همشهری - زهرا رفیعی: استفاده از روش تکثیر در اسارت به منظور افزایش جمعیت گونه در زیستگاه، برای معدود گونه‌هایی در کشور انجام شده است. این ایده که سالهاست روی کاغذ مانده بود برای گونه‌هایی مانند گور، یوزپلنگ، گوزن زرد، جبیر و انواع آبزیان توسط سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات انجام شده است. چند سالی است که سازمان حفاظت محیط زیست به دنبال حمایت از راه‌اندازی «مراکز خصوصی تکثیر در اسارت» برای برخی گونه‌هاست. تجربه دنیا برای تکثیر گونه‌ها با کمک نیروهای مردمی زمانی به نتیجه مطلوب رسیده است که مردم محلی از منافع اقتصادی تکثیر بهره‌برده‌اند. یکی از شاخص‌ترین تجربه‌ها تکثیر تمساح امریکایی (الیگاتور) در حاشیه رودخانه می‌سی‌سی‌پی امریکاست.
بازگشت از آستانه انقراض
تقریبا در تمام آبهای دلتای می‌سی‌سی‌پی می‌توانید یک جفت چشم را ببنید که از سطح آب بیرون را تماشا می‌کنند. الیگاتور یا تمساح پوزه‌پهن با بدن سرتا سر زره‌پوششان برای ۲۴۵ میلیون سال در زمین زندگی کرده و حتی از دست سیارکی که مسئول نابودی دایناسورها است، جان سالم به در برده است. اما امریکایی‌ها در دهه‌های ۶۰ تا ۷۰ میلادی این گونه را تا مرز انقراض پیش بردند.
به لطف برنامه حفاظت از تمساح در اداره حیات وحش و ماهیگیری لوئیزیانا (LDWF) امروزه حدود ۳.۵ میلیون تمساح در این ایالت وجود دارد؛ تقریباً به اندازه جمعیت این ایالت. این گونه تحت حفاظت سایتیس (CITES کنوانسیون تجارت بین‌المللی‌گونه های جانوران و گیاهان وحشی در خطر انقراض قرار دارد.
شکار این گونه از سال ۱۸۰۰ برای پوست و گوشتش شروع شد. بازار پر سود پوست این حیوان که با آن اقلامی مانند کفش، کمربند و بند ساعت درست می‌شد، برای تمساح ها ویرانگر بود به گونه‌ایی که در دهه ۱۹۵۰، تنها حدود ۱۰۰ هزار سر تمساح در این ایالت باقی مانده‌بود. غیرقانونی اعلام شدن شکار الیگاتور تاثیر مثبتی در جمعیت داشت اما مقامات دولتی تصمیم گرفتند که این گونه را همچنان در فهرست ۷۵ تایی گونه‌های در معرض خطر نگهدارند.
روش دولتی‌ها برای حفاظت از تمساح الیگاتور، کمک گرفتن از مالکانی بود که ملکشان در زیستگاه این حیوان قرار داشت. در ایالت لوئیزیانا ۸۰ درصد تالابها جزو مستثنیات جامعه محلی است در نتیجه رضایت آنها در حفاظت نقش کلیدی دارد.
راهنمای تکثیر تمساح الیگاتور در مزرعه
برای برنامه حفاظت از تمساح‌ها در ابتدا به مالکان زیستگاه تمساح اجازه داد تا زیر نظر کنوانسیون بین‌المللی سایتیس و البته به منظور از بین بردن بازار سیاه، از جمعیت تمساح‌ها بهره‌برداری پایدار انجام دهند. برداشت سالانه حدود ۲۴ هزار سر تمساح، کمک کرد که بالاخره این گونه از فهرست در معرض خطر بیرون بیاید.
متخصصان با رفتارشناسی تمساح به این نتیجه رسیدند که بخشی از تلفات این گونه مربوط به مرگ و میر بچه تمساح‌هاست. بچه تمساح‌ها بسیار به بیماری مبتلا و در معرض شکارند. از هر ۱۰۰ سر تمساح فقط ۶ تا ۸ سر امکان بقا در طبیعت را دارند در حالی که ۹۰ درصد تمساح‌ها می‌توانند در اسارت به سن بلوغ برسند.
علم رفتارشناسی راه‌حل دیگری را پیش روی مسئولان قرار داد؛ دامداری تمساح‌های وحشی. تمساح‌ها اواخر خرداد و اوایل تیر تخم گذاری می‌کنند. تیمی از افراد متخصص در این زمان به زیستگاه این حیوان می‌روند و تخم‌ها را با احتیاط جمع آوری می‌کنند. در تمساح‌ها درجه حرارت، جنسیت را تعیین می‌کند. دماهای ۳۴ درجه سانتیگراد و بالاتر باعث تولید نرها می‌شود. در حالی که دماهای کمتر از ۳۰ درجه باعث تولید ماده‌ها می‌شود. تیم حفاظت، تخم‌ها را بین این دماها نگه می‌دارند تا علاوه بر متعادل کردن ترکیب جنسی، حیواناتی سالم‌تر و با رشد سریع‌تر تولید کنند. بچه تمساح‌های ۲۲ سانتی‌متری اواخر مرداد تا اوایل شهریور به دنیا می‌آیند و بین تعداد معینی دامدار داوطلب تقسیم می‌شوند تا حداقل دو سال آنها را نگهداری کنند. وقتی تمساح‌ها به تقریبا ۱.۵ متر رسیدند آنها را در طبیعت رها می‌کنند. تمساح‌ها پیش از رهاسازی برای رصد نشانه‌گذاری می‌شوند.
در سال‌های اول اجرای این برنامه، تحقیقات نشان می‌داد که رهاسازی ۱۷ درصد از جمعیت تمساح‌های پرورش یافته در اسارت، عدد مناسبی باشد ولی برای اداره حیات وحش و ماهیگیری لوئیزیانا (LDWF) علاوه بر افزایش جمعیت، پایداری جمعیت نیز اهمیت داشت در نتیجه این عدد در سال‌های بعد تغییر کرد. امروزه فقط ۵ درصد از جمعیت تمساح‌ها رهاسازی می‌شوند و بقیه برای پوست و گوشتشان، درست مانند حیواناتی که در مزرعه پرورش می‌یابند، برداشت می‌شوند.
برنامه‌ایی که با ۱۰۰ هزار سر تمساح در طبیعت شروع شده بود امروزه به ۲.۵ میلیون تمساح درون زیستگاه اصلی و حدود یک میلیون تمساح در مزارع رسیده است. همزمان با افزایش جمعیت تمساح‌ها در زیستگاه تورهای گردشگری برای علاقه‌مندان به خزندگان دایر شده است. علاوه بر تورهای گردشگری که در رودخانه‌های ایالت لوئیزیانا برگزار می‌شود، مزارع پرورش تمساح هم می‌توانند در نگهداری از بچه تمساح‌ها از داوطلبان کمک بگیرند و تجربه‌ای متفاوت برای آنها ایجاد کنند. این روزها جمعیت تمساح‌های الیگاتور در ایالت لوئیزیانا برابر با جمعیت انسان‌های ساکنان این ایالت شده و این حیوان از فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض درآمده است.