۷ میلیون خودروی فرسوده از میان ۲۶ میلیون خودروی شماره‌گذاری شده در کشور و ۱۰ میلیون موتورسیکلت فرسوده از میان حدود ۱۳ میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده در کشور هنوز با استاندارد یورو ۲ و یورو ۳ زیر آسمان شهرهای ایران تردد می‌کنند و سم حاصل از سوخت را بدون امکان برخورداری از قطعات استاندارد کنترل‌کننده آلودگی به جان شهروندان می‌اندازند.
به این آمارها البته فرسودگی ۸۵ درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی و شدت آلایندگی کامیون‌ها و مینی‌بوس‌ها و اتوبوس‌های فرسوده و وانت‌بارهایی که چندین سال است از رده خارج شده و چندین برابر خودروهای معمولی تولید آلایندگی دارند، اضافه کنید تا متوجه شوید چرا ایرانی‌ها براساس آمار رسمی در نیمه اول امسال به طور میانگین روزانه ۱۱۶ میلیون لیتر بنزین سوزانده و سم آن را در آسمان شهرها پراکنده‌اند؛ آماری که در کشور ترکیه با برخورداری از جمعیتی همتراز ایران، روزانه ۱۲.۵ میلیون لیتر است.
۸۵ درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی ایران فرسوده است و ۱۷ میلیون خودرو و موتورسیکلت در ایران از رده خارج و فرسوده‌اند که برای سوخت یورو ۲ و یورو ۳ طراحی شده‌اند. این منابع آلاینده متحرک، تجهیزات کاهش آلایندگی ندارند و علاوه بر آنکه از استاندارد خارج هستند مصرف سوخت بالا نیز دارند و به‌دلیل نداشتن تجهیزات کنترل آلایندگی، عامل انتشار آلاینده‌ها در شهرهای ایران هستند. بنابراین اولویت اصلی در بسامان کردن وضعیت هوا اسقاط خودروها و موتورسیکلت‌ها، اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و وانت‌بارهای فرسوده است.
وسایل نقلیه فرسوده انتشار آلایندگی بالایی دارند و بیشترین ذراتی که در آلایندگی هوا وجود دارد ناشی از سایش تجهیزات خودرویی نظیر لنت‌ترمز و نبود کاتالیست و ... است. عمده جنس ذرات معلق نیز از جنس دوده یا ترکیبات هیدروکربنی است.
در نیمه اول سال به‌دلیل کمبودهایی که برای تامین سوخت وجود دارد، کمیت سوخت اهمیت می‌یابد که این موضوع باید بهینه‌سازی شود.
متأسفانه عامل اصلی وضعیت امروز تشدید آلودگی هوای شهرهای ایران، عقب‌ماندگی تکالیف دستگاه‌ها از سالیان گذشته در اجرای قانون هوای پاک است که موجب شده، اثرات تجمعی انواع سوخت‌های فسیلی در کشور و افزایش مصرف انرژی، هوای شهرها را به شدت آلوده کند.
هر سال که می‌گذرد یک سال به سن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده اضافه می‌شود. این در حالی است که سال گذشته بیش از یک میلیون خودروی جدید وارد بازار شده، اما تنها ۲۰ هزار و ۸۰۰ خودروی فرسوده از رده خارج شد. این در حالی است که براساس قانون باید به‌ازای ورود هر خودروی نو به بازار ۴ تا۸ خودروی فرسوده از رده خارج و اسقاط شوند.
در این شرایط حتی اگر خودروی یورو ۶ روز دنیا هم وارد بازار ایران شود، تا وقتی کیفیت سوخت مطرح باشد و رانندگان ملزم به تعویض به‌موقع تجهیزات و قطعات نظیر لنت ترمز، روغن موتور، کاتالیست و سنسورهای دوده و... نباشند، وضعیت از این بهتر نخواهد شد اما باید توجه داشت که آلودگی هوا یک چالش نیست. بلکه یک مسئله جدی است و راهکارهای آن کاملا مشخص است. بنابراین درصورت فراهم شدن زیرساخت‌ها و اعتبارات برای توسعه حمل‌ونقل عمومی نظیر مترو و اتوبوس و وسایط نقلیه برقی که خریداری آنها نیازمند پول است، می‌توان طی ۲ برنامه ۵ ساله مشکل آلودگی هوا را در ایران به‌طور کامل حل کرد.
داریوش گل‌علیزاده؛ معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست