدرضا صارمی، معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران
ساخت‌وساز غیرمجاز گلاب دره مربوط به ادوار گذشته است؛ اما شهرداری در این دوره اهتمام ویژه‌ای برای کنترل ساخت‌وسازهای غیرمجاز دارد. تهیه طرح‌های موضعی برای نقاطی مانند گلاب دره می‌توان گره‌گشا باشد و امیدواریم با چنین اقداماتی شاهد پایان ساخت‌وسازهای غیرمجاز باشیم. چرا که معتقدیم حتی یک ساختمان غیرمجاز و خلاف ضوابط و مقررات و بدون پروانه، نباید ساخته شود و شهرداری در این مدت نشان داده است که در این موضوع کوتاه نمی‌آید.