همشهری‌آنلاین- گروه سیاسی: حسین امیرعبداللهیان، سرگئی لاوروف، جیحون بایراموف، رشید مردوف و مراد نورتلئو وزیران امورخارجه ایران، روسیه، جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان پس‌از برگزاری نشست یک‌ساعته خصوصی و پشت درهای بسته، در نشست عمومی اجلاس سالانه حضور یافتند.
این درحالی است که علاوه‌بر رایزنی درباره توسعه همکاری‌ها میان کشورهای ساحلی خزر، بررسی تحولات جاری در سرزمین‌های اشغالی و پیگیری راهکارهای توقف جنایات رژیم‌صهیونیستی در غزه، ازجمله موضوع‌های مطرح دراین اجلاس بود و در دیدارهای دوجانبه نیز ازسوی رئیس دستگاه دیپلماسی ایران مطرح شد.
مهم‌ترین محورهای اجلاس
- بررسی زمینه‌های توسعه همکاری‌ها در حوزه امنیت منطقه خزر
- گسترش روابط اقتصادی میان کشورهای ساحلی
- پیگیری رویکردهای مدنظر باهدف تقویت حمل‌ونقل دریایی میان اعضا
- گسترش روابط فی مابین به‌منظور افزایش همکاری‌های تجاری
- توسعه مناسبات کشورهای ساحلی خزر در بخش انرژی
- پیگیری رویکردهای محیط زیستی درباره منطقه خزر
- بررسی موضوع‌های حقوقی مرتبط با منطقه خزر
پیشینه همگرایی کشورهای ساحلی خزر
نخستین‌بار در اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۱ بود که سران ۵ کشور ساحلی دریای‌خزر باهدف همگرایی هرچه بیشتر به‌منظور بررسی موضوع‌های مطرح دراین منطقه، با پیشنهاد «صفرمراد نیازف» رئیس‌جمهور وقت ترکمنستان، پایتخت این کشور دورهم آمدند تا علاوه‌بر پیگیری اهداف ترسیم شده برای گسترش همکاری‌ها، به تعیین رژیم حقوقی دریای خزر بپردازند. این درحالی بود که پیش‌از این و به‌دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در حاشیه نشست سران اکو در تهران در ۲۸ بهمن‌ماه ۱۳۷۱، نخستین ابتکارات به‌منظور رفع معضلات مطرح در حوزه خزر و همچنین همگرایی هرچه بیشتر کشورهای ساحلی، ازسوی جمهوری‌اسلامی ایران مطرح شده بود.
رژیم‌حقوقی دریای‌خزر
تعیین رژیم حقوقی دریای خزر یکی از مهم‌ترین محورهای رایزنی ۵ کشور ساحلی طی دهه‌های اخیر بوده‌است. اگرچه درنهایت در ۲۱ مردادماه ۱۳۹۷، کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر ازسوی سران ۵کشور ساحلی این دریا به امضاء رسید، اما همچنان برخی موضوع‌های مهم باقی ماند، چراکه در کنوانسیون امضاء شده «تحدید حدود بستر و زیربستر» و «تعیین خطوط مبدا و شیوه‌های آن» انجام نشده بود. این موضوع سبب شد رایزنی درباره حل‌وفصل این موضوع، به یکی از مهم‌ترین محورهای رایزنی‌های مقام‌های ارشد کشورهای ساحلی خزر تبدیل شود.
استمرار رایزنی‌های ضدصهیونیستی
سخنرانی وزرای امورخارجه ۵ کشور ساحلی دریای‌خزر از دستورکارهای نشست روز سه‌شنبه در مسکو بود. براین‌اساس سخنرانی حسین امیرعبداللهیان، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران دربرگیرنده طیف متنوعی از موضوع‌ها بود که محکومیت جنایات رژیم‌صهیونیستی در غزه از مهم‌ترین محورهای آن محسوب می‌شد.
