به گزارش همشهری آنلاین «کوه‌های آب‌ریزان را می‌ستاییم و می‌ستاییم ستیغ کوهی را که تو بر آن روییدی.» این جملات برگرفته از کتاب «اوستا» نشان می‌دهد که کوه تا چه اندازه نزد ایرانیان ارزشمند بوده است. بشر از ابتدا برای حفظ جانش به دل کوه پناه می‌برده و غارها نخستین سکونتگاه بوده‌اند. حسن ذوالفقاری در مجموعه «باورهای عامیانه مردم ایران» می‌نویسد: «نمادگرایی کوه از جهت ارتفاع به نمادگرایی آسمان و ماوراء نزدیک می‌شود. از سوی دیگر کوه مفاهیم استواری، تغییرناپذیری و گاه حتی خلوص را متبادر می‌کند.» به بهانه ۲۰آذر، روز جهانی کوه و کوهنوردی، از کوه‌هایی که روایت خاصی دارند سراغ گرفته‌ایم.
گنبد گیتی
نخستین کوه اساطیری ایران، دماوند است؛ جایی که می‌گویند آرش کمانگیر از بالای آن برای مشخص‌کردن مرز ایران پهناور تیر انداخت و تیر تا مرز افغانستان آسمان را شکافت. دماوند و البرز قصه زیاد دارند و قصه آرش فقط یکی از قصه‌های دماوند است. در بندشدن ضحاک ماردوش توسط فریدون در دماوند قصه دیگری است. هنوز هم کهنسالان بومی اطراف دماوند معتقدند که شب‌ها صدای ناله ضحاک در کوه بلند است. قصه دیگر مربوط به زال است که از سوی پدرش سام برای رهاشدن از نحسی فرزند، در دامنه کوه دماوند رها می‌شود و سیمرغ او را به آشیانه می‌برد.
کوهی میان‌تهی
کوه زندان سلیمان در شهرستان تکاب استان آذربایجان غربی قرار دارد؛ بنابر باور پیشینیان و افراد محلی، در گذشته مکانی بوده که حضرت سلیمان(ع)، دیوها و جنیان نافرمان را در آن زندانی می کرد؛ کوهی میان‌تهی (توخالی) و مخروطی شکل که حفره درون کوه، همچون تمام پدیده‌های زمین‌شناسی طبیعی، در اثر رسوب کانی‌های مختلف و طی سال‌های طولانی پدید آمده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این کوه به‌عنوان عبادتگاه، محل قربانی و نیایش موبدان زرتشتی بوده است. آتشکده آذرگشنسب، مهم‌ترین آتشکده ساسانیـان در مجمـوعه تاریخــی تخـت سلیـمان قرار دارد.
پناهگاه پادشاه
کوه راسوند در ۷کیلومتری شمال غرب شازند در استان مرکزی از کوه‌های اسطوره‌ای است؛ کوهی که وقتی کیخسرو، بعد از ۶۰سال پادشاهی از سلطنت کناره گرفت و برای عبادت به آنجا پناه برد. کیخسرو به همراهان خود گفت که فردا مرا نخواهید دید و شما هم اینجا نمانید. آنان وقتی بیدار شدند، دیگر شاه خود را ندیدند. کیخسرو به غاری رفت و برای همیشه ناپدید شد و همراهانش نیز گرفتار برف شدند.
در استان مرکزی، کوه‌های انجدان در ۴۰کیلومتری جنوب غربی اراک به غارهای معروفش شهرت دارد. غار گیوه‌کش مثل دیگر غارهای این روستا بود تا زمانی که یک گیوه‌دوز برای گریختن از سپاه محمودافغان به دل این غار پناه برد. از همان ۳قرن پیش تاکنون این غار به نام غار گیوه‌کش معروف شده است.
عظمت یک تمدن
زیبایی کوه بیستون در کرمانشاه به قدری است که اگر داریوش کتیبه پیروزی خود را بر جان بیستون ننوشته بود و حتی فرهاد به عشق شیرین در پایش جان نداده بود، باز هم کوه اسطوره‌ای، افراد زیادی را به دیدن خود می‌کشید. کوهی مخروطی شکل با دیواره‌های عمودی و فرورفتگی‌های غار شکل که به این کوه، عظمت خاصی بخشیده است. به باور مردم، فرهاد کوه‌کن طبق خواسته معشوقه‌اش بر بیستون تیشه می‌زند و از آن تیشه‌زنی حالا دیواره‌ای عظیم به ارتفاع نزدیک به ۴۵متر و عرض حدود ۲۰۰متر که نشانه‌هایی از حجاری با قلم را بر خود دارد، به جا مانده است. اما باستان‌شناسان می‌گویند: احتمالا قرار بوده بر این دیواره، کتیبه‌ای عظیم نقش ببندد که به دلایل نامعلومی انجام نمی شود.
عجیب‌ترین کوه‌های ایران
- در جاده رامهرمز به سمت رود زرد در خوزستان کوهی آتشین وجود دارد که از گذشته تاکنون شبانه‌روز در حال سوختن است. مردم محلی به این کوه «تشکوه» می‌گویند. به‌گفته کارشناسان زمین‌شناسی، دلیل شعله‌ور شدن آتش‌کوه گوگرد موجود در زمین و متصاعدشدن گاز طبیعی از عمق زمین به سطح است.
- رشته‌کوه‌های مریخی یا مینیاتوری در استان سیستان‌وبلوچستان مناظری از کوه‌های کره ماه را برای انسان تداعی می‌کنند. رسوبات آهکی بقایای بدن جانداران دریایی (سخت‌پوستان و ماهی‌ها) به همراه ماسه و خاک رس، مواد اصلی تشکیل‌دهنده رسوبات این کوه‌هاست.
- کوه‌های رنگین‌کمانی شهر ماهنشان در زنجان با نام محلی آلاداغ لار معروف هستند. این کوه‌های رنگی فقط در نقاطی از دنیا مانند ژئوپارک ژانکی در چین و کوه‌های آسانیگ در پرو هستند. وجود حوضچه رسوبات آهن و تغییر املاح باعث شده که رنگ‌های جذاب و متعددی در بستر این کوه‌ها به‌وجود آید.
- عجیب‌ترین کوه دنیا را می‌توان کوه باستانی پردیس دانست. کوه باستانی پردیس در حومه شهرستان جم از توابع عسلویه استان بوشهر قرار دارد. گفته می‌شود که قله این کوه نزدیک‌ترین نقطه زمین به خورشید است. «بدیعه دشتی» باستان‌شناس مقیم انگلیس هم اعلام کرده غار نزدیک این کوه نخستین خانه دنیاست.
- کوه اژدها درگرمسارسمنان جزو نادرترین و کم‌نظیرترین پدیده‌های زمین‌شناسی ایران محسوب می‌شود. روی کوه، نوارهای سرخ، سفید و قهوه‌ای‌رنگی وجود دارد که به شکل موج خودنمایی می‌کنند. رنگ‌های گوناگون این نقش حاصل وجود چندین لایه خاک است که هر یک دارای عناصر ویژه‌ای هستند و به‌طور منظمی شکل گرفته‌اند.
بیشتر بخوانید:
ببینید | لحظه عبور نفسگیر یک ماجراجو از پلکان های باریک کوه!