۵ راهکار درباره تحولات غزه
- ایفای نقش سازمان‌های بین‌المللی در قبال جنایات رژیم‌صهیونیستی
- مجازات جنایتکاران جنگی رژیم‌صهیونیستی در دادگاه بین‌المللی
- توقف صادرات کالا به سرزمین‌های اشغالی
- تحریم کالاهای ساخت رژیم صهیونیستی
- در دستورکار قرار گرفتن رسیدگی به موضوع ضرورت اعمال حق تعیین سرنوشت فلسطینی‌ها
راهکارها و پیشنهادهای ایران درباره «خزر»
- ایجاد دبیرخانه یا سازمانی به‌منظور مدیریت و نظارت بر همه حوزه‌های همکاری در دریای خزر
- انتقال دبیرخانه کنوانسیون تهران به کشورهای حاشیه خزر
- تقویت هرچه بیشتر تعامل و همکاری‌های جمعی کشورهای ساحلی خزر
- لزوم حفظ محیط زیست و منابع دریای‌خزر برای نسل‌های آینده
- مسئولیت‌پذیری همه کشورهای ساحلی برای حفظ ثبات و امنیت و توسعه پایدار
- ضرورت شتاب‌گرفتن روند همکاری‌های ۵ جانبه در دریای‌خزر
- خودداری از بهره‌برداری از ظرفیت‌های دریای خزر بدون درنظرگرفتن منافع دیگر کشورها
- لزوم اتخاذ همه تصمیم‌ها با اجماع و توافق ۵ کشور ساحلی
- ضرورت حرکت در مسیر نهادینه‌سازی همکاری‌ها در دریای‌خزر
- توسعه اقتصاد دریامحور و سرمایه‌گذاری مشترک در حمل‌ونقل دریایی، بنادر، شیلات، گردشگری‌دریایی و ایجاد مناطق آزاد تجاری
- بهره‌برداری معقول و پایدار از منابع زنده دریای‌خزر
- برگزاری همایش‌های اقتصادی خزر باهدف تقویت همکاری جمعی
- لزوم چاره‌اندیشی درباره چالش‌های زیست محیطی
انتقاد ایران به روند تعیین خطوط مبدأ
انتقاد از روند مذاکرات برای نهایی‌کردن موافقتنامه تعیین خطوط مبدأ مستقیم در دریای خزر یکی از مهم‌ترین محورهای سخنان امیرعبداللهیان در نشست وزرای‌خارجه ۵ کشور ساحلی بود. رئیس دستگاه دیپلماسی ایران با اشاره به امضای کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای‌خزر در اجلاس پنجم سران کشورهای ساحلی در قزاقستان، اظهارکرد که اعمال حاکمیت، حقوق حاکمه و صلاحیت انحصاری و جمعی در مناطق چهارگانه دریایی در دریای‌خزر نیازمند ترسیم خط مبدا، به‌عنوان مبنا و پایه تعیین محدوده دقیق آب‌های داخلی، آب‌های سرزمینی، منطقه ماهیگیری و پهنه آبی مشترک است. امیرعبداللهیان به این نکته هم اشاره کرد که اگرچه تاکنون ۶ دور نشست و مذاکرات در قالب «گروه کاری مقام‌های عالی‌رتبه در مسائل خزر» برای مذاکره و نهایی‌کردن «موافقتنامه روش تعیین خطوط مبدا مستقیم در دریای خزر» برگزار شده‌است، اما باید اذعان کرد روند مذاکرات برای تکمیل این سند با کندی پیش می‌رود. وی همچنین پیشنهاد کرد نشست‌های این گروه کاری در فواصل زمانی کوتاه و حداقل هر سه ماه یک‌بار در یکی از کشورهای ساحلی برگزار شود تا بتوان پیش‌نویس این موافقتنامه را هرچه زودتر نهایی کرد. امیرعبداللهیان همچنین تدوین و اجرایی‌سازی تعدادی از اسناد همکاری ۵ جانبه در دریای خزر را در گرو دستیابی به توافق درباره «خطوط مبدا» دانست.
ایران و روسیه؛ مقابله مشترک با تحریم‌ها
وزرای امور خارجه ایران و روسیه درحاشیه دوازدهمین نشست سالانه وزیران امورخارجه کشورهای ساحلی دریای خزر، اعلامیه مشترکی به‌منظور همکاری درباره راه ها و ابزارهای مقابله، کاهش و جبران‌آثار منفی اقدام‌های قهرآمیز یکجانبه، همچون تحریم‌ها امضا کردند. حسین امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف پس‌از امضای این اعلامیه، در راستای توسعه مناسبات دوجانبه گفت و گو کردند. وزیر امورخارجه روسیه دراین نشست با اشاره به ششمین دیدار با همتای ایرانی‌اش در سال ۲۰۲۳ میلادی، بر اراده مسکو و تهران بر توسعه مناسبات دوجانبه تأکید کرد